هر سال را به نام یک حیوان، بیشتر در اثر عوامل اعتقادی یا فرهنگی در تقویم بعضی از ملل نامگذاری کرده اند.
تقویم ترکی - مغولی، از حدود قرن هفتم هجری قمری یعنی پس از استیلای مغول بر ایران، به تقویم ایرانیان راه یافت. این تقویم از نوع شمسی - قمری است ، یعنی اینکه سال آن و ماه های آن قمری است.
اسامی 12 ماه قمری این تقویم در ترکی به ترتیب به معنی : ماه اول، ماه دوم و… نامیده می شود. این تقویم دارای دوره 12 ساله حیوانی است که اسامی معادل فارسی سالهای آن، به ترتیب عبارتند از :
موش ، گاو، پلنگ، خرگوش، نهنگ، مار، اسب، گوسفند، میمون، مرغ ، سگ و خوک
جهت خرید تقویم رومیزی 1402 و دانلود تقویم صوتی کلیک کنید.
در ایران، استفاده از تقویم حیوانی در دوره صفویه (907 تا 1135 هجری قمری) متداول شد. از آن زمان تا اواسط قرن سیزدهم هجری قمری که جایگزین تقویم جلالی شد، بیشتر در امور دولتی و شرح وقایع تاریخی، در کنار تقویم های هجری قمری، جلالی و غیره استفاده می شد. در سال 1329 هجری قمری ( مطابق 1289 هجری خورشیدی برجی)، تقویم شمسی برجی به جای این تقویم رایج شد. سرانجام در سال 1304هجری شمسی که تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی پذیرفته شد
.تقویم حیوانی مغولی
سال حیوانی یک نوع محاسبه تقویم است که ظهور آن را در ایران، به دوران مغول‌ها نسبت می‌دهند.
این تقویم در ایران از زمان صفویان به رسمیت شناخته شد و در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی از رسمیت افتاد.
تقویم دوازده حیوانی جور عجیبی است. به جائی اینکه خطی باشد و مبدئی برای شمارش داشته باشد، دوره‌ای و چرخشی است. بدین صورت که نام دوازده حیوان را که انتخاب کرده‌اند و هر سال که می‌آید به نام یکی از آن حیوانات می‌خوانند. بعد که یک دوره دوازده ساله تمام شد روز از نو و روزی از نو.
تقویم حیوانی چینی
امروزه در کشور چین علاوه بر تقویم گریگوری (میلادی) که برای تنظیم امور اداری به‌کار می‌آید، در نزد مردم همین تقویم سنتی رواج دارد. نام سال‌ها در نزد آنان به قرار زیر است:
موش، گاو، ببر، گربه، اژدها، مار، اسب، بز، میمون، خروس، سگ و خوک
براساس افسانه های کهن چینی ترتیب حیوانات در تقویم توسط یک مسابقه تعیین شده است. حیوانات برای عبور از عرض رودخانه با یکدیگر مسابقه دادند و ترتیب قرار گرفتنشان در تقویم براساس مقامی که در مسابقه کسب کردند هست.
موش در مسابقه اول شد، چون سوار بر پشت گاو بود و در آخرین لحظه از پشت گاو پایین پرید و مسابقه را برد.
تقویم حیوانی ترکمنی
طبق مطالعاتی که انسان شناسان و قوم شناسان در سالیان گذشته بر روی ترکمن ها انجام داده اند، ترکمن هابرخلاف سایر ملت های دیگر سن خود و سن خویشاوندان و آشنایانشان را می دانستند. شمارش سن بر حسب یک دوره از سال های دوازده حیوانی انجام می گرفت.
سال نو ترکمن ها با شروع روز یازدهم مارچ سال میلادی (برابر با بیستم اسفند ماه هر سال شمسی) آغاز می شود.
اسامی ترکمنی برای این سال ها به ترتیب از اولین سال عبارتند از：
سیچان(موش) / سیغیر(گاو) / بارس(پلنگ) / تاوشان(خرگوش) / بالیغ (ماهی) / یئلان (مار) / یلقی (اسب) / غویون (گوسفند) / بیجین(میمون) / تاویق(مرغ) / ایت(سگ) / دونگوز(خوک)
ترکمن ها روایت پند آمیزی در مورد پیدایش سال شمار حیوانی دارند.
روزی تمامی حیوانات به پیشواز سال جدید می روند. شتر که به قد و بالای خود مغرور شده بود گفت: «حتماً پیش از همه سال جدید را خواهم دید.» امّا موش کوچک با زرنگی تمام روی سر شتر بود و پیش از همه، سال جدید را می بیند. شتر که مات و مبهوت مانده بود، از تمامی دوازده حیوان دوره که موفق به مشاهده سال جدید شده بودند عقب می ماند و بدین ترتیب غرور شتر باعث شد که جایی در دوره موجه نداشته باشد.
این روایت برای پند آمیزی و نهی از غرور است، که در میان ترکمن ها نسل به نسل نقل شده و بصورت ضرب المثل درآمده است :
دویه بوینونابویسانیپ ییلدان کور قالیپدیر
یعنی (شتر به علّت مباهات به گردنش از مشاهده سال جدید محروم مانده است.)
ترکمن ها سال موش را که اولین سال هر دوره می باشد «ییل باشی» گذاشتند یعنی به معنای سال آغازین یا مبدأ.
تقویم حیوانی ایرانی
تاریخچه تقویم دوازده حیوانی ازقرن ششم هجری قمری شروع شده است.
اما با توجه به اینکه این تقویم از آن مردم آسیای مرکزی و شرق دور محسوب می‌شود، نه تنها در متون ادبی و تاریخی ما جایی برای خود دارد بلکه درفرهنگ عامه ما نیز نفوذ زیادی کرده است.
امروزه هر یک از سال ها ، به یک حیوان اختصاص دارد. به ویژه در زمان سال تحویل یک نماد از حیوان سال آینده در سفره هفت سین اکثرا ایرانیان قرار دارد و اکثرا بر این باور هستند که خصوصیات هریک از این حیوانات تأثیری بر اتفاقات سال آینده دارد و همین طور در روحیات و خلق و خوی و سرنوشت افراد و متولدین آن سال تاثیر می‌گذارد.
مثلاً سال اسب، سالی پرتحرک و پرفعالیت، با پیروزی تلقی می‌شود.
و یا سال سگ، سالی پر مخاطره و توأم با سوءتفاهم و دشمنی و ستیز می‌باشد.