قرارداد جعاله ، به قراردادی گفته می شود که یکی از طرفین ، متعهد می شود در صورت انجام دادن عمل مورد نظر ، به انجام دهنده آن ، اجرت یا جعل پرداخت کند . طرفین قرارداد جعاله ، عبارتند از جاعل و عامل . مشروع و عقلایی بودن عمل ، از جمله شرایط قرارداد جعاله است . آثار قرارداد جعاله ، آن است که تنها پس از انجام کار یا تحویل کالای مورد نظر ، عامل ، مستحق جعل می شود .
بر اساس قانون مدنی ، اصل بر آزادی عقود و قراردادها است . بر اساس ماده 10 قانون مدنی ، قراردادهای منعقده میان افراد ، در صورتی که مخالفتی با قانون نداشته باشند ، صحیح و معتبر هستند ؛ اما در قانون مدنی ، برخی از قالب های حقوقی ، برای انعقاد قراردادها نیز مشخص شده است . بر این اساس ، می توان گفت که انواع عقود و قراردادها ، شامل عقود معین و عقود نامعین می شود . عقود نامعین ، به عقودی گفته می شود که در قانون، نامی از آنها برده نشده و طرفین ، آزاد هستند که طبق شرایط خودشان ، قراردادی را تنظیم کنند .
اما عقود معین ، به عقودی گفته می شود که در قانون مدنی ، تعریف گردیده و شرایط و احکام آنها ذکر شده است . یکی از انواع عقود و قراردادهایی که در قانون مدنی ، تعریف شده و شرایط و آثار مربوط به آن ، ذکر گردیده است ، عقد جعاله می باشد که به معنای قراردادی است که برای انجام کاری توسط دیگری ، جایزه یا جُعل تعیین می شود . بسیاری از افراد ، ممکن است که لااقل چند مرتبه، به طور عملی و در زندگی روزمره ، قرارداد جعاله را مشاهده نموده ، اما نسبت به شرایط و آثار آن ، اطلاع چندانی نداشته باشند .
به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوعات بپردازیم که اولا عقد جعاله که در قانون مدنی تعریف شده است ، چه معنایی دارد و طرفین آن ، چه کسانی هستند . علاوه بر این ، لازم است که شرایط قانونی قرارداد جعاله و همچنین ، آثار قانونی مربوط به آن ، به صورت کامل ، بررسی شود .
قرارداد جعاله چیست
همانطور که اشاره شد ، ماده 10 قانون مدنی ، اصل آزادی عقود و قراردادها را بیان نموده است که بر اساس آن ، اصل بر این است که قراردادهای منعقده میان افراد ، صحیح هستند ؛ مگر اینکه مخالف صریح قانون باشند . در کنار این ماده ، برخی از انواع عقود و قراردادها نیز در قانون مدنی ، ذکر گردیده است که به آنها ، عقود معین گفته می شود .
عقود معین ، عقودی هستند که به دلیل کثرت کاربرد آنها در جامعه ، در قانون ، برای آنها عنوان مشخصی مورد استفاده قرار گرفته است و شرایط ، احکام و آثار مربوط به آنها نیز در قانون ، ذکر شده است . مثل عقد بیع یا خرید و فروش ، عقد هبه یا هدیه ، عقد اجاره ، عقد قرض ، عقد وکالت و مانند اینها . در این میان ، عقد جعاله نیز ، یکی از انواع عقود معین در قانون مدنی محسوب می شود که طرفین این قرارداد و شرایط مربوط به آن ، به صورت دقیق ، در قانون ، ذکر شده است و برای انعقاد قرارداد جعاله ، می بایست به آن شرایط توجه داشت .
به همین مناسبت ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که عقد جعاله یا قرارداد جعاله چیست و در قانون مدنی ، چه احکامی در خصوص آن بیان شده است . در پاسخ به این سوال ، باید ماده 561 قانون مدنی را مورد توجه قرار داد که در خصوص عقد جعاله ، چنین مقرر نموده است :
« جعاله ، عبارت است از التزام شخصی به ادای اجرت معلوم ، در مقابل عملی ، اعم از اینکه طرف ، معین باشد یا غیر معین » . بر اساس این ماده ، در خصوص اینکه قرارداد جعاله چیست ، باید گفت که قرارداد جعاله ، به یک عقد یا قرارداد گفته می شود که در آن ، یکی از طرفین قرارداد ، تعهد می کند که اگر دیگری ، عملی را برای او انجام بدهد ، مبلغ مشخصی را به وی ، پرداخت می کند . به عبارت دیگر ، عقد جعاله ، به عقدی گفته می شود که در قبال انجام عملی خاص ، به انجام دهنده ، پاداش یا اجرت مشخصی پرداخت می شود .
عقد جعاله ، بر خلاف اینکه شاید نام آن ، خیلی شناخته شده نباشد ، در عرف و زندگی روزمره ، کاربرد نسبتا وسیعی دارد . یکی از مهم ترین موارد کاربرد قرارداد جعاله ، مربوط به زمانی است که شخصی ، وسیله ای را گم می کند و آگهی می زند که اگر کسی وسیله ای با فلان مشخصات را پیدا کرد ، فلان مقدار پاداش یا مژدگانی ، به وی پرداخت خواهد شد .
حتما بخوانید: جعاله چیست و ارکان عقد جعاله
طرفین قرارداد جعاله
در قسمت قبل ، به بررسی این موضوع پرداخته شد که قرارداد جعاله چیست . همانطور که گفته شد ، عقد جعاله ، یکی از انواع عقود معین مذکور در قانون مدنی است که بر اساس آن ، یکی از طرفین ، متعهد می شود که اگر شخص دیگری ، عملی را انجام داد ، به وی اجرت یا پاداش بدهد . اما با توجه به اینکه قرارداد جعاله ، در موارد زیادی ، مورد استفاده قرار می گیرد ، ممکن است این سوال مطرح شود که طرفین عقد جعاله ، چه کسانی هستند ؟
در پاسخ به این سوال که طرفین قرارداد جعاله چه کسانی هستند ، باید ماده 562 قانون مدنی را مورد بررسی قرار داد . بر اساس این ماده ، « در جعاله ، ملتزم را جاعل و طرف را عامل و اجرت را جعل می گویند » . بنابراین ، بر اساس این ماده ، اجرت تعیین شده حین قرارداد جعاله ، تحت عنوان جُعل شناخته می شود ؛ اما طرفین عقد جعاله ، عبارتند از :
جاعل : جاعل یا جعل گذار ، به شخصی گفته می شود که ضمن قرارداد جعاله ، ملتزم می شود که در صورتی که دیگری ، کار مورد نظر وی را انجام داد ، مبلغی را به عنوان پاداش یا اجرت ( جعل ) ، به وی پرداخت نماید . به عبارت دیگر ، جاعل ، شخصی است که دیگری را برای انجام کاری ، مامور می نماید .
عامل : در قرارداد جعاله ، عامل ، به شخصی گفته می شود که در ازای دریافت پاداش یا اجرت معین ، اقدام به انجام کار مورد نظر جاعل ، نموده و پس از اینکه کار مورد نظر را به صورت کامل انجام داد و یا کالای خواسته شده را تسلیم کرد ، مستحق دریافت جعل یا پاداش کار انجام شده ، خواهد بود .
در خصوص طرفین قرارداد جعاله ، یک نکته مهم وجود دارد و آن هم این است که بر اساس قانون مدنی ، در قرارداد جعاله ، ممکن است که طرف قرارداد جعاله یا عامل ، شخصی غیر معین باشد . به عنوان مثال ، زمانی که در عقد جعاله ، آگهی می شود که هر کس فلان کار را انجام داد ، فلان مقدار اجرت به وی پرداخت می شود ، مشخص نیست که عامل چنین قراردادی ، دقیقا چه کسی است ؛ بلکه هر شخصی که بتواند کار مورد نظر را انجام دهد ، می تواند طرف قرارداد جعاله محسوب شده و پاداش بگیرد .
البته ، انواع عقد جعاله ، از این منظر ، شامل قرارداد جعاله عام و قرارداد جعاله خاص می باشد . به این معنا که در قرارداد جعاله عام ، طرف عقد جعاله ( عامل ) ، نامعین بوده و این آگهی ، خطاب به همگان صادر می شود . اما در جعاله خاص ، طرف قرارداد جعاله ، شخص معینی است ؛ مثلا در قرارداد جعاله منعقده توسط بانک ها ، عامل ، مشخص و معین بوده و خطاب به شخص معینی ، منعقد می شود .
لازم به ذکر است که بر اساس ماده 564 قانون مدنی ، علاوه بر اینکه ممکن است طرف قرارداد جعاله ، نامشخص باشد ، ممکن است که کیفیت و شرایط مربوط به عمل یا کار مورد نظر نیز نامشخص باشد . به این معنا که موقع انعقاد قرارداد جعاله ، معلوم نباشد که پیدا کردن کالای گمشده جاعل ، به چه کیفیت و چه شرایطی باید صورت گیرد . در قسمت بعد ، شرایط قرارداد جعاله را به صورت دقیق تر ، مورد بررسی قرار خواهیم داد .
بیشتر بخوانید: انواع جعاله
شرایط قرارداد جعاله
در قسمت های قبل ، به بررسی این موضوعات پرداخته شد که قرارداد جعاله چیست و طرفین قرارداد جعاله ، چه کسانی هستند . همانطور که گفته شد ، عقد جعاله ، یکی از انواع قراردادهای معین در قانون مدنی می باشد که شرایط مربوط به آن ، ضمن مواد 561 تا 570 قانون مدنی ، بیان شده است و انعقاد قرارداد جعاله ، تابع شرایط ذکر شده در این قانون می باشد . به همین مناسبت ، در ادامه این مقاله ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که شرایط قرارداد جعاله چیست ؟
علاوه بر اینکه در تنظیم قرارداد جعاله ، شرایط صحت معاملات ، از جمله قصد ، رضا ، اهلیت طرفین و مشروع بودن جهت قرارداد باید وجود داشته باشد ، یکی از شرایط قرارداد جعاله ، آن است که بر اساس ماده 563 قانون مدنی ، نیازی نیست که اجرت یا پاداش تعیین شده برای قرارداد جعاله ، دقیقا از قبل ، مشخص و معین شده باشد .
بنابراین ، اگر در قرارداد جعاله ، جاعل ، تعهد کند که اگر کسی ، مال گمشده وی را پیدا کرد ، مقدار یا سهم مشخصی از مال تعیین شده ، به وی تعلق می گیرد ، باز هم قرارداد جعاله ، صحیح و معتبر است . علاوه بر این ، همانطور که اشاره شد ، تعیین عامل ( یا کسی که کاری انجام می دهد ) و نیز ، تعیین کیفیت کاری که عامل انجام می دهد ، شرط صحیح بودن قرارداد جعاله ، نمی باشد .
یکی دیگر از شرایط قرارداد جعاله ، آن است که عقد جعاله ، یک عقد جایز است ؛ عقد جایز ، به عقودی گفته می شود که هر یک از طرفین ، می توانند آن را حتی بدون رضایت دیگری ، به هم بزنند . لذا در ماده 566 قانون مدنی ، گفته شده که تا زمانی که موضوع قرارداد جعاله ، به طور کامل انجام نشده باشد ، هر یک از طرفین عقد جعاله ، می توانند آن را بر هم بزنند ؛ اما اگر در حین انجام کار ، جاعل ، قرارداد جعاله را فسخ کرده و آن را به هم بزند ، باید نسبت به عمل انجام شده ، به عامل ، اجرت پرداخت کند .
یکی دیگر از شرایط مهم قرارداد جعاله ، آن است که بر اساس ماده 570 قانون مدنی ، انعقاد قرارداد جعاله ، در خصوص عملی که نامشروع یا غیر عقلایی است ، باطل می باشد . لذا در صورتی که شخصی ، دیگری را مامور کند که در صورت انجام دادن عمل نامشروع ، به وی اجرت معینی پرداخت می کند ، چنین قراردادی از اساس ، باطل است .
بیشتر بخوانید: وام جعاله بانک مسکن
آثار قرارداد جعاله
در قسمت های قبل ، شرایط و احکام مربوط به قرارداد جعاله و همچنین ، طرفین قرارداد جعاله را به صورت مفصل ، مورد بررسی قرار دادیم . اما قرارداد جعاله ، در صورتی که طبق شرایط قانونی ، منعقد شده و شروط باطل کننده قرارداد ، از جمله نامشروع یا غیر عقلایی نبودن ، در خصوص آن وجود نداشته باشد ، آثار حقوقی خاصی را به بار می آورد که نیازمند بررسی بیشتر است . به همین مناسبت ، در این قسمت ، آثار قرارداد جعاله را بر اساس مواد قانون مدنی ، توضیح خواهیم داد .
یکی از مهم ترین آثار قرارداد جعاله ، آن است که بر اساس ماده 567 قانون مدنی ، عامل یا انجام دهنده کار ، تنها زمانی می تواند جعل یا اجرت کار انجام شده را مطالبه نماید که کار مورد نظر جاعل را ، به صورت کامل انجام داده و یا اینکه کالایی که مورد نظر جاعل بوده است را تسلیم نموده باشد . بنابراین ، تا قبل از آن ، الزامی به پرداخت اجرت یا جعل ، نخواهد بود .
البته ، در خصوص آثار قرارداد جعاله ، باید به این نکته نیز اشاره کرد که بر اساس ماده 568 قانون مدنی ، اگر چند نفر ، با مشارکت یکدیگر ، عامل یا کارگزار قرارداد جعاله شده باشند ، هر کدام از آنها ، به نسبت عملی که انجام داده اند ، مستحق دریافت پاداش یا جعل تعیین شده می گردند .
از دیگر آثار قرارداد جعاله که بسیار مهم است ، این است که بر اساس ماده 569 قانون مدنی ، در صورتی که قرارداد جعاله ، برای پیدا کردن مالی منعقد شده باشد و عامل ، آن را پیدا کند ، از زمانی که مال مورد نظر ، به دست عامل می رسد ، تا زمانی که آن را به جاعل بدهد ، در دست او امانت است و باید در نگه داری آن ، کوشا باشد .
در ادامه بخوانید: زمان دریافت و میزان دستمزد در جعاله
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص قرارداد جعاله در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون قرارداد جعاله پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- قرارداد جعاله چیست و چه شرایطی دارد ؟
قرارداد جعاله به قراردادی گفته می شود که شخصی متعهد می شود در صورت انجام دادن عمل مشخص به انجام دهنده آن اجرت یا پاداش پرداخت نماید مشروط به اینکه عمل مذکور نامشروع و غیر عقلایی نباشد که شرح بیشتر این موضوع در مقاله آمده است .
2- طرفین قرارداد جعاله چه کسانی هستند ؟
به طور کلی کسی که برای انجام عمل خاصی اجرت تعیین می کند را جاعل یا جعل گذار و شخصی که عمل مورد نظر را انجام می دهد عامل می گویند که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید .
3- آثار قانونی مربوط به قرارداد جعاله چیست ؟
از جمله آثار قرارداد جعاله آن است که تنها پس از انجام کار عامل یا عاملین مستحق اجرت هستند و تا زمانی هم که کالا را به جاعل تحویل نداده اند کالا در دست آنها امانت است که شرح بیشتر در خصوص این موضوع در متن مقاله ذکر شده است .
منبع : قرارداد جعاله