کالیبراسیون به زبان ساده، یعنی اندازه‌گیری و صحت کارایی تجهیزات اندازه‌گیری، در مطابقت با یک مرجع تایید شده. این صحت سنجی در محلی تحت عنوان آزمایشگاه کالیبراسیون انجام می‌شود. با توجه به اینکه دستیابی به کیفیت برتر، از طریق انجام آزمون‌ها و اندازه‌گیری‌های مطمئن و دقیق صورت می گیرد، لذا انجام فرآیند کالیبراسیون در تجهیزات آزمایشگاهی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
موضوع مهم آزمایشگاه کالیبراسیون جایی اهمیت خود را نشان می‌دهد که در صنایع آزمایشگاهی، کالیبره کردن دستگاه‌هایی از جمله انکوباتور و اتاقک‌های تست پایداری، جهت بالا بردن میزان دقت آنهاست و سنجش این موضوع، با انجام یک کالیبراسیون خوب، استاندارد و البته دقیق محقق می‌شود.
گرچه به گمان برخی افراد، فرآیند کالیبراسیون نیاز به صرف هزینه و زمان دراد اما باید توجه داشت که عدم قطعیت اندازه‌گیری، سبب تشخیص نادرست و در نتیجه اقدام‌های نادرست در زمینه‌های مختلف می‌شود و حتی در برخی از موارد حساس مانند دستگاه‌های صنعتی یا پزشکی، می‌تواند خسارت‌های جبران ناپذیری را به بار بیاورد.
خوب پس از اینکه کمی بیشتر با موضوع بسیار مهم آزماشگاه کالیبراسیون آشنا شدیم، شاید برای شما این سوال ایجاد شده باشد که اصولا کالیبراسیون با چه اهدافی انجام می‌شود؟
در اینجا باید بگوییم که انجام فرآیندهای کالیبراسیون، معمولا با 2 هدف اصلی زیر انجام می‌شود:
1- برای ایجاد قابلیت ردیابی دستگاه با استانداردهای مرجع
2- اطمینان از درستی مقادیر خوانده شده از دستگاه اندازه‌گیر
زمان مناسب برای مراجعه به آزمایشگاه کالیبراسیون، چه زمانی است؟
برخی از عوامل مهم در تخمین حداقل زمان فواصل مراجعه به آزمایشگاه کالیبراسیون عبارت‌اند از:
1- نوع وسیله
2- پیشنهاد و توصیه کارخانه سازنده
3- روند داده‌های به دست آمده از روی سوابق کالیبراسیون قبلی
4- سوابق تعمیر و نگهداری دستگاه
5- طول زمان استفاده و تعداد دفعات استفاده
6- مدت زمان عمر دستگاه
7- تغییر شرایط محیطی(مانند دما، رطوبت، ارتعاشات و ...)
آژمایشگاه کالیبراسیون
آشنایی با 3 روش اصلی و مرسوم انجام آزمایش کالیبراسیون
انجام آزمایش کالیبراسیون به طور کلی، به سه روش مرسوم قابل اجرا است.
1- به دست آوردن خطا و ثبت نتایج حاصله از آزمایش است.
2- علاوه بر روش اول تنظیم، تعمیر یا حذف خطای ایجاد شده را نیز در بر می‌گیرد.
3- علاوه بر پوشش روش اول و دوم، نتایج حاصله با استاندارد و دستورالعمل مربوطه مقایسه و وضعیت دستگاه نیز از جهت قبول یا رد آن مشخص می شود.
بهتر است کالیبراسیون در چه مکانی انجام شود؟
مکان مناسب برای انجام آزمایش کالیبراسیون، می‌تواند هم در محل آزمایشگاه کالیبراسیون شرکت باشد و یا در محل استفاده از دستگاه مورد نظر. اگر بخواهیم از بین این دو گزینه، یکی را انتخاب کنیم، بهتر است دستگاه در محل استفاده کالیبره گردد تا مواردی مانند تغییر شرایط محیطی یا آسیب دستگاه در حمل و نقل، در صحت کالیبراسیون نقشی نداشته باشند و آزمایش و تست مورد نظر در بهترین و دقیق ترین شرایط انجام شود.
برچسب گذاری: دستگاه کالیبره شده باید از دستگاه کالیبره نشده مشخص باشد تا اشتباه سهوی دقت آزمایش را زیر سوال نبرد. به این منظور معمولا روی دستگاه کالیبره شده یک برچسب نصب می‌گردد که روی آن نام و کد شناسایی دستگاه، تاریخ کالیبراسیون، تاریخ انجام کالیبراسیون بعدی، محدودیت های کاربرد و استفاده از دستگاه درج می‌شود.
همچنین همزمان با این مرحله برگه سوابق کالیبراسیون نیز صادر می‌گردد که در آن مواردی مانند: اطلاعات شناسایی دقیق ابزار(نام، کد، سریال)، نام مسئول و محل نگهداری، تاریخ، حدود خطای قابل قبول، نتیجه کالیبراسیون در قالب مقادیر خوانده شده پیش از تنظیم و پس از تنظیم برای هریک از پارامترهای مورد کالیبراسیون، شماره سریال استانداردهایی که برای کالیبره کردن ابزار به کار رفته اند، شرایط محیطی در حین کالیبراسیون، نام شخصی که عمل کالیبراسیون را انجام داده است، جزئیات هر گونه محدودیت استفاده، جزئیات تمامی تنظیمات، خدمات، تعمیرات و تغییراتی که انجام شده است درج می‌گردد.
هرم کالیبراسیون
هرم کالیبراسیون ساختار فنی و اجرایی کالیبراسیون را به صورت سلسله مراتبی نشان می‌دهد. با توجه به این هرم سیستم یکای SI در راس کالیبراسیون قرار دارد زیرا که شالوده هر اندازه‌گیری، یکا و استاندارد آن است و بدون یکای استاندارد این امر ممکن نیست.
یکاهای SI:
این سیستم بین المللی بر اساس واحدهای کیلوگرم، متر، ثانیه، آمپر، کلوین، کندلا تنظیم شده و به ۲۲زیر مجموعه تقسیم می‌شود.
استانداردهای جهانی:
استانداردهای اندازه‌گیری که به تایید سازمان NIST آمریکا رسیده است.
استانداردهای اولیه:
استانداردهای اولیه که در استاندارد ISO17025 ذکر شده است.
استانداردهای کاری:
کالیبراسیون‌های روزانه که توسط تکنسین‌های آزمایشگاه انجام می‌شود.
دستورالعمل‌ها:
دستورالعمل‌های فرآیندی و تجهیزات اندازه‌گیری که در صنعت و تجارت به کار می‌روند.
کالیبراسیون
کالیبراسیون وسایل آزمایشگاهی
از آنجا که در تجهیزات آزمایشگاهی، سنسورهای متفاوتی برای سنجش اِلمان‌های مختلف بکار می‌رود بدیهی است که کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی تاثیر بسیار مهمی در کیفیت نتایج ارائه شده دارد. یک نکته مهم که در این بخش باید به آن اشاره کرد این است که باید به یاد داشته باشید که مراجعه به آزمایشگاه کالیبراسون، باید هم در زمان خرید یک دستگاه جدید انجام شود، تا اگر ایرادی دارد مشخص گردد و هم به صورت دوره‌ای این آزمایش روی دستگاه صورت گیرد. البته معمولا زمان مناسب برای کالیبراسیون دوره‌ای، توسط شرکت های سازنده اعلام می‌گردد.
اگر به چند خط بالاتر مراجعه کنید، می‌بینید که ما برای انجام کالیبراسیون، 3 روش را پیشنهاد کردیم. در بخش کالیبراسیون وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی، نیز دقیقا همین روش‌ها را می‌توان استفاده کرد و در این بخش بین وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی با دیگر وسایل تفاوتی وجود ندارد.
عدم قطعیت در گواهی کالیبراسیون
کلمه عدم قطعیت در گواهی کالیبراسیون، چندان قابل پذیرش نیست و از طرفی هم به معنی تردید در خصوص اعتبار نادرست در نتیجه ایجاد شده است. عدم قطعیت اندازه‌گیری به ما اطلاعاتی درباره کیفیت اندازه‌گیری ارائه می‌دهد.
هنگامیکه نتیجه اندازه‌گیری، به صورت یک کمیت فیزیکی گزارش می‌شود، الزامی است که عدم قطعیت در مورد کیفیت نتیجه ارائه شود تا کسی که آن را استفاده می‌کند بتواند قابلیت اطمینان آن را ارزیابی کند. در نظر داشته باشید که بدون ارائه این اطلاعات، نتایج اندازه گیری را نمی‌توان به صورت استاندارد و قابل قبول با یکدیگر مقایسه کرد.
کالیبراسیون سنسورها
سنسورهای دما در آزمایشگاه‌ها کاربرد زیادی دارند. بطور کلی، تمام دستگاه‌های برودتی و حرارتی و کلیه چمبرها از سنسورهای دمایی برای اندازه‌گیری دما استفاده می‌کنند. بدیهی است که سنسورهای دما نیز باید مانند هر ابزار دیگری که استفاده می‌کنید ، به طور مرتب برای صحت و دقت کالیبره شوند. برای ابزارهایی که دارای چند سنسور دمایی هستند، هر سنسور باید به صورت جداگانه کالیبره شود.
اگر هیچ سابقه ای وجود ندارد یا بیش از یک سال از آخرین آزمایش گذشته است، قبل از استفاده دقت سنسور را بررسی کنید.
در بخش کالیبره سنسورهای تجهیزات آزمایشگاهی نکته مهم و البته قابل توجه این است که این سنسورها باید حتما در شرایط کاری و داخل چمبری که استفاده می‌شوند کالیبره شوند و نمی توان سنسور را جداگانه کالیبره کرد و سپس داخل دستگاه قرار داد یا سنسوری که روی یک دستگاه کالیبره شده را نمی‌توان داخل دستگاه دیگری قرار داد.
انتخاب آزمایشگاه کالیبراسیون
در حال حاضر شرکت‌هایی که از اداره استاندارد مجوزهای لازم را دارند قابلیت صدور گواهی نامه کالیبراسیون مورد تایید اداره استاندارد را دارند. توجه نمایید که در صورتیکه گواهی کالیبراسیون توسط شرکت‌های دیگری که مجوز از اداره استاندارد را ندارند صادر شده باشد، این گواهی هیچ ارزشی برای اداره استاندارد ندارد. لذا در صورتیکه جهت طی مراحل قانونی نیاز به تایید اداره استاندارد دارید حتما آزمایشگاه کالیبراسیون مورد تایید اداره استاندارد گواهی دریافت نمایید.
یکی از مواردی که هنگام انتخاب شرکت می‌تواند مهم باشد داشتن استاندارد ISO 17025 می‌باشد. استفاده از یک آزمایشگاه دارای این استاندارد اجباری نیست، اما معمولا توصیه می‌شود از آزمایشگاه‌های دارای این استاندارد استفاده نمایید. این بدین معنی است که آزمایشگاه کالیبراسیون الزامات ISO رابرآورده کرده است و شرایط فنی و الزامات سیستم مدیریتی را که برای ارائه نتایج تست و کالیبراسیون معتبر از نظر فنی ضروری است را دارا می‌باشد.