اینکه در چه صنعتی مشغول به کار هستید، چند سال دارید، چه تجربیاتی تا الان کسب کردید و قصد دارید در آینده چه شغلی را برای خود انتخاب کنید، از اهمیت نیاز به مهارت تفکر انتقادی در زندگی کم نخواهد کرد.
دستیابی به چنین مهارتی نقشی حیاتی در جنبه‌های مختلف زندگی شغلی و شخصی ایفا می‌کند و عواقبی که عدم این توانایی در پردازش و آنالیز اطلاعات به همراه دارد گاهی جبران‌ناپذیر است. اگر یاد نگیرید که بطور جدی فکر کنید گزینه مناسبی برای سوءاستفاده و کلاهبرداری هستید و دیگران به راحتی می‌توانند جلوی پیشرفتتان را بگیرند.
البته همه تصمیماتی که گرفته می‌شوند فاجعه‌بار نیستند، اگر دلیل موجهی برای کنار گذاشتن آنها داشته باشید. بنابراین هرچه بیشتر فکر کنید، به موفقیت بیشتری خواهید رسید.
برای مسائل پیش رو کمی مکث کنید و با بررسی تاثیر آن تصمیم بگیرید. اما اینکه هدف از تفکر انتقادی چیست، چه مهارت‌هایی را پرورش می‌دهد و چطور می‌توان آن را در زندگی پیاده کرد، را در ادامه خواهید خواند.
تفکر انتقادی چیست
توانایی تحلیل اطلاعات و قضاوت مستدل را تفکر انتقادی یا critical thinking گویند که شامل ارزیابی منابعی چون داده، حقایق و پدیده‌های قابل مشاهده و یافته‌های تحقیقاتی می‌شود.
در تعریف ارائه شده توسط سازمان بهداشت جهانی، منظور از تفکر انتقادی، توانایی تفکری واضح است که موجب درک ارتباط منطقی بین ایده‌ها شود؛ طوری که شما را به یادگیرنده‌ای فعال تبدیل کند و نه دریافت‌کننده‌ای منفعل.
متفکران منتقد صرف نظر از ارزش اسمی هر چیزی، به دنبال ایده‌ها و فرضیات هستند و اینکه آیا یافته‌ها تصویری کامل را مشخص می‌کنند یا خیر. آنها مشکلات را براساس سیستمی منطقی آنالیز و تحلیل می‌کنند و نه بر اساس غریزه. در واقع شخصی با مهارت اندیشیدن انتقادی باید بتواند:
- ارتباط و پیوند میان ایده‌ها را درک کند.
- اهمیت استدلال ایده را تعیین کند.
- با شناسایی استدلال‌ها، آنها را ساخته و ارزیابی کند.
- به شیوه‌ای سازماندهی شده مشکلات را بررسی کند.
- ناسازگاری‌ها و خطاهای استدلال را تشخیص دهد.
- در توجیه فرضیات، اعتقادات و ارزش‌های خود تامل کند.
بطور کل نحوه تفکر شما به شیوه‌ای مشخص، که بهترین راهکار ممکن و متناسب با شرایط را در اختیارتان قرار دهد. به زبان ساده باید بتوانید از هرچیزی که ذهن شما را بخود مشغول می‌کند بهترین نتیجه ممکن را بگیرید.
مهارت‌های تفکر نقادانه به زبان ساده و فواید آن
مهارت‌های تفکر انتقادی را می‌توان به بخش‌های مختلف تقسیم‌بندی کرد:
آنالیز
بخشی از تفکر انتقادی توانایی بررسی دقیق مسائل است: چه یک مشکل، چه مجموعه‌ای از داده‌ها و متون. با این مهارت پس از بررسی اطلاعات باید معنای آن را کامل بفهمید و پیامدهای آن را به درستی توضیح دهید. در نهایت می‌توانید مهارت‌های زیر را در خود تقویت کنید:
- پرسیدن سوالات متفکرانه
- تحلیل داده‌ها
- پژوهش
- تفسیر
- داوری
- زیر سوال بردن شواهد
- شناخت الگوها
- تردید و انتقاد
ارتباطات
به اشتراک‌گزاری نتایج با همکاران و برقراری ارتباط با دیگران امری اجتناب‌ناپذیر است. بخصوص اگر درگیر یافتن راه‌حلی برای مشکلات پیچیده هستید به مکالمات گروهی و تعامل با افراد نیاز دارید. نتیجه آن نیز توسعه خصوصیات زیر در شماست:
- گوش دادن فعال
- ارزیابی
- همکاری
- ارتباط متقابل و دوسویه
- فعالیت گروهی و تیمی
- ارتباط کلامی
- ارتباط نوشتاری
خلاقیت
گاهی با مشاهده اطلاعات، الگویی از آن در ذهن شما ترسیم می‌شود اما باید راه‌حلی ارائه دهید که قبلا به آن فکر نشده باشد. برای اینکار به چشم و تفکر خلاق نیاز دارید تا رویکرد آن را از دید متفاوتی ببینید؛ مانند خصوصیات زیر:
- انعطاف پذیری
- مفهوم‌سازی
- کنجکاوی
- خیال‌پردازی
- ترسیم ارتباطات
- استنباط
- پیش‌بینی
روشنفکری
اینکه فارغ از فرض و قضاوت اطلاعات را تجزیه کنید، برای تفکر انتقادی الزامی است. باید هدفمند باشید و بدون تعصب ایده‌ها را مورد ارزیابی قرار دهید. در نهایت خواهید توانست ویژگیهای زیر را در خود تقویت کنید:
- تنوع
- انصاف
- فروتنی
- عینیت
- مشاهده
- بازخورد
حل مسئله
آنالیز مشکل و پیداکردن راهکاری که موفقیت برنامه و پلن شما را تضمین کند از مهارت‌های تفکر انتقادی است. تنها فکر کردن به اطلاعات کافی نیست بلکه باید راه‌حل‌های عملی هم برای آن ارائه کنند. از خصوصیاتی که می‌توانند به حل مساله منجر شوند:
- توجه به جزئیات
- شفاف‌سازی
- تصمیم‌گیری
- ارزیابی
- شناسایی الگوها
- نوآوری
کاربرد و مثال تفکر انتقادی در زندگی
قطعا هیچ‌کس فرصتی را صرفا به تفکر انتقادی اختصاص نمی‌‌دهد اما هر زمانی که به موضوعی فکر می‌کنید، تحت تاثیر خشم، اندوه یا شادی تصمیم می‌گیرید و حتی وقتی احساس عادی بودن به شما دست می‌دهد را می‌توان بخشی از این پروسه دانست.
بهبود توانایی تفکر انتقادی با تمریناتی امکانپذیر است که در فعالیت‌های روزمره و بروز مشکلات با آن برخورد می‌کنید. درادامه با تمرینی ساده خود را بسنجید.
به موضوعی فکر کنید که یکی از دوستانتان با شما مطرح کرده است، سپس سوالات زیر را از خود بپرسید.
چه کسی این موضوع را عنوان کرده است؟
کسی که می‌شناسید؟ کسی که در مقام و قدرت قرار دارد؟ فرقی نمی‌کند توسط چه کسی گفته شده باشد؟
آنها چه گفتند؟
آیا براساس حقیقتی گفته شده یا نظر شخصی بوده؟ آیا همه حقیقت در اختیارتان قرار داده شده است؟ آیا چیزی را فراموش کرده‌اند؟
آنها کجا گفته‌اند؟
در ملاعام بوده یا بطور خصوصی؟ آیا دیگران فرصت پاسخگویی داشتند یا جایگزینی برای آن مطرح شد؟
چه زمانی گفته شده است؟
آیا قبل، بعد یا در حین رویدادی این حرف زده شده است؟ اصلا زمان اهمیتی دارد؟
چرا این موضوع مطرح شد؟
آیا آنها استدلال خود را توضیح دادند یا تنها سعی در خوب یا بد جلوه دادن فردی دارند؟
چطور این موضوع بیان شد؟
خوشحال یا ناراحت و عصبانی بودند یا بی‌تفاوت؟ این موضوع گفته شد یا نوشته شد؟ آیا شما متوجه موضوع شدید؟
مراحل تفکر انتقادی
محققان شش سطح را برای متفکران در نظر گرفته‌اند و رشد بر روی این هرم تفکر به تعهد فرد بستگی دارد. در واقع نمی‌توان توقع داشت که استفاده بهتر از ذهن، اتوماتیک و بصورت ناخودآگاه اتفاق بیافتد. برای قدم رو به جلو باید مراحل زیر را پشت سر بگذارید:
- متفکر بی فکر
- متفکر به چالش کشیده
- متفکر آغازین
- متفکر عملی
- متفکر پیشرفته
- استاد متفکر
خود انتقادی چیست
خودانتقادی همان صدایی است که نقص‌هایتان را به شما یادآوری می‌کند و می‌تواند راهی سالم برای خودآگاهی و رشد شخصی باشد. با وجودی که برخی آن را مانعی برای عزت نفس و آرامش می‌دانند اما انتقاد از خود می‌تواند سبب یادگیری از اشتباهات شود و درصورتی‌که برای غلبه بر نقاط ضعف بکار رود کمک‌کننده است.
اما با شدت خودانتقادی فرد اعتقاد به خود را از دست می‌دهد و گرایش بیش از حدی به تمرکز بر روی نواقص و اشتباهات خود پیدا می‌کند. بطوری که به درمانگر یا متخصص سلامت روانی نیاز پیدا خواهد کرد.
از راه‌هایی که می‌توان از این ویژگی برای رشد استفاده کرد، شرکت در دوره‌هایی است که بتواند با تکیه بر نقاط قوت، برنامه توسعه فردی در اختیارتان قرار دهد و با تعیین اهدافی موجب بهبود کیفیت زندگی‌تان شود. پلتفرم آموزش آنلاین ۳۶۰ محتواهای آموزشی استانداردی از تامین‌کنندگان مختلف گردآوری کرده است که با ثبت‌نام در آن و پرداخت هزینه یک ماه می‌توانید از هزاران ویدئوی دوبله شده بهره‌مند شوید.
از جمله این دوره‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دنبال کردن 360 درجه در اینستاگرام