همه چیز درباره دندان: آناتومی دندان، انواع و نحوه رشد دندان‌های دائمی و شیری
آنچه در این مقاله می‌خوانید پایه‌ای ترین مفاهیم در مورد دندان و دندانپزشکی است. شناخت آناتومی دندان ها، اجزای سازنده و عملکرد آنها، میتواند درک درستی از فرآیندهای دندانپزشکی به ما بدهد. و از همه مهم‌تر در نحوه مراقبت از دهان و دندان نیز به ما کمک زیادی می‌کند. در این مقاله با ساختار و آناتومی دندان به زبان ساده، انواع دندان ها و عملکردشان، و همچنین معرفی دندان های شیری و دائمی و ترتیب رویش آنها آشنا خواهید شد.
منبع: آرتمان درمان
ساختار و آناتومی دندان
آناتومی دندان در یک نگاه
آشنایی با ساختار و آناتومی دندان
در تصویر زیر بخش‌های مختلف یک دندان به همراه بافت‌های اطراف آن را مشاهده می‌کنید. برای درک بهتر تصویر، می‌توانید به طور خلاصه درباره هر بخش دندان، توضیحاتی در ادامه بخوانید.
تصویر بخش های مختلف دندان انسان (آناتومی دندان)
مینا (Enamel)
مینای دندان سخت‌ترین بافت بدن انسان است. این بافت سفید رنگ است و عاج دندان یا همان دنتین را احاطه کرده است. از آنجا که هیچ سلول زنده‌ای در داخل مینای دندان وجود ندارد، این لایه نمی‌تواند آسیب ناشی از پوسیدگی یا ساییدگی دندانها را خودش و به صورت خود به خود برطرف کند. در نتیجه آسیب‌های وارده به مینای دندان تنها با کمک دندانپزشک (و به شکل تخصصی توسط متخصص ترمیمی و زیبایی دندان) برطرف یا ترمیم میشود.
تاج آناتومیکال دندان (Anatomical Crown)
تاج آناتومیکال تنها بخش قابل مشاهده دندان انسان است که از لثه‌ها بیرون آمده. تاج توسط مینای دندان احاطه شده است. زمانی که تاج دندان به شکل جدی آسیب می‌بیند و نیاز به ترمیم گسترده دارد، از روکش دندان که کاملا از نظر ظاهری مشابه تاج دندان طبیعی انسان است برای ترمیم و بازسازی آن استفاده میشود.
لثه (Gum یا Gingiva)
لثه نوعی بافت نرم و تقریبا صورتی رنگ است که ریشه‌های دندان را احاطه کرده و از آنها محافظت می‌کند. این بافت همچنین دندان‌هایی که هنوز در نیامده‌اند را محافظت می‌کند.
اتاقک پالپ (Pulp Chamber)
پالپ چمبر یا اتاقک پالپ یک حفره وسیع در قسمت مرکزی (در داخل ) تاج آناتومیکی است و اندازه آن بزرگتر از حفره پالپ ریشه (کانال ریشه دندان) است. پالپ، بافت نرم دندان است که حاوی اعصاب، رگ‌های خونی و بافت همبند است.
گردن یا طوق دندان (Neck)
گردن دندان ناحیه‌ای از دندان است که در آن تاج آناتومیک به ریشه دندان می‌رسد (یا متصل میشود).
عاج (Dentin)
عاج یا دنتین یک لایه بین مینای دندان و سمنتوم است. عاج شامل تعداد زیادی لوله‌های کوچک توخالی کانال مانند است. زمانی که لایه محافظ عاج یعنی مینا آسیب می‌بیند و یا اصطلاحا با تحلیل مینای دندان روبرو می‌شویم، علاوه بر احتمال ایجاد حساسیت دندان، روند سایش و تحلیل دندان به شدت افزایش می‌یابد.
استخوان فک یا بخش آلوئولار استخوان فک (Alveolar Bone)
استخوان الوئولار به بخشی از استخوان فک گفته میشود که ریشه دندانها را احاطه کرده است.
کانال ریشه دندان (Root Canal)
پالپ نه تنها در داخل تاج دندان، که در داخل ریشه دندان نیز وجود دارد. به مسیر باریک داخل ریشه دندان که حاوی پالپ دندان است کانال ریشه گفته میشود.
سمنتوم (Cementum)
سمنتوم یک بافت همبند سخت است که ریشه دندان را احاطه کرده و به لیگامان پریودنتال متصل میشود.
لیگامان پریودنتال (Periodontal Ligament)
لیگامان پریودنتال بافتی است که از الیافِ بافتِ همبندِ کلاژنی ساخته شده و ریشه دندان را در جای خود ثابت نگه می‌دارد. در واقع دلیل اصلی اتصال دندان به ساکِت دندانی (محل قرارگیری ریشه دندان در استخوان فک) همین لیگامان‌ها هستند.
شیار لثه‌ای (Gingival sulcus)
شیار لثه به فاصله یا فضای خالی و اندک بین دندان و لثه گفته میشود. حتی افرادی که دندان‌های سالمی دارند عموماً این فاصله را دارند. عمق شیار لثه معمولا 1 تا 2 میلی متر است. وقتی این فضا به دلیل التهاب لثه عمیق‌تر می شود، به آن پاکِت پریودنتال یا پاکِت لثه می‌گویند.
آشنایی با انواع دندان: چند نوع دندان داریم؟
در انسان 4 نوع دندان وجود دارد، دندان‌های پیش، نیش، پرمولر و مولر 4 نوع دندان هستند که در ادامه هر کدام توضیح داده شده اند.
انواع دندان و آناتومی دندان
دندان‌های پیش (Incisors)
8 دندان پیش وجود دارد که قدامی‌ترین (جلویی‌ترین) دندانها در هر قوس فکی هستند. به این دندانها ثنایا نیز گفته میشود. آنها، بین دندان‌های نیش قرار دارند و وظیفه اصلی‌شان کمک به قطعه قطعه کردن یا برش مواد غذایی است. دو دندان پیش موجود در دو طرف خط میانی به عنوان دندان‌های پیش یا ثنایای مرکزی شناخته می‌شوند. دو دندان مجاور دندان‌های ثنایای مرکزی نیز، به عنوان دندان پیش جانبی یا ثنایای کناری شناخته می‌شوند. دندان‌های پیش به طور کلی، تنها یک ریشه و یک لبه تیز برشی دارند.
دندان‌های نیش (Canines)
4 دندان نیش در قوس فکی وجود دارد که 2 عدد آنها در فک پایین دو 2 عدد دیگر در فک بالا قرار دارند. دندان های نیش در دو طرف دندان های پیش قرار دارند. عملکرد اصلی این دندانها تکه تکه کردن غذا است. آنها تنها یک نوک تیز و یک ریشه دارند. دندان های نیش بلند‌ترین ریشه را در میان تمام دندانها دارند.
دندان‌های پرمولر (Premolars)
دندان‌های پرمولر همان دندان‌های آسیاب کوچک هستند. انسان 8 دندان آسیای کوچک دارد (که در هر ربع قوس فکی) 2 عدد از آنها وجود دارند. یعنی در هر فک 4 عدد. و در هر طرف فک دو عدد وجود دارند. این دندانها، پشت دندان‌های نیش و جلوی دندان‌های آسیای بزرگ قرار دارند. دندان پرمولر اولِ فک بالا دارای دو ریشه است و پرمولر‌های دوم فک بالا دارای تنها یک ریشه هستند. در دندان‌های شیری هیچ دندان پرمولر یا آسیای کوچکی وجود ندارد.
دندان‌های مولر (Molars)
خلفی‌ترین دندانها در قوس فکی انسان، دندان‌های مولر یا آسیاب یا آسیا هستند. آنها دارای سطوح وسیع و شیبدار‌تری با 4 تا 5 لبه هستند. دندان‌های آسیاب برای خرد کردن غذا طراحی شده‌اند.
دندان‌های مولر فک پایین، معمولاً 2 ریشه دارند. دندان‌های مولر فک بالا (که در پشت پرمولر دوم قرار دارند) به طور معمول 3 ریشه دارند.
از آنجا که آخرین دندان‌هایی که در انسان رشد می‌کنند و در می‌آیند، دندان‌های آسیای بزرگ سوم هستند و سن رویش آنها در دوره بلوغ و بعد از آن است، به آنها دندان عقل نیز گفته میشود. به عبارتی، دندان عقل، آخرین دندان آسیای بزرگ است.
دندان های شیری: درآمدن اولین دندانها، تا زمان افتادن آخرین دندان
در انسان دو دسته دندان وجود دارد. که هر کدام در یک دوره سنی رشد می‌کنند. به اولین دندان‌های انسان که در سن حدود 6 ماهگی رشد کرده و در می‌آیند و در حدود 7 تا 12 سالگی نیز در قوس فکی وجود دارند، دندان شیری گفته میشود. این دندانها 20 عدد هستند که 10 عدد از آنها در فک بالا و 10 عدد دیگر در فک پایین قرار دارند.
به طور معمول، دو دندانی که زودتر از همه در می‌آیند دندان‌های پیش مرکزی در فک پایین هستند. به طور ساده‌تر دو دندان جلویی در مرکز فک پایین زودتر در می‌آیند و پس از آن 4 دندان جلویی فک بالا رویش می‌یابند.
بعد از این، سایر دندانها به آرامی شروع به بیرون آمدن از لثه می‌کنند. دندان‌های در آمده معمولاً به صورت جفتی (در هر فک) از دو طرف در می‌آیند. مجموعه کامل دندان های شیری از سن 2 تا 3 سالگی تا زمان 6 تا 7 سالگی در دهان حضور دارند.
آناتومی دندان و آشنایی با انواع دندان
شناخت آناتومی دندان و همچنین نحوه و زمان رویش یا افتادن دندان های شیری میتواند به والدین کمک کند تا بهتر از دندان های دلبندان خود مرابت کنند
حقایقی درباره دندان های شیری کودکان
یک قانون در خصوص در آمدن دندان های شیری کودکان وجود دارد و آن قانون این است که تقریبا در طول هر 6 ماه 4 دندان شیری رشد می‌کنند.
دختربچه‌ها زودتر از پسربچه ها دندان در می‌آروند
دندان های فک پایین معمولا زودتر از دندان های فک بالا در می آیند.
دندان های طرفی به صورت جفت رشد می‌کنند.
اندازه دندان های شیری کوچکتر از دندان های دائمی است و رنگ آن ها سفیدتر است.
تا سن 2 یا 3 سالگی تمام دندان های شیری کودک باید در آمده باشند.
بین سنین 6 تا 12 سالگی ، مخلوطی از دندان های شیری و دندان های دائمی در دهان حضور دارند.
دندان های دائمی: تعداد، نحوه و ترتیب در آمدن آنها
اگر نگاهی به تصویر زیر بیندازید، متوجه می‌شوید که دندان های دائمی به همان روش و ترتیبی که دندان های شیری در آمده‌اند رشد می‌کنند. ابتدا دندان‌های پیش پایین، سپس دندان‌های پیش بالا و سپس نیش، پره مولر و در نهایت آسیاب‌های بزرگ به صورت جفتی در خواهند آمد. با رشد دندان های دائمی، به دندان های شیری فشار وارد شده و بعد از لق شدن می‌افتند.
بیشتر کودکان با شروع سن مدرسه (از حدود 6 یا 7 سالگی) شروع به از دست دادن دندان های شیری می‌کنند و اکثر دندان های دائمی آنها تا سن 12 یا 13 سالگی به طور کامل روی می‌یابند. تا این سن، کودکان باید تمام دندان های پیش، نیش، آسیای کوچک و 8 آسیای بزرگ را داشته باشند. 4 دندان عقل نیز در سن17 تا 21 سالگی در می‌آیند. در این بین، دندان عقل در بسیاری از افراد ممکن است هیچوقت از لثه بیرون نیاید و به صورت نهفته یا نیمه نهفته باقی بماند (و به آن ها دندان نهفته یا نیمه نهفته گفته میشود) که در این موارد ممکن است نیاز به کشیده شدن یا درمان ارتودنسی پیدا کند.
انواع دندان های دائمیانواع دندان و وظایف آنها