امروزه برای خرید و فروش کالا، تجارت، واردات و صادرات و موارد دیگر به ارز نیاز است. در بازار چهار دسته ارز مهم وجود دارد که شامل ارز آزاد، ارز صرافی، ارز نیمایی و ارز مبادلهای (که نوعی ارز دولتی است) می‌شود. در ادامه قصد داریم در خصوص ارز مبادلهای اطلاعاتی را به شما ارائه دهیم.
ارز مبادلهای (exchangeable currency) چیست؟
به ارز قانونی هر کشوری که در بازار جهانی ارز، بصورت “آزاد” معامله نمی‌شود ارز مبادلهای (ارز غیر قابل تبدیل) گفته می‌شود. این ارز نتیجه محدودیت‌های دولتی است و مانع خروج ارز از کشور می‌شود.
وظیفه تعیین این ارز را مرکز مبادلات ارزی به عهده دارد تا کالاهای اساسی مورد نیاز جامعه با کمترین قیمت در بازار عرضه شوند و از فشار اقتصادی کم شود.
آیا ارز مرجع همان ارز مبادله ای است؟
در پاسخ به این سوال باید گفت درست است که ارز مرجع و ارز مبادله هر دو ارز دولتی هستند؛ اما با هم تفاوت دارند. ارز مرجع، ارزی است که توسط دولت از طریق بانک ارائه می‌شود و نرخ آن از نرخ ارز مبادلهای کمتر است؛ با تصمیم دولت دوازدهم در جهت یکسان‌سازی نرخ ارز، دیگر ارز مرجع نخواهد بود. اما برای واردات برخی از کالاها با الویت واردات بالاتر ارزی توسط بانک مرکزی ارائه می‌شود که نرخ آن بیشتر از نرخ ارز مرجع بوده ولی اختلاف روشنی با ارز آزاد دارد.
ارز مبادلهای مشمول چه کسانی می‌شود؟
در سال 1397 به علت نوسانات چشمگیر ارزی، تخصیص ارز مبادلاتی برای تمامی کالاهای وارداتی صورت گرفت؛ اما این طرح افزایش ثبت سفارش‌ها برای واردات کالا با ارز دولتی را رقم زد بنابراین دولت تصمیم گرفت ارز مبادلهای را در اختیار واردکنندگان کالاهای اساسی یعنی گندم، جو، ذرت، روغن خام، انواع دانه‌های روغنی، دارو و تجهیزات پزشکی قرار دهد. وظیفه تخصیص ارز مبادلهای به افراد حقیقی یا حقوقی و کالاهای وارداتی واجد شرایط به عهده مرکز مبادلات ارزی است.
چگونه می‌توان ارز مبادلهای را از دولت دریافت کرد؟
دریافت ارز مبادلهای زمانی رخ می‌دهد که سفارش کالا در وزارت بازرگانی ثبت شود.
زمانی که کالای وارداتی در سامانه جامع تجارت ایران ثبت شد، اطلاعات مجوز در بانک مورد نظر شما در خصوص دریافت ارز به صورت حواله مبادلهای درج می‌گردد و بعد از آن بر اساس اولویت کالا می‌توان مدارک مورد نیاز را به بانک ارائه کرد.
بانک با بررسی مدارک موجود و اطلاعاتی در خصوص نوع ارز، مقصد و مبدا ارز، محل عرضه ارز، نرخ ارز مبادلهای و مذاکره با درخواست کنندگان و کنترل تمامی اسناد در صورت موافقت، مدارک مربوط به تخصیص ارز مبادلهای و صدور گواهی ثبت آماری را به نمایندگان بانک عامل در مرکز مبادلات ارزی به صورت الکترونیکی ارسال می‌کند.
سپس بانک عامل کل مبلغ خرید ارز را از متقاضی دریافت کرده و ارز درخواست شده را از بانک مرکزی خریداری می‌کند و ارز خریداری شده را برای بانک کارگزار خارجی واریز می‌کند. تمامی این پروسه و جا به جایی ارزها، توسط سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌شود.
لازم به ذکر است جهت انجام حواله 35% از مبلغ به عنوان وثیقه در بانک مسدود می‌شود. در اصل این وثیقه جهت اطمینان از واردات و ترخیص کالای مربوط به حواله ارز تخصیص داده شده به بازرگان می‌باشد که پس از خروج از گمرک و دریافت پروانه گمرکی وثیقه آزاد می‌گردد.
میزان نرخ ارز مبادلهای
نرخ ارز مبادلهای همانند نرخ سایر ارزها متغیر است و به طور روزانه از سمت بانک مرکزی به سایر بانک‌ها اعلام می‌شود. همچنین این نرخ را می‌توان در سایت بانک مرکزی مشاهده کرد.
آیا نرخ ارز نیمایی و ارز مبادلهای با هم متفاوت است؟
با توجه به این موضوع که ارز مبادلهای نوعی ارز دولتی است، پس طبیعتا نرخ آن از نرخ ارز نیمایی کمتر است؛ اما نکته حائز اهمیت این است که ارز نیمایی نیز نرخ بسیار پایین‌تری از ارز آزاد دارد. نرخ این ارز همانند سایر ارزهای دیگر توسط بانک مرکزی بصورت روزانه اعلام می‌شود.
ارز نیمایی به کالاهای زیر تعلق می‌گیرد:
• محصولات الکترونیکی و مخابراتی
• ماشین آلات و قطعات خودروسازان
• لاستیک و پلاستیک
• محصولات شیمیایی و سلولزی
• تجهیزات مربوط به حمل و نقل
• صنایع کشاورزی و معادن
• محصولات غذایی، آشامیدنی و دخانی
• پتروشیمی و گاز مایع
• محصولات فلزی و لوازم خانگی
• اقلام مصرفی در پوشاک
تعیین نرخ ارز مبادلهای از سوی بانک مرکزی چگونه صورت می‌گیرد؟
بنا بر گزارش بانک مرکزی، نحوه محاسبه ارز مبادله ای توسط بانک به این صورت است، که بانک سبدی از ارزهای خریده شده و فروخته شده در صرافی‌های مجاز را در نظر می‌گیرد و سپس بر اساس نرخ اولیه بدست آمده از این معاملات؛ بعد از کسر کارمزد و دو درصد از این نرخ، نرخ ارز غیر مرجع (مبادله ای) را مشخص می‌کند.
نکاتی در مورد ارز مبادلهای
• شامل تمامی کالاهای وارداتی نمی‌شود و فقط واردات کالاهای اساسی را مورد هدف قرار داده است.
• برای واردات از تمامی کشورها کاربرد ندارد و صرفا برخی از کشورها را شامل می‌شود.
• به هر دو صورت کاملا نقدی و ال سی ارائه می‌شود.
جمع بندی
ارز در کشور با اسامی مختلف و به قیمت‌های متفاوتی ارائه می‌گردد. ارز دولتی و ارز نیمایی قیمت‌های پایین‌تری نسبت به ارز آزاد دارند. ارز آزاد نیز خود دو نوع است؛ یک نوع آن ارز آزاد است که توسط دلالان و صرافی‌ها اعلام می‌شود که بالاترین قیمت ارز را دارد و دیگری نرخی است که توسط سامانه سنا بر اساس میانگینی از قیمت‌های اعلامی صرافی‌های موجود در سامانه، اعلام می‌شود و به آن ارز صرافی می‌گویند.
ارز نیمایی نیز به ارزی گفته می‌شود که توسط سامانه نیما اعلام می‌شود و این ارز جهت واردات کالا به واردکنندگان تخصیص داده می‌شود.
اما در این بین کالاهایی وجود دارد که کالاهای اساسی مردم به حساب می‌آیند و چنانچه با نرخ ارز آزاد وارد کشور شوند، مردم فشار زیادی را متحمل خواهند شد. این کالاهای اساسی با استفاده از ارز مبادلهای که نرخ آن در مرکز مبادلات ارزی تعیین می‌گردد، خریداری شده و وارد کشور می‌شوند.
برای هزینه‌های شخصی نظیر مسافرت، زندگی، تحصیل و … در کشورهای خارجی به طور مثال در انگلیس نیاز است که پوند را از صرافی‌ها و البته به روش حواله پوند خرید و منتقل کنید. صرافی انگلستان با سال‌ها سابقه فعالیت و داشتن مجوز از FCA آماده ارائه انواع خدمات صرافی در لندن، بیرمنگام و سایر شهرهای انگلیس با بهترین قیمت پوند می‌باشد.
منبع: قیمت پوند لندن