تابلو قلمزنی برجسته


صنایع دستی اصفهان

برخی از اشیائی که روی آنها قلمزنی انجام می‌شده عبارتند از:

_ سلاح‌ها و وسائل جنگ:

تزئین و آرایش سلاح و وسائل جنگی از قبیل کلاهخود، سپر، زره، شمشیر و تفنگ با طلا و نقره، حکاکی و قلمزنی، از جملة هنرهای تزئینی ایران به شمار می‌رود، که از قرون قبل از دورة قاجار معمول بوده است و هنوز هم این هنر فراموش نشده است. این تزئین اگر با نقره انجام شود نقره کوب و اگر با طلا انجام شود طلاکوب یا زرنشان نامیده می‌شود. تابلو قلمزنی برجسته

در دوران صفویه و در زمان نادرشاه کلاهخود و سپر و زره سردارانی که در جنگها پیروز شده و دشمن را شکست می‌دادند طلاکوب می‌کردند و این طلاکوبی هر قدر که پیروزی آن سردار مهم‌تر بود. به طور بهتر و مجلل‌تری انجام می‌شد .»

نقوش این آثار شامل : اسلیمی و ختایی، نقوش حیواناتی چون خرگوش، فیل، گاو، شتر، شیر، بز، آهو و .... و پرندگان مختلف و همچنین نقوش انسانی همچون دراویش ، تمثال حضرت علی (ع) جنگجویان ، شکارچیان حک شده است ، که بعضا با لباس و چهره قاجاری هستند.

- زره :

هانری رنه در کتاب خود می‌نویسد: «جنگجویان قدیمی برای محافظت از خود زره آهنی می‌پوشیدند و کلاهخود فولادی بر سر می‌گذارند و با کمان و شمشیر و خنجر نبرد می‌کردند». جرج کرزن هم در کتاب خود به این قضیه اشاره می‌کند که «سابقاً اصفهان به واسطة زره مشهور بوده و هنوز هم به تقلید قدیم قدری ساخته می‌شود.»

اجزای زره شامل سینه پوش ، بازو بند ،کلاه خود و زانو بند و... است .

- سینه پوش : جنسشان غالباً از فولاد است ، در برخی موارد دور تا دور بالاتنه را احاطه می کند که به آن چهار آینه می گویند و گاهی هم قسمتهایی ازآن را می پوشانده . برای تزئینشان از تکنیکهای مختلفی مانند : قلمزنی ، طلاکوب ، نقره کوب و...استفاده می شود . نقوش روی سینه پوشها غالباً به صورت قرینه کار می شده ، نقوش مختلف انسانی، حیوانی، گیاهی و اسلیمی و ختایی، همچنین کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق از جمله نقوش کار شده بر روی این اقلام است .(تصاویر33 ، 34 و 35 )

- ساعدبند:

برای تزئین ساعد بند از روشهای مختلف همچون طلاکوب و نقره کوب استفاده می‌شود. در برخی نمونه‌ها قسمتهایی از ساعد بند به صورت مشبک نقوش اسلیمی و ... کار شده و روی این نقوش عمل حکاکی قلمزنی طلاکوب و نقره کوب صورت پذیرفته است. نقوش ساعدبندها شامل نقوش اسلیمی و ختایی و نقوش گیاهی است و جنسشان غالباً از فولاد است . (تصاویر36 ، 37 ،38 و39 )

- کلاهخود: جنس کلاهخودها از فولاد است. حکاکی ، قلمزنی ، طلاکوب و نقره کوب روشهایی برای تزئین آنها است . در کلاهخودها هم از نقوش مختلف انسانی، حیوانی، گیاهی و اسلیمی و ختایی، همچنین از کتیبه‌هایی به خط ثلث و نستعلیق با مضمون اشعار پارسی استفاده می‌شود ولی نقوش اسلیمی و ختایی و گیاهی بیشتر استفاده می‌شود. «کلاهخودهای افسران و سرداران عالی‌رتبه با نقوش زیبایی از طلا و نقره در جلو و عقب و طرفین به صورت قرینه زینت یافته‌اند.» (تصاویر40 ،41 ،42 و43)

- سپر: از ابزار دیگر جنگ است . جنس سپرها از فولاد بوده. روی آن را با نقوش مختلف از جمله اسلیمی و ختایی، گل و برگ ، نقوش گیاهی ،انواع حیوانات از جمله فیل و شتر و گاو و غزال و ... نقوش انسانی، حضرت علی (ع) ، سوارکاران، مبارزان و جنگجویان تزئین می کرده اند .

در اکثر سپرها ترنج دایره‌ای شکل در مرکز قرار دارد و در حاشیه تره‌ای دایره‌ای دور آن را احاطه کرده است تزئینات قلمزنی طلاکوب و نقره کوب درون این سه قسمت انجام می‌پذیرد. در نمونه ای از سپرها ترنج‌میانی با نقوش ختایی که به شکل ترنج هایی حاشیه بندی شده اند احاطه شده و داخل این ترنجها نقوش مختلف از جمله سوارکارانی در حال تیراندازی با تیر و کمان و حالتهای مختلف دیگر ترسیم شده‌اند. در قسمتهایی دیگر تصاویر گرفت و گیر حیواناتی همچون ببر، آهو و .... نقش بسته است. قسمت حاشیه و زمینه با قابهایی به شکلهای مختلف همچون دایره ، مربع، بیضی، گل و قابهای تزئینی دیگر تقسیم شده است، داخل این قابها نقوش ختایی به طبیعت نزدیک شده‌اند و اشعاری از شاهنامه، حافظ و سعدی و... به خط نسخ و ثلث و نستعلیق تزئین شده‌اند در برخی از سپرها در حاشیه این اشعار نوشته شده . و در بین خطوط نقوش گیاهی پیچان یا نقوش اسلیمی و ختایی کار شده است. (تصاویر 44 و 45)

- شمشیر:

شمشیرها از جنس فولاد بوده و با نقوش مختلف از جمله اسلیمی و ختایی، نقوش گیاهی و کتیبه‌های خط ثلث و نسخ و نستعلیق تزئین می‌شده اند . بر روی شمشیرهای تزئینی که متعلق به شاهان و بزرگان بوده است ازتزئینات طلاکوب و نقره‌کوب و ترصیع استفاده می‌شده است.

- خنجر و چاقو: اغلب اشخاص کارد یا چاقویی به کمر می‌آویخته‌اند که با آنها در مواقع لزوم کارهایی انجام دهند، پاره‌ای از این کاردها را صنعتگران به طور شایسته‌ای زینت کرده‌اند و منظور این بوده که شاهکاری از زیر دست خود بیرون بیاورند کاردهای ایرانی یکپارچه هستند و فقط دو قطعه استخوان یا عاج با میخهای ریزی به تیغه متصل شده است.

در برخی از چاقوها صنعتگر به طور تفننی تصاویری از طلا و نقره ترسیم نموده و ببر یا شیری را نشان می‌دهد که غزال یا گوزنی را شکار کرده است و یا حیوانی را نشان می دهد که در جنگل می‌رود. کاردهایی هم دیده می‌شود که روی تیغه و دسته‌شان عباراتی حکاکی شده است و از خداوند برای صاحب آن طلب یاری و سعادت کرده‌اند. و در برخی فقط با نقوش اسلیمی و ختایی یک سر اسلیمی و با نقوش در هم پیچیده گیاهی (قلمزنی ، طلاکوب و نقره کوب) شده است. (تصاویر 46 ،47 ،48 و49 )

با ورود و تفنگ و سلاحهای دیگر در دورة قاجار به ایران ، تولید زره، کلاهخود، شمشیر و ... کمتر‌شد، تا اینکه به مرور زمان تولید آنها بسیار محدود شد.

هانری رنه د آلمانی که در سالهای آغازین قرن بیستم در ایران بوده می‌نویسد : «جالبترین قسمت بازار اصفهان قسمت اسلحه‌سازی است، جایی که در آن تفنگ‌های مارتینی Martini می‌سازند. تنفگ سازان برای اینکه خریداران را کاملاً متقاعد سازند که تفنگ‌ها اروپایی است. حتی شماره و مارک اروپایی را روی تفنگ حک می‌کنند.» برروی لوله این تفنگ‌ها در برخی موارد نقوشی حکاکی و طلاکوب شده است.

«تیغه‌های دمشقی خراسان و شیراز روزگاری شهرت بسیار داشت. ولی ایرانیان جدید هفت تیر را به شمشیر ترجیح می‌نهند و کم وبیش یگانه محصول فلزی قیمتی قابل ذکر مصنوعات زنجان است»