پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان (استئوپروز) نوعی اختلال اسکلتی است که بیشتر در دوران پیری بروز می‌کند که طی آن استحکام استخوان کاهش یافته و در معرض شکستگی قرار می گیرد. تشخیص این اختلال معمولاً به دنبال یک شکستگی بالینی حاد یا انجام آزمایش سنجش تراکم استخوان مسجل میشود. در ادامه با پوکی استخوان و عوامل موثر بر آن آشنا می شوید. با دانشچی همراه باشید.
رادیوگرافی‌ها می‌توانند شکستگی فشاری مهره‌ها را نشان دهند، ولی شواهد پرتونگاری کاهش توده استخوانی تا هنگامی که ۳۰٪ از توده استخوان تحلیل نرفته، ایجاد نمی‌شود. عکس‌های پرتونگاری شاخص خوبی برای تشخیص استئوپروز نیستند زیرا نفوذ کم یا بیش از حد اشعه در فیلم عکاسی روی کیفیت آن تأثیر می‌گذارد، از این‌رو رادیوگرافی‌ها راهنماهای خوبی برای پی بردن به استئوپروز نیستند و غالباً تشخیص براساس سنجش تراکم مواد معدنی استخوان مسجل می‌گردد.
عوامل موثر بر پوکی استخوان
پوکی استخوان در بعضی افراد بیش از دیگران دیده میشود. تراکم و قدرت استخوان تحت تاثیر متغیرهای ژنتیکی و محیطی است. بطور معمول تراکم استخوان مردان بیش از زنان است پس زنان بیش از مردان دچار پوکی استخوان میشوند و این بیماری در افراد لاغر و در کسانی که در فامیل نزدیک خود سابقه پوکی استخوان دارند بیشتر دیده میشود.
مهمترین عواملی که زمینه ساز بروز استئوپروز یا پوکی استخوان هستند عبارتند از :
⇐ پیری
استخوان یک بافت زنده است و در درون آن سلول های مختلفی فعالیت میکنند. دسته ای از این سلول ها بنام استئوبلاست Osteoblast مرتباً در حال استخوان سازی هستند و دسته ای دیگر بنام استئوکلاست Osteoclast وظیفه جذب استخوان را دارند. پس استخوان های بدن ما دائماٌ در حال جذب شدن و جایگزین شدن با مواد نو است.
در سنین جوانی استخوان بیشتر ساخته میشود تا جذب شود ولی حدوداً بعد از ۳۵ سالگی به ازای موادی که از استخوان برداشته میشوند مواد کمتری جایگزین میشوند و این فرایند موجب میشود که بتدریج مقدار ماده تشکیل دهنده استخوان و در نتیجه تراکم و استحکام آن کاهش یابد.
بعد از سنین جوانی و با افزایش سن، کل توده استخوانی بدن کاهش یافته و خطر شکستگی افزایش میابد. در سنین یائسگی شدت پیشرفت روند از دست دادن تراکم استخوان، به ناگهان زیاد میشود بطوریکه خانمها در ده سال اول یائسگی ممکن است نیمی از تراکم استخوان های بدنشان را از دست بدهند.
⇐ ژنتیک
در کسانی که سابقه خانوادگی شکستگی دارند، افراد لاغر اندام و افراد با پوست خیلی روشن احتمال استئوپروز یا پوکی استخوان بیشتر است. نژاد آفریقایی استخوان های سفت تری تا نژاد سفید دارند.
⇐ تغذیه
کاهش دریافت کلسیم و ویتامین دی از طریق مواد غذایی، موجب پوکی استخوان میشود.
⇐ عادات
کسانی که کار پشت میز نشینی دارند و ورزش و فعالیت بدنی کمی دارند و کسانی که عادت به مصرف سیگار یا الکل دارند بیشتر مبتلا به پوکی استخوان میشوند.
⇐ دارو
مصرف داروهای حاوی کورتیکوستروئید و مصرف هپارین و فنی توئین میتواند موجب پوکی استخوان شوند.در کسانی که به علت ابتلا به سرطان تحت شیمی درمانی هستند پوکی استخوان بیشتر دیده میشود.
⇐ بیماری ها
در بیماری های زیر احتمال پوکی استخوان بیشتر است:
• بیماری گوارشی منجر به سوء جذب مانند بیماری سلیاک، بیماری های التهابی روده و عدم تحمل به لاکتوز
• سطح پایین تستوسترون در مردان
• وجود بیماری مزمن مانند روماتیسم مفصلی یا بیماری لوپوس یا نارسایی مزمن کبد
• کم کاری غده تیروئید
• بیحرکت یطولانی مدت مانند کسی که سکته مغزی کرده است
• پرکاری غده پاراتیروئید
• سرطان سینه در زنان و سرطان پروستات در مردان
• بی اشتهایی عصبی
• درمان دارویی پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان
داروهای تجویزی تهاجمی ترین شکل برای متوقف سازی تحلیل استخوان هستند. داروهایی که برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرند:
بیوفسفونات ها رایج ترین داروها برای درمان پوکی استخوان هستند. انوع بیوفسفونات از قرار زیر است:
۱- الندرونات ( فوزاماکس )، دارویی خوراکی است که عموما هفته یک بار باید مصرف کرد.
۲- ایباندرونات ( بونیوا ) به صورت قرص خوراکی ماهیانه مصرف می شود یا چهار مرتبه در سال به صورت تزریق میان وریدی استعمال می شود.
۳- ریسدرونات ( اکتونل ) در دوزهای روزانه، هفتگی، دو ماه یک بار یا ماهی یک بار باید مصرف شود.
۴- اسید زولدرونیک ( رکلاست ) به صورت تزریق میان وریدی هر یک یا دو سال یکبار استعمال می شود.
عوارض جانبی این داروهای ضد پوکی استخوان شامل سوزش معده، احساس تهوع و معده درد می شود. در موارد نادر، این داروها باعث آسیب وارد شدن به استخوان فک می شود. این عوارض جانبی نادر با مصرف زیاد بیوفسفونات ها مرتبط است.
دنوسوماب (پرولیا) یک پادزهر است که با پروتئینی که در فرآیند جذب استخوان توسط بدن نقش دارد، مرتبط است. این پادزهر در کاهش فرآیند جذب استخوان و حفظ تراکم استخوان موثر واقع می شود. این پادزهر هر شش ماه یک بار به منظور درمان پوکی استخوان تزریق می شود. عوارض جانبی آن شامل التهاب پوست، سفتی عضلانی، درد یا اسپاسم، خستگی مفرط و تعریق بیش از حد می شود. در موارد بسیار نادر، این دارو ممکن است موجب شکستگی استخوان شود.
منابع غذایی دارای کلسیم
وقتی اسم کلسیم می آید، اکثر مردم به محصولات لبنی مخصوصا شیر فکر می کنند. در حالی که شیر و دیگر محصولات لبنی منبع خوبی از کلسیم هستند، اما تنها گزینه موجود نیستند. ممکن است شما را شگفت زده کند که انواع مختلفی از غذاهای گیاهی و حیوانی – شامل سبزیجات، ماهی، آجیل و لوبیا – نیز کلسیم را تامین می کنند.
در زیر ۱۰ غذای غنی از کلسیم آورده شده است:
• ماهی ساردین (کنسرو شده با استخوان) – یک فنجان : ۵۶۹ میلی گرم ( ۵۷ درصد DV )
• ماست یا کفیر – یک فنجان : ۴۸۸ میلی گرم (۴۹ درصد DV)
• شیر خام ( پروتیین آب پنیر، که از شیر ساخته شده است ) – یک فنجان : ۳۰۰ میلی گرم ( ۳۰ درصد متغیر DV )
• پنیر – ۱ اونس: ۲۰۲ میلی گرم (۲۰ درصد DV)
• کلم (خام) – یک فنجان: ۹۰.۵ میلی گرم (۹ درصد DV)
• بامیه (خام) – یک فنجان: ۸۱ میلی گرم (۸ درصد DV)
• کلم بوک چوی – یک فنجان: ۷۴ میلیگرم (۷ درصد DV)
• بادام – ۱ اونس: ۷۳.۹ میلی گرم (۷ درصد DV)
• کلم بروکلی (خام) – یک فنجان: ۴۲.۸ میلیگرم (۴ درصد DV)
• آب تره – یک فنجان : ۴۱ میلی گرم (۴ درصد DV)
منابع غذایی دارای فسفر
منابع غذایی سرشار از فسفر عبارتند از:
* سویا
* تخم کتان
* عدس
* لوبیا سفید
* جوی دوسر
* لوبیا پینتو
* کینوآ
* پنیر سوییسی
* ساردین
* نخود