مقدمه
اگزاست فن وسیلهای است که شاید ساده به نظر برسد، اما نقش حیاتی در تهویه، خنکسازی و پاکسازی هوای محیط بازی میکند. اگر تا به حال در یک آشپزخانه گرم، کارگاه صنعتی یا پارکینگ بسته حضور داشتهاید، احتمالاً بدون آنکه بدانید در حال استفاده از اگزاست فن بودهاید! این بدان معنی است که در ان مکانها هوا از طریق شبکه کانل کشی و دریچه ها در حال تهویه محیط بوده است.
در این مقاله از سایت آذین تهویه، با زبانی ساده ولی دقیق و فنی، از چیستی و انواع اگزاست فن ها تا نحوه انتخاب و عوامل مؤثر بر قیمت اگزاست فن آنها را بررسی میکنیم. هدف ما ارائه یک راهنمای کامل است تا شما بتوانید بهترین تصمیم را برای خرید اگزاست فن برای محیط خود بگیرید.
اگزاست فن چیست؟
در سادهترین تعریف، اگزاست فن (Exhaust Fan) دستگاهی است که برای خارج کردن هوای آلوده، دود، رطوبت، گازهای سمی یا گرما از محیط و جایگزینی آن با هوای تازه ساخته شده است. این دستگاه مانند ریههای یک فضا عمل میکند؛ هوای مانده، سنگین و آلوده را به بیرون میفرستد تا از تجمع بو، حرارت، رطوبت یا مواد شیمیایی جلوگیری شود.
در محیطهای صنعتی، اگزاست فن وظیفه دارد آلایندههای سنگین و بخارات ناشی از فرآیندهای تولید را تخلیه کند و شرایط کاری ایمن و استاندارد را فراهم آورد. در فضاهای مسکونی و تجاری نیز نقش آن سادهتر اما حیاتی است: از بین بردن بوی غذا، بخار حمام، یا هوای راکد و دمکرده که میتواند منجر به رشد کپک و قارچ شود.
اجزای اصلی اگزاست فن
هر اگزاست فن، فارغ از اندازه و کاربرد، از چند جزء کلیدی تشکیل شده است که عملکرد صحیح آن را تضمین میکنند:
1. موتور (Motor): قلب تپنده دستگاه است. وظیفه آن تأمین نیروی چرخشی لازم برای به حرکت درآوردن پروانه است. نوع موتور (مانند تکفاز یا سهفاز) و قدرت آن مستقیماً بر توانایی فن در جابهجایی هوا تأثیر میگذارد.
2. پروانه (Impeller/Blade): این قسمت شامل تیغههایی است که با چرخش، نیروی آیرودینامیکی ایجاد کرده و هوا را جذب و به سمت خروجی هدایت میکنند. طراحی پروانه (تعداد پرهها، زاویه و شکل) تعیینکننده نوع فن (محوری یا سانتریفیوژ) است.
3. محفظه یا قاب (Housing/Casing): ساختاری است که پروانه و موتور را در بر میگیرد و وظیفه اصلی آن هدایت بهینه جریان هوا از مسیر ورودی به مسیر خروجی است. در مدلهای سانتریفیوژ، این محفظه به شکل حلزونی طراحی میشود تا حداکثر فشار هوا تولید شود.
4. شبکه محافظ (Grille/Guard): این شبکه فلزی یا پلاستیکی برای جلوگیری از ورود اشیاء بزرگ، دست انسان یا حیوانات به داخل فن تعبیه میشود و ایمنی دستگاه را افزایش میدهد.
5. صفحه نصب و پایه (Mounting Plate): این بخش جهت استقرار مطمئن فن روی سطح مورد نظر (دیوار، سقف، پنجره یا کانال) طراحی شده و وظیفه انتقال ارتعاشات فن به سازه را نیز کنترل میکند.
انواع اگزاست فنها
اگزاست فنها بر اساس مکانیزم جابهجایی هوا، ساختار پروانه و میزان فشاری که میتوانند ایجاد کنند، به چند دسته اصلی تقسیم میشوند که هر کدام برای کاربرد خاصی مناسب هستند:
۱. فن محوری (Axial Fan)
فن و هواکش محوری، که اغلب به نام هواکش ساده نیز شناخته میشود، متداولترین و سادهترین نوع فن است. در این سیستم، جریان هوا مستقیماً و موازی با محور چرخش پروانه حرکت میکند. ساختار آن بسیار شبیه به ملخ یک هواپیما یا پروانه پنکه است.
مکانیزم عملکرد: پروانه هوا را از یک سمت مکش کرده و آن را مستقیماً به سمت دیگر (خارج از محیط) هل میدهد.
ویژگیها:
• حجم جابهجایی بالا: توانایی جابهجایی حجم بسیار زیادی از هوا در واحد زمان (CFM بالا).
• فشار استاتیک پایین: برای غلبه بر مقاومت کانالهای طولانی یا دریچههای مسدود شده مناسب نیست.
• کاربرد ایدهآل: فضاهای باز یا فضاهایی که نیاز به تهویه عمومی و جایگزینی سریع هوا دارند، مانند پارکینگها، گلخانهها، سالنهای بدنسازی، کارگاههای کوچک، یا تهویه مطبوع عمومی محیط.
• سطح صدا: نسبتاً کم تا متوسط، بسته به دور موتور.
مزایا: مصرف انرژی پایینتر نسبت به فنهای تولیدکننده فشار بالا، ساختار ساده، نگهداری و تعمیر آسان.
معایب: کارایی آنها به شدت با افزایش طول کانال یا افزایش مقاومت مسیر کاهش مییابد.
برندهای مطرح ایرانی تولیدکننده این نوع فن: دمنده، تهویهزیست، و بهسان که مدلهای متنوعی از فنهای محوری صنعتی و ساختمانی را عرضه میکنند.
۲. فن سانتریفیوژ یا حلزونی (Centrifugal Fan)
فن سانتریفیوژ (که به دلیل شکل ظاهری محفظهاش به آن فن حلزونی نیز میگویند) ساختاری پیچیدهتر دارد و برای ایجاد فشار استاتیک بالا طراحی شده است.
مکانیزم عملکرد: هوا به صورت عمود بر محور دوران وارد مرکز پروانه میشود (مکش شعاعی) و سپس نیروی گریز از مرکز پروانه، هوا را با سرعت و فشار بالا به دیوارههای محفظه حلزونی هدایت کرده و آن را به سمت دهانه خروجی پرتاب میکند.
ویژگیها:
• تولید فشار بالا: برای غلبه بر مقاومت سیستمهای کانالکشی طولانی و پیچیده (مانند سیستمهای داکتکشی در ساختمانهای بزرگ یا کارخانهها) عالی هستند.
• راندمان حجمی متناسب: میتوانند حجم مناسبی از هوا را با فشار قابل توجه جابهجا کنند.
• کاربرد ایدهآل: سیستم تهویه مطبوع مرکزی ساختمانها (HVAC)، سیستمهای دمنده و مکنده در کورهها، انتقال مواد پودری سبک، و تهویه دود در کارخانجات شیمیایی یا پتروشیمی.
مزایا: راندمان بالا در برابر فشار بالا، قابلیت اطمینان بالا در کارکرد مداوم، و طول عمر بیشتر در شرایط سخت.
معایب: معمولاً بزرگتر، سنگینتر، مصرف انرژی بیشتر و صدای کارکرد بلندتر نسبت به فنهای محوری با حجم هوادهی مشابه.
برندهای ایرانی شاخص در زمینه فنهای سانتریفیوژ: سارآفرین و دمنده صنعتی که مدلهای سنگین و سنگشکن تولید میکنند.
۳. اگزاست فن صنعتی (Industrial Exhaust Fans)
این دسته شامل فنهایی است که به طور خاص برای محیطهای سخت و نیازمند تهویه دائمی طراحی شدهاند. اندازه، قدرت و مقاومت مواد در آنها بسیار بالاتر از مدلهای تجاری یا خانگی است.
ویژگیها و طراحی:
• مقیاس بزرگ: اغلب با قطر پروانه بیش از یک متر و توان موتورهای بالا (گاهی بیش از ۱۰ اسب بخار).
• کارکرد مداوم (Duty Cycle): طراحی شدهاند تا به صورت ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته کار کنند.
• دوام بالا: بدنه معمولاً از فولاد ضخیم یا ورق گالوانیزه سنگین ساخته میشود تا در برابر خوردگی، رطوبت و گرد و غبار ناشی از فرآیندهای تولید مقاوم باشند.
• مکانیک قوی: استفاده از یاتاقانها (بلبرینگها) و کوپلینگهای صنعتی برای تحمل بارهای سنگین.
کاربردها: تهویه سالنهای بزرگ تولیدی، کارگاههای جوشکاری، انبار مواد شیمیایی، مرغداریها، کارخانههای رنگسازی و فضاهای نیازمند تخلیه فوری آلودگی.
۴. فنهای خانگی و تجاری سبک
این فنها بر سادگی نصب، زیبایی ظاهری و کمصدا بودن تمرکز دارند و برای فضاهایی با نیاز تهویهای محدود مناسب هستند.
ویژگیها:
• نصب آسان: اغلب به صورت پروانهای برای نصب روی دیوار یا پنجره (Window Mount) طراحی میشوند.
• ابعاد کوچک و وزن سبک: معمولاً از پلاستیک فشرده یا آلومینیوم سبک ساخته میشوند.
• سطح صدای پایین: برای محیطهای مسکونی و اداری اولویت اصلی است.
کاربردها: تهویه بخار از حمام و سرویس بهداشتی، خروج بوی غذا از آشپزخانه، یا هوادهی اولیه در مغازهها و اتاقهای کوچک.
خرید اگزاست فن و نکات مهم آن :
در زمان خرید اگزاست فن صنعتی باید به چند نکته اصلی دقت داشته باشید که در ادامه عنوان می کنیم
1-میزان هوادهی
2-میزان فشار مورد نیاز و افت فشار ناشی از کانال کشی
3-میزان صدای مجاز اگزاست فن با توجه به محیط کاربری
4-نوع برق مصرفی موتور تکفاز یا سه فاز
5-محل نصب و نوع متریال متناسب با محیط نصب فن و هواکش
6-میزان بودجه که برای خرید فن در نظر داریم
قیمت اگزاست فن سانتریفیوژ به چه عاملی بستگی دارد؟
1-متریال بدنه و پروانه فن
2-برند موتور و توان موتور
3-ضخامت ورق بدنه و پوشش رنگ بدنه
4-گارانتی و خدمات دستگاه
5-شرکت سازنده و برند اگزاست فن
