آب زندگانی، آب بقا، آب خضر:
«آب حیات» چشمه ای ازلی و منشأ حیات عالم هستی است که در عرش قرار دارد: «وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کَانَ عَرْشُهُ عَلَی الْمَاءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا وَ لإنْ قُلْتَ إِنَّکُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلا سِحْرٌ مُبِینٌ؛ و اوست کسی که آسمان ها و زمین را در شش هنگام آفرید و عرش او بر آب بود تا شما را بیازماید که کدام یک نیکوکارترید و اگر بگویی شما پس از مرگ برانگیخته خواهید شد قطعا کسانی که کافر شده اند خواهند گفت این[ادعا] جز سحری آشکار نیست.»(هود، آیه۷)
بعید نیست نمود خارجی این چشمه در روی زمین چشمه ای باشد که خداوند در داستان حضرت موسی(ع) و حضرت خضر(ع) به آن اشاره فرموده است؛ چشمه ای که ماهی مرده وقتی در آن افتاد، زنده شد: «وَ إِذْ قَالَ مُوسَی لِفَتَاهُ لاأَبْرَحُ حَتَّی أَبْلُغَ مَجْمَعَ الْبَحْرَیْنِ أَوْ أَمْضِیَ حُقُبًا* فَلَمَّا بَلَغَا مَجْمَعَ بَیْنِهِمَا نَسِیَا حُوتَهُمَا فَاتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ سَرَبًا* فَلَمَّا جَاوَزَا قَالَ لِفَتَاهُ آتِنَا غَدَاءَنَا لَقَدْ لَقِینَا مِنْ سَفَرِنَا هَذَا نَصَبًا* قَالَ أَرَأَیْتَ إِذْ أَوَیْنَا إِلَی الصَّخْرَةِ فَإِنِّی نَسِیتُ الْحُوتَ وَ مَاأَنْسَانِیهُ إِلا الشَّیْطَانُ أَنْ أَذْکُرَهُ وَ اتَّخَذَ سَبِیلَهُ فِی الْبَحْرِ عَجَبًا* قَالَ ذَلِکَ مَا کُنَّا نَبْغِ فَارْتَدَّا عَلَی آثَارِهِمَا قَصَصًا* فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَا آتَیْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَ عَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا...؛ و هنگامی را که موسی به جوان[همراه] خود گفت دست بردار نیستم تا به محل برخورد دو دریا برسم، هر چند سالها سیر کنم. پس چون به محل برخورد دو[دریا] رسیدند ماهی خودشان را فراموش کردند و ماهی در دریا راه خود را در پیش گرفت و هنگامی که گذشتند[موسی] به جوان خود گفت: غذایمان را بیاور که راستی ما از این سفر رنج بسیار دیدیم. گفت: دیدی وقتی به سوی آن صخره پناه جستیم من ماهی را فراموش کردم و جز شیطان[کسی] آن را از یاد من نبرد تا به یادش باشم و به طور عجیبی راه خود را در دریا پیش گرفت. گفت: این همان بود که ما می جستیم پس جستجوکنان رد پای خود را گرفتند و برگشتند تا بنده ای از بندگان ما را یافتند که از جانب خود به او رحمتی عطا کرده و از نزد خود بدو دانشی آموخته بودیم...»(کهف آیات 65 ـ۶0)
طبق این آیات، ظاهرا حضرت خضر(ع) از آن آب نوشیده و به اصل حیات حقیقی متصل گردیده و زنده مانده است. بر این اساس به این آب، آب خضر هم گفته شده است. شاید راز طول عمر حضرت ولی عصر(عج)، حضرت خضر(ع) و حضرت الیاس(ع) و... در همین حقیقت نهفته است.
سید حیدر آملی، در توضیح آب حیات می نویسد: «عین الحیاه (چشمه زندگانی) باطن اسم «الحی» است که هرکس به این اسم تحقّق یابد از آب چشمه حیات نوشیده است و هرکس از این چشمه بنوشد هرگز نخواهد مُرد؛ چرا که به حیات حق زنده شده است و هر زنده ای در عالم، زنده به حیات چنین انسانی است؛ چرا که حیات او حیات خدا است و به آب این چشمه اشاره دارد، قول خدای تعالی که می فرماید: «ما هر چیزی را از آب زنده کردیم.»(انبیاء، آیه30) همچنین به همین آب اشاره دارد آن جا که فرمود: «و عرش خدا بر آب بود.»(هود، آیه7) همچنین این آیه که: «چشمه ای است که بندگان خاص خدا از آن می نوشند که به اختیارشان هر کجا خواهند جاری می شود.»(انسان، آیه6) که این چشمه در قرآن مسمّا است به چشمه کافوری و حوض کوثر در این دو آیه: «ابرار از جامی می نوشند که امتزاج آن با کافور بهشت است.»(انسان، آیه5) و «ما به تو کوثر عطا کردیم.»(کوثر، آیه1) و خضر هم به همین چشمه منسوب است؛ چرا که قطره ای از آن نوشیده است! و در حقیقت چشمه حیات، همان چشمه ولایت اصلی است که منبع نبوت حقیقی است...و در حقیقت ظلماتی که مشهور شده است(که آب حیات در ظلمات مخفی است) همان ظلمت های عالم طبیعت و مقام کثرت است. آب حیات عبارت از خارج شدن سالک از این ظلمات و رسیدن به این چشمه که چشمه ولایت و مقام توحید حقیقی است.»(جامع الاسرار، ص 381)
دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند **** و اندر آن ظلمت شب آب حیاتم دادند
حافظ
درون ظلمتی می‌جو صفاتش **** که باشد نور و ظلمت محو ذاتش
در آن ظلمت رسی در آب حیوان **** نه در هر ظلمت است آب حیاتش
مولوی