در تغذیه گوسفند و بز باید در نظر داشت کـه آن هـا بـرای اسـتفاده از علوفـه هـا و مـواد خشبی آفریده شده اند و در طی میلیونها سال برای این روش تغذیـه تکامـل یافتـه انـد . پـس یک روش تغذیه کامل و خوب باید بر اساس استفاده از علوفهها باشـد . کیفیـت علوفـه هـا و مواد خشبی در این زمینه مهم اسـت . پـس شـناخت انـرژی و مـواد مغـذی موجـود در مـواد خوراکی به خصوص علوفه ها و مواد خشبی پـس از دانـستن نیـاز گوسـفند و بـز در مراحـل مختلف فیزیولوژی به انرژی و مواد مغذی دومین قدم در تهیهیـک جیـره متعـادل و متـوازن است. در حال حاضر نیاز انرژی و مواد مغذی از جـداول اسـتاندارد خـارجی موجـود ماننـد NRC سال 2007 برای نشخوارکنندگان کوچک و یا جدول AFRC و CSIRO اسـترالیا تعیین می شود. ولی برای تعیـ ین ارزش غـذایی مـواد خـوراکی موجـود در کـشور کارهـای ارزشمند در سازمان تحقیقات کشاورزی و دانشگاه ها انجام شده است که از آنها مـی تـوان
در تنظیم جیرههای غذایی متعادل گوسفند و بز کمک گرفت.
اصولاً برای تهیه یک جیره متعادل باید از میزان احتیاج گوسفند بـه مقـدار مـاده خـشک غذا، انرژی، پروتئین، موادمعدنی و ویتامین ها اطلاع داشته باشیم که در این رابطـه جـداولی تهیه شده است که به کمک آن جدول میزان احتیاجـات را بـرای گوسـفند در هـر زمـان از زندگیش مشخص مینمایند.
در مورد نقش مواد معدنی در تغذیه گوسفندان در این مطلب بیشتر بخوانید .
جیره باید به مقدار لازم از انرژی و پروتئین، موادمعدنی و ویتامین ها برخـوردار باشـد تـا از نظر اقتصادی مقرون به صرفه و در ضمن خوش خوراک و قابل هضم برای گوسفند باشد.
با توجه به اینکه گوسفند نشخوار کننده است باید ظرفیت بدن گوسفند در جیـره غـذایی مدنظر باشد چون در بدن گوسفند اجرام میکروبی مسئول هضم مواد خشبی مـی باشـند بایـد به مقدار کافی مواد خشبی به گوسفند داده شود (حدود 3 الی 4 درصد وزن بدن گوسفند)
پـس از اطـلاع کـافی از احتیاجـات دام بـا توجـه بـه اینکـه دام چـه جیـره ای نیـاز دارد (نگهداری، تولید، رشد و ...) با استفاده از مواد غذایی مورد پسند گوسفند مواد خـوراک را آماده مینماییم.
هر یک از مواد خوراکی گوسفند مثـل علوفـه خـشبی و مـواد غیـر خـشبی دار ای مقـدار معینی از ماده خشک، پـروتئین، ویتـامین هـا و امـلاح مـی باشـد کـه در جـداول مخـصوص مشخص شده است.
در کشور ما با توجه به قیمت گران علوفه ها نسبت به دانه ها و مواد خوراکی کنـسانتره و بــا توجــه ماهیــت تغذیــه ای نــشخوارکننــدگان بایــد حــداقل میــزان علوفــه در هــر حالــت فیزیولوژیکی گوسفند و بز را در نظر گرفت و در جیره وارد کرد.
در تغذیه گوسفند و بز در مراتع ، با توجه به وضعیت ارزش غذایی گیاهـان مرتعـی و بـا توجه به نیاز دام ، تغذیه کمکی را مد نظر قرار داد . اخیـرا تحقیقـی کـه بـا همکـاری موسـسه تحقیقات علوم دامی کشور و سـازمان عـشایری در گلـه هـای گوسـفند و بـز عـشایر اسـتان لرستان که برای قشلاق به مراتع شـمال خوزسـتان ( اطـراف رودخانـه کرخـه ) رفتـه بودنـد، انجام شد . نتایج تحقیق نشان داد که افزودن حدود 300 گرم از یک جیره متعادل و متـوازن در تغذیه گله های گوسفند و بزی که در آن چرا می کردند و دامدار نیز برای جبران کمبود حدود 900 گرم کاه گندم و جو در تغذیه گله هـا اسـتفاده مـی کـرد، سـود قابـل تـوجهی را نصیب دامدار میکند.
با توجه به وضعیت مواد خوراکی دام و طیور در کشور و ایـن حقیقـت کـه علوفـه هـا و مواد خوراکی با کیفیت مانند یونجه اول درتغذیه گاو های شیری و دامهـای اصـیل مـصرف میشوند، باید با توجه به موجود بودن فرآوردههای فرعی کـشاورزی و کارخانجـات مـواد غذایی در هر استان و یا منطقه ، از آن ها در جیره های متعادل و متوازن گلـه هـای گوسـفند و بز استفاده کرد.
تغذیه گوسفند و بز ، حتماً باید بر اساس جیره های متعادل و متوا زنی که فرموله شـده انـد انجام شود و سعی شود که جیرهها به شکل فیزیکی پلت (حبه) و یا بلوک مصرف شوند.
تغذیه حتماً باید بر اساس نیاز گوسفند و بز مراحـل مختلـف فیزیولـوژیکی باشـد، تـا از تغذیه بیش از حد و کمتر از نیـاز خـودداری شـود تـا سـود بیـشتری نـصیب دامـدار شـود و پرورش گوسفند و بز اقتصادیتر شود.
حتی الامکان سعی شود که تغذیه گله های گوسفند و بز به صورت جداگانه و بر اسـاس نیازهای آن ها به انرژی و مواد مغذی که بر اساس حالت فیزیولوژیکی و تعداد بره و بزغالـه مادران متفاوت خواهد بود، انجام شود.
بر اساس یک محاسبه سر انگشت ی گوسفند و بز می تواند حدود 3.5 تا چهار درصد وزن بدن خود ماده خشک مصرف کند.
مواد خوراکی مشابه چه از نظر ارزش غذایی و خصوصیات فیزیکی بسته بـه قیمـت روز آنها می تواند در جیره جایگزین هم شوند که برای این منظور دامدار باید روزانـه از قیمـت مواد خوراکی آگاهی داشته باشد.
جیره نویسی بر اساس ماده خشک مواد خـوراکی انجـام مـی شـود . پـس دانـستن مقـدار رطوبت مواد خوراکی ضروری است . یعنی اگـر دو مـاده خـوراکی یونجـه خـشک و ذرت سیلو شده داشته باشیم و ماده خشک یونجه خشک 90 درصد و ذرت سیلو شده 30 درصـد باشد و بخواهیم یک کیلو یونجه در جیره را با ذرت سیلو شده جایگزین نماییم باید حـدود 3 کیلو گرم ذرت سیلو شده را جایگزین نمائیم در این مـواد بایـد بـه بنـد 7 یعنـی حـداکثر
ماده خشک مصرفی (چهار درصد) و حجم شکمبه در حـالات فیزیولـوژیکی دام (اواخـر آبستنی) نیز توجه داشت.
از تغیر ناگهانی نوع مواد خور اکی و مقدار آنها در جیره خودداری کنید. یعنی بـرای تغذیـه جیره وقتی عمده آن علوفه است به جیره هـای حـاوی کنـسانتره زیـاد، ایـن تغیـر تـدریجی باشـد. پیشنهاد میشود که هر روز حدود 10 درصد کنسانتره جایگزین بخش علوفه ای جیره شود.
وقتی که قسمت عمده جیره مواد کنسانتره ای است (70 تا 80 درصد جیره)، جیـره بایـد به صورت کاملاً مخلوط داده شود و اگرامکان ندارد، اول بخش علوفه ای جیره داده شود و سپس بخش کنسانتره جیره تغذیه شود . بـه صـورت یـک قـانون کلـی و بـسته بـه شـرایط و امکانات هر چه دفعات تغذیه بیشتر شود سودمندتر است.
آب شرب تازه و تمیز باید همیشه فراهم باشد . آب گـل آلـود، باعـث کـاهش مـصرف آب و مواد خوراکی می شود. به صورت یک قانون کلی به ازای هر کیلوگرم مـاده خـشک خورده شده گوسفند یا بز حدود 2 تا 3 لیتر آب (بـسته بـه شـرایط فیزیولـوژیکی و شـرایط محیطی) نیاز دارد .گوسفندان و بزهای شیرده، نیاز بیشتری دارند و تولید شـیر آن هـا وابـسته به مقدار آب مصرفی است . در شرایط معمول بز یا گوسفند شیرده می تواند تا شش لیتر آب مصرف کند. در شرایط کم آبی و یا بی آبی مقدار ماده خشک مصرفی کاهش مییابد.
مواد خوراکی باید عاری از آلودگی و کپک باشند. مواد معـدنی و ویتـ امینهـا بـسته بـه شرایط مرتع و منطقه چرا باید به صورت آزاد در دسترس باشند اگر قسمت عمـده جیـره از دانه ها و یا مواد کنسانتره است و یا قسمت عمده جیره را ذرت سیلو شده تـشکیل مـی دهـد، افزودن حدود یک درصد آهک به جیره پیشنهاد میشود.
میش های پیر و یا گوسفندان و بزها با دندانهای شکسته و ناقص از گله حذف شوند.
هرگز مقدار زیادی غله را در یک وعده به تغذیه نـشخوار کننـدگان کوچـک نرسـانید. برای گوسفند و بز این مقدار زیاد حدود 450 گرم غله در هر وعده غذایی است.
هرگز غلات و دانه های پودر شده ویـا خیلـی ریـز شـده را در تغذیـه گوسـفن د و بـز بـه مصرف نرسانید چون سریع باعث افزایش اسیدیته شکمبه میشود.
حداقل علوفه در جیره ای گوسفند و بز که حـدود 1.5 درصـد وزن بـدن اسـت ، وجـود داشته باشد.
هرگز جیره نشخوارکنندگان به یک باره تغییر نکند چـون میکـرو ارگانیـسم هـای شـکم نیاز به زمان حدود یک تا دو هفته ای برای تطابق با شرایط جدید دارند. بخصوص وقتی کـه جیره علوفه ای میخواهد به جیره دانهای تبدیل شود.
آخورها و آبشخورها باید به تعداد و اندازه در جاهـای مناسـب نـصب شـوند تـا فـضای کافی در موقع تغذیه در اختیار هر دام قرار گیرد. باید آخورها طـوری طراحـی شـوند تـا از پرت مواد خوراکی جلوگیری شود و مـواد خـوراکی بـا مـدفوع آلـوده نـشود . اگـر تغذیـه محدود شده باشد فضای کنار آخور برای هر گوسفند و بـز اهمیـت زیـادی مـی یابـد . طـول آخور برای هر میش یا بز حدود 40 تا 50 سانتیمتر می باشد و برای برههـا و بزغالـه هـا 25 تـا 35 سانتیمتر در گرفته میشود.