سجده

سر بر زمین نهادن:

ماه اگر سجده نیارد پیش روی آن مهم **** رو سیاه هر دو عالم دان تو روی ماه را

مولوی

برای سجده درین آستان، تمام سریم **** پی گذشتن ازین رهگذر، همه پاییم

پروین اعتصامی

در فقه شیعه، نیت، قیام متصل به رکوع، تکبیرة الاحرام، رکوع و دو سجده ارکان نماز می‌باشد؛ که کم یا زیاد شدن آنها حتی به صورت سهوی باعث بطلان نماز می‌شود. بنابر این یکی از ارکان نماز، سجده است. ارزش‌ها و آرمان‌ها، وقتی از راه سجده‌گاه گذشت و مُهر تأیید الهی بر آن حک گردید، ارزش واقعی پیدا می ­کنند. سجده پیشانی بر زمین نهادن، فروتنی نمودن، و قرار گرفتن بنده بی‌نهایت کوچک در مقابل صاحب و رب بی‌نهایت بزرگ است. سجده‌، تنها جایی است که بر خاک افتادن و کوچکی نمودن در آن جایز می‌باشد. باید در مقابل یکتای بی‌همتا، کوچکی نمود تا به عظمت‌های زیبا دست یافت. بی ­شک سجده برای غیر خدا حرام است.

راز مشترک رکوع و سجود اظهار فروتنی در پیشگاه خداست با این تفاوت که سجود، چون فروتر از رکوع است، نزدیک­تر به خداوند است. امیر المومنین علی(ع) فرمودند: «اقرب ما یکون العبد من الله اذا سجد؛ نزدیکترین وقتی که بنده به خدا نزدیک می­ شود، در هنگام سجده است.»(بحار الانوار، ج82 ، ص233)

همچنین براساس فقه شیعه، سجده باید بر زمین ـ اعم از خاک، سنگ، شن، ماسه ـ یا چیزی روییده از خاک ـ غیرخوردنی و پوشیدنی ـ باشد. بنابر این، پیروان اهل بیت(ع) با استناد به روایاتی که از پیامبر اکرم(ص) و ائمّه اطهار(ع) نقل شده، بر خاک یا تکه سنگ یا چوبی سجده می ­کنند تا پیشانی ـ که اشرف اعضای انسان است ـ در پیشگاه خداوند به خاک و سنگ یا چیز روییده از خاک ساییده شود و نهایت تواضع در پیشگاه خدا به عمل آید. گاه این قطعه خاک از تربت شهیدان ـ به خصوص شهیدان کربلا ـ انتخاب می­ شود که یادآور جانفشانی ­های آنها در راه خدا باشد.