انسان‌ها از گذشته تا کنون به دنبال رقص و موسیقی بودند، تا بتوانند احساسات خود را به نمایش بگذارند. هر منطقه جغرافیایی رقص و آواز منحصر به خود را دارد و بیشتر رقص های کهن و فولکلور با وجود گذشت سال‌های طولانی، هنوز هم به قوت خود باقی هستند.
در این نوشته قصد داریم راجع به یکی از زیباترین انواع حرکات آیینی و سنتی، یعنی رقص آذری سخن بگوییم.
رقص آذربایجانی سنتی انواع مختلفی دارد که به چند نوع از مهمترین و مرسوم ترین آن ها اشاره می کنیم.
یاللی:
یاللی از رقص های کوللکتیو (جمعی) قدیمی آذربایجان است که در بین اکراد، گرجی ها، ارامنه و برخی دیگر از فرهنگ های آسیای مرکزی به گستردکی انتشار یافته است.
منشا یاللی به طور دقیق مشخص نیست، اما در رابطه با این رقص اولین اطلاعات و آثار را می توان در تصاویر و طرح های صخره های قوبوستان و بعد از آن در منظومه خسرو و شیرین نظامی گنجوی یافت.
از یاللی های مشهور آذربایجان می توان به اوزون دره (uzun dere)، جینیق جینیق (ciniq ciniq)، جئیران جئیران (ceyran ceyran)، تبریز یاللی سی (tebriz yallisi)، قالادان قالایا (qaladan qalaya) و …، اشاره کرد. از یاللی در قسمتی از اپرای “کوراوغلو” ساخته اوزئییر حاجی بگلی، اپرای “نرگیز” ساخته مسلم ماقامایف، “گلشن” ساخته سلطان حاجی بگلی، اپرای “آزاد” ساخته جهانگیر جهانگیرلی، “قوبوستان کولگه لری” ساخته قاراقارایف و آهنگسازان روسی و بعضا اروپایی استفاده شده است.
قایتاغی:
این نوع رقص از مشهورترین، زیباترین و یکی از رقص های پر از شادی آذربایجان به شمار می رود. درباره منشا این رقص به یقین نمی توان گفت که با قایتاق ها در ارتباط است. حسن اف (محقق درباره رقص آذربایجانی) با تکیه بر اثر “گلستان ارم” عباس قولو آغا می نویسد: قایتاق کی از سه ایالت داغستان است و سپس به این نکته قناعت می کند که یکی از قبایل داغستان، قایتاق، آفریننده این رقص هستند. انواع مختلف قایتاغی دارای حرکات مشابهی هستند. قایتاق یک کلمه تورکی است. این رقص در آذربایجان با عناوین اوچ دوست، یئددی قارداش و اوغلانلار رقصی اجرا می گردد. از قایتاغی در آثاری از گلینکا، روبنشتین، برودین، نیازی، قلی اف، حاجی اف، رستم اف و برخی دیگر از آهنگسازان استفاده شده است.
لزگی:
رقصی که با نام لزگینکا مشهور است و مانند رقص ملی لزگی ها (اقلیتی در آذربایجان آن سوی ارس که در فرهنگ آذربایجان استحاله شده اند) اجرا می شود. لزگی،حماسی، با وقار، پر تحرک و ریتمیک است که توسط مردان به صورت دست جمعی و با هنرنمایی تک تک ایفاگران با حرکاتی بدیع و گاه اکروباتیک، چرخش روی زانو ها و پرشها و همچنین به صورت دو نفری توسط زنان اجرا می شود. این رقص از رقص های قدیمی آذربایجان به شمار رفته و تداوم رقص آواری یا آباری آذربایجان است. لزگی تمامی ویژگی های جنگاوری ملت تورک آذربایجان را در خود حفظ کرده و مکمل رقص قایتاغی است.
کوراوغلو:
از رقص های قدیمی است که توسط سورنا و دهل اجرا می شود. کوراوغلو پرصلابت، حماسی، رزمی و پهلوانی است که در ابتدا به صورتی آرام شروع شده و تدریجا تند می شود که به یادبود قهرمان افسانه های دوران فئودالی، کوراوغلو نامیده می شود. کوراوغلو از قدیم در انواع مختلف و با نامهای گوناگونی مانند: کوراوغلونون قایتارماسی، میصری، کوراوغلونون باغیرتیسی و …، همچنین در ورزشهای باستانی و زورخانه توام با حرکات موزون رایج بوده است.