انواع کامپوزیت های دندانی و نحوه انتخاب مناسب ترین کامپوزیت براساس درمان
امروزه کامپوزیت‌های دندانی یکی از متداول‌ترین مواد مورد استفاده در کلینیک‌های دندانپزشکی هستند که عمدتاً برای بازسازی زیبایی دندانهای قدامی و همچنین ترمیم دندانهای خلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای رضایت و برطرف ساختن نیازهای خاص هر فرد، انواع مختلفی از کامپوزیت‌ها با ویژگی‌های مختلف در بازار ارائه شده است و گاها ممکن است انتخاب مناسب‌ترین و بهترین کامپوزیت دندان در موارد بالینی، کمی گیج کننده باشد.
کامپوزیت‌ها چه موادی هستند ؟
رایج‌ترین ماده‌ی ترمیمی جهت ترمیم دندانهای قدامی (جلویی)، کامپوزیت‌ها هستند. کامپوزیت‌ها در حال حاضر موادی هستند که به بهترین شکل هم از نظر زیبایی و هم از نظر دوام خواسته‌ها را برآورده ساخته‌اند و در سال‌های اخیر دائما در حال پیشرفت بوده‌اند و این پیشرفت به حدی رسیده که آن‌ها را بادوام، زیبا و قابل اعتماد نموده است.
کامپوزیت‌های دندانی اولین بار در اوایل دهه 1960 مورد استفاده قرار گرفتند. در طی 10 سال گذشته، در ساخت کامپوزیت دندانی پیشرفت چشمگیری به وجود آمده است و از نظر خصوصیات فیزیکی و مکانیکی بهبود قابل توجهی یافته‌اند، ازجمله مقاومت آن‌ها در برابر شکست، در مقابل تغییر رنگ و سایش دندان ها افزایش یافته است. به همین دلیل، امروزه از مواد کامپوزیتی می‌توان در ترمیم و حتی بیلداپ دندانهای خلفی نیز استفاده کرد.
بخش های تشکیل دهنده کامپوزیت دندان کدامند؟
کامپوزیت‌ها از لحاظ ساختاری دارای چهار جزء هستند:
1- ماتریس پلیمری که فاز پیوسته را در کامپوزیت‌ها تشکیل می‌دهد.
2- ذرات یا فیلرها که فاز پراکنده کامپوزیت‌ها هستند و از اجزاء معدنی مانند سیلیکا، کوارتز و … تشکیل شده‌اند.
3- عامل اتصال‌دهنده که در سطح فیلرها قرار دارند و موجب اتصال ذرات پراکنده به ماتریس می‌شوند.
4- آغازگرها که بسته به اینکه کامپوزیت‌ها به طریق شیمیایی و یا با نور سخت می‌شوند، متفاوت هستند.
انواع متعدد کامپوزیت‌ها بر چه اساسی طبقه‌بندی می‌شوند ؟
کامپوزیت‌های متنوع و مختلف موجود بر اساس موارد متفاوتی طبقه‌بندی می‌شوند. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
سایز ذرات کامپوزیت‌ها، قوام آن‌ها و محل کاربرد آن‌ها
منبع : آرتمان درمان
بخش های مختلف کامپوزیت دندان
طبقه‌بندی کامپوزیت‌ها بر اساس سایز ذرات آن‌ها :
کامپوزیت های میکروفیل
اندازه‌ی ذرات و یا فیلرهای بکاررفته در این کامپوزیت‌ها 0.01 تا 0.1 میکرون است. این نوع از کامپوزیت‌ها دو خصوصیت بارز دارند:
از استحکام پایین برخوردارندکه مقاومت ضعیف آن‌ها در برابر نیروهای فشاری (نیروهای حاصل از جویدن) می‌شود.
قابلیت پالیش (جلاپذیری) بالا که سبب ایجاد سطحی صاف و صیقلی می‌گردد.
موارد کاربرد کامپوزیت میکروفیل
این کامپوزیت‌ها به‌طور انحصاری در دندانهای قدامی قابل کاربردند، اما فقط در خارجی‌ترین لایه‌ی ترمیم که در تماس با دندان مقابل نباشد. این کامپوزیت‌ها پس از پالیش درخشندگی و زیبایی بسیار مناسبی ایجاد می‌کنند، که از این نقطه‌نظر هم کامپوزیت بسیار مناسبی برای دندانهای قدامی و درمان‌هایی مانند کامپوزیت ونیر هستند. به دلیل استحکام پایین، کامپوزیت‌های میکروفیل به هیچ عنوان در دندانهای خلفی قابل کاربرد نیستند.از کامپوزیت های میکروفیل موجود در کشور می‌توان به Renamel Microfill متعلق به کارخانه cosmodent اشاره کرد.
کامپوزیت‌های هیبرید
این کامپوزت‌ها همانطور که از نامشان مشخص است از مخلوطی از ذرات یا فیلرهای با سایزهای مختلف تشکیل شده‌اند.
خصوصیات این کامپوزیت‌ها درست برعکس کامپوزیت‌های میکروفیل است یعنی:
استحکام بالا و مقاومت مناسب در برابر نیروهای جویدن
پالیش‌پذیری نه چندان مناسب
موارد کاربرد کامپوزیت دندان هیبرید
این کامپوزیت‌ها را به طور معمول در تمامی حفرات دندانی می‌توان استفاده کرد، اما در ترمیم پوسیدگی و یا شکستگی دندانهای خلفی بخصوص زمانی که میزان زیادی از بافت دندانی دچار تخریب شده است، بیشترین کاربرد را دارند.
به عنوان مثال در دندان‌هایی که درمان ریشه شده‌اند و نیاز به بیلداپ دندان دارند، کامپوزیت‌های میکروهیبرید ماده‌ی انتخابی جهت درمان هستند.
بعضی از کامپوزیت‌های میکروهیبرید موجود در ایران متعلق به برند‌های معتبرشامل: Filtek Z250 متعلق به کارخانه 3M ، Gradia Direct متعلق به کارخانه GC ، Point4 متعلق به کارخانه Kerr و Renamel Microhybrid متعلق به کارخانه Cosmodent هستند.
کامپوزیت‌های نانوفیل
جدیدترین انواع کامپوزیت‌ها هستند و با هدف ساخت کامپوزیتی که نقاط قوت کامپوزیت‌های قبلی را تواما داشته باشد، تولید شدند. در واقع فلسفه تولید کامپوزیت‌های نانوفیل، تولید کامپوزیتی با قدرت کامپوزیت‌های میکروهیبرید ولی با پالیش‌پذیری کامپوزیت‌های میکروفیل بود. خصوصیات این کامپوزیت‌ها شامل موارد زیر است:
استحکام مناسب و مقاومت قابل قبول در برابر سایش
کیفیت زیبایی و پالیش‌پذیری مناسب
موارد کاربرد
استحکام فشاری و مقاومت در برابر شکست این کامپوزیت‌ها تقریبا برابر با کامپوزیت‌های هیبرید است، در نتیجه به راحتی جهت ترمیم دندانهای خلفی قابل کاربرد هستند و در برابر نیروهای جویدن مقاومت خوبی از خود نشان می‌دهند. از طرف دیگر این کامپوزیت‌ها به دلیل گلیز سطحی و پالیش‌پذیری بالا، کیفیتی عالی از زیبایی را ایجاد می‌کنند.
به این دلیل کامپوزیت‌های نانوفیل جهت ترمیم دندانهای قدامی، بستن فاصله بین دندان‌ها و کامپوزیت ونیر‌ها گزینه‌ای بسیار مناسب خواهند بود.
از کامپوزیت‌های نانوفیل می‌توان به Tetric Evoceram متعلق به برند Ivoclar Vivadent ،Herculite Ultra متعلق به برند Kerr و Z-350 متعلق به برند 3M اشاره کرد.
چگونه می‌توان مناسب‌ترین کامپوزیت را بر اساس سایز ذراتی که دارند، انتخاب کرد ؟
زمانی که دندانی دچار پوسیدگی شده و باید ترمیم شود، از میان انواع متعدد کامپوزیت‌ها چگونه می‌توان بهترین گزینه را انتخاب نمود ؟
دو خصوصیت تاثیر‌گذار در انتخاب کامپوزیت‌ها به عنوان ماده‌ی انتخابی جهت ترمیم، دو مورد زیر هستند:
خصوصیات مکانیکی
خصوصیات فیزیکی
از خصوصیات مکانیکی می‌توان به استحکام و مقاومت در برابر شکست اشاره کرد و از خصوصیات فیزیکی می‌توان از پالیش‌پذیری و مقاومت در برابر رنگ‌پذیری نام برد.
یکی از مواردی که بر این خصوصیات اثرگذار است، اندازه‌ی ذرات یا فیلرهای داخل کامپوزیت است، به همین دلیل معمول‌ترین طبقه‌بندی در مورد کامپوزیت‌ها، طبقه‌بندی آن‌ها بر اساس سایز ذرات آن‌هاست.
زمانی که دندانی باید ترمیم شود، بسته به اینکه کدام خصوصیت کامپوزیت مورد نیاز است، کامپوزیت انتخاب می‌شود که بسته به سایز ذراتش این خصوصیت را داشته باشد و خواسته‌ی مورد نظر را برآورده سازد.
به عنوان مثال در دندانهای خلفی استحکام که از خصوصیات مکانیکی است، مورد نظر است. در نتیجه کامپوزیت‌های میکروهیبرید و نانوفیل کامپوزیت‌های انتخابی جهت ترمیم دندانهای خلفی هستند.
و در دندانهای قدامی پالیش‌پذیری و زیبایی که از خصوصیات فیزیکی است حائز اهمیت هستند و بنابراین کامپوزیت‌های میکروفیل و نانوفیل کامپوزیت‌های مناسب خواهند بود.
شکل کامپوزیت دندان به صورت خام
طبقه‌بندی کامپوزیت‌ها براساس قوام آن‌ها :
کامپوزیت‌های سیال (Flowable Composite )
کامپوزیت‌های سیال در اصل با قابلیت انطباق عالی و سیالیت آن شناخته می‌شوند. کامپوزیت‌های سیال در موارد زیر کاربرد دارند:
به منظور ماده‌ی سیلنت برای پیشگیری از ایجاد پوسیدگی در شیارهای دندانهای خلفی و یا ترمیم این شیارها پس از ایجاد پوسیدگی که به علت قابلیت سیالیت و نفوذ به داخل شیارهای دندانی این امکان را ایجاد می‌کند که برداشت بافت دندانی به حدلقل میزان انجام شود.
این کامپوزیت‌ها ماده‌ای مناسب برای ترمیم‌های سرویکال و یا طوق دندان‌ها هستند.
در حفرات دندانی که وسعت و عمق اندکی دارند و در اثر تراشیدن پوسیدگی‌های سطحی به وجود می‌آیند، این کامپوزیت‌ها ماده‌ی مناسبی هستند.
از کامپوزیت‌های سیال می‌توان از Tetric EvoFlow متعلق به کارخانه Ivoclar Vivadent نام برد.
کامپوزیت‌های قابل تراکم (Packable Composite )
کامپوزیت‌های قابل تراکم همانطور که از نامشان مشخص است قابلیت فشرده شدن دارند. این کامپوزیت‌ها از استحکام مناسبی برخوردارند و معمولا در حفرات دندانهای خلفی استفاده می‌شوند. بخصوص زمانی که دیواره‌ی بین دو دندان در اثر پوسیدگی شکسته و از بین رفته، به کمک این کامپوزیت‌ها می‌توان تماسی قوی را با دندان مجاور ایجاد کرد.
کامپوزیت P-60 متعلق به برند 3M از کامپوزیت‌های قابل تراکم رایج در کشور ماست.
طبقه بندی کامپوزیت‌ها بر اساس محل کاربرد آن‌ها
کامپوزیت‌های قدامی
کامپوزیت‌های قدامی که به آن کامپوزیت های زیبایی نیز گفته می‌شود، امروزه به طور گسترده‌ای توسط دندانپزشکان به دو منظور استفاده می‌شوند:
برای اهداف درمانی جهت انجام ترمیم‌های کامپوزیتی
برای اهداف زیبایی به منظور انجام ونیرهای کامپوزیتی و بستن فواصل بین دندانی
مهمترین مزیت کامپوزیت‌های قدامی را می‌توان درخشش طبیعی تر و جلای ماندگار و بادوام آن‌ها دانست؛
به همین دلیل هم بهترین راه برای حفظ زیبایی دندانهای قدامی، استفاده از کامپوزیت‌های قدامی است و معمولا استفاده از آن‌ها به زیبایی طبیعی دندان‌ها ختم می‌شود.
کامپوزیت‌های قدامی در تنوع زیاد و در رنگ‌ها و شفافیت‌های مختلف ارائه می‌شوند، به همین دلیل در بسیاری موارد بدون نیاز به تراش دندان‌ها و برداشت از بافت سالم آن ها، این امکان وجود دارد که رنگ دندان ترمیم شده را بتوان با بخش باقی مانده از دندان سازگار نمود و یا در درمان‌های زیبایی، تغییر رنگ، شکل و اندازه‌ی دندان‌ها امکان‌پذیر باشد.
کامپوزیت های خلفی
با وجود پیشرفت‌هایی که در کامپوزیت‌های ترمیمی صورت گرفته، محبوبیت استفاده از آن‌ها برای دندانهای خلفی هم افزایش یافته است و تقاضا برای استفاده از کامپوزیت‌ها جهت حفظ زیبایی دندانهای خلفی در حال افزایش است.
در سال‌های اخیر تحقیقات بسیاری به منظور بهبود خصوصیات مکانیکی و فیزیکی کامپوزیت‌ها و ارتقا عملکرد بالینی آن‌ها انجام شده است تا بتوان از کامپوزیت‌ها به عنوان جایگزینی مطمئن برای آمالگام در دندانهای خلفی استفاده کرد.
هرچند تحقیقات حاضر نشان می‌دهد که طول عمر کامپوزیت‌های خلفی به چند عامل متغیر بستگی دارد که این متغیرها شامل: موقعیت دندان، تعداد سطوح ترمیم شده و رعایت بهداشت دندان‌ها توسط فرد است.
از خصوصیات بارز کامپوزیت‌های خلفی، استحکام بالاتر آن‌ها، مقاومت در برابر سایش و مقاومت در برابر نیروهای حاصل از جویدن در دندانهای خلفی است.
کامپوزیت دندان یونیورسال
کامپوزیت دندان یونیورسال به منظور ترکیب استحکام و زیبایی به طور همزمان ارائه شده‌اند. این کامپوزیت‌ها را می‌توان هم در دندانهای قدامی و هم در دندانهای خلفی استفاده کرد. یعنی پالیش‌پذیری آن‌ها به حدی است که درخششی مناسب جهت ترمیم دندانهای قدامی ایجاد می‌کنند و استحکام و مقاومت در برابر سایشی دارند که جهت ترمیم دندانهای خلفی مناسب هستند.
Harmonize یکی از انواع کامپوزیت‌های یونیورسال است که متعلق به کارخانه Kerr می‌باشد.
انواع مواد کامپوزیت دندان
کدام کامپوزیت برای چه درمانی مناسب است ؟
این تصمیم‌گیری با درنظرگرفتن این مورد که در هر درمانی کدام خصوصیت از کامپوزیت دندان مورد نیاز است، انجام می‌شود.
در درمان‌هایی مانند ترمیم یا پرکردن دندان، بیلداپ دندان‌ها و فایبربریج دندان مسلما استحکام کامپوزیت نقش بسیار مهمی در دوام و ماندگاری درمان انجام‌شده ایفاء می‌کند. بنابراین کامپوزیت‌های نانوفیل و میکروهیبرید کامپوزیت‌های انتخابی خواهند بود.
و در درمان‌های زیبایی مانند کامپوزیت ونیر و یا بستن فاصله بین دندان‌ها می‌توان از کامپوزیت‌های میکروفیل و نانوفیل جهت زیبایی بیشتر و در جایی که نیاز است از کامپوزیت میکروهیبرید جهت استحکام بالاتر استفاده کرد.