شاید شما هم جزء افرادی باشید که ترجیح می‌دهید حتما بعد از بزنین زدن، از مکمل بنزین یا همان اکتان استفاده کنید. اما آیا واقعا می‌دانید چرا باید از اکتان استفاده کرد؟ اصلا نقش مکمل بنزین در کارکرد بهتر خودرو چیست؟ آیا دلیل قانع کننده‌ای پشت استفاده از مکمل اکتان دارید؟ و یا تنها تحت تاثیر تبلیغات مسئول جایگاه بنزین قرار گرفته‌اید؟ اصلا در مورد اکتان بنزین چه می‌دانید؟ آیا بنزین سوپر هم نیاز به مکمل اکتان دارد؟
اکتان بنزین چیست؟
آیا اصلا تا به حال به اکتان بنزین فکر کرده‌اید؟ بسیاری به غلط تصور می‌کنند که عدد اکتان بنزین نشان دهنده احتراق بهتر آن است. در صورتی که اصلا اینطور نیست. عدد اکتان نشان دهنده این موضوع است که مقاومت بنزین در مقابل احتراق بدون جرقه چقدر است. اما مگر بنزین بدون جرقه هم منفجر می‌شود؟
پاسخ به این سوال مثبت است. بنزین در اثر دو عامل گرما و تراکم ممکن است آتش بگیرد. به این عمل، احتراق بدون جرقه می‌گویند. به همین دلیل اگر بنزینی با اکتان بالا را در ظروف در بسته بریزید، احتمال آتش سوزی کمتری دارد. در حقیقت این نوع بنزین‌ها به نسبت بنزین‌هایی با اکتان پایین نیاز به انرژی بیشتری برای شوغ احتراق دارند.
چرا بنزین با اکتان بالا برای خودرو مفید است؟
خب همانطور که می‌دانید، بنزین با اکتان بالا برای خودرو مفید بوده و باعث عملکرد بهتر آن می‌شود. اما واقعا چرا؟ به نظر می‌رسد که هرچقدر احتراق سریع‌تر انجام شود، خودرو هم سریع‌تر حرکت خواهد کرد و به همین طریق فشار کمتری به شمع خواهد آمد. پس از این روش باید نتیجه گرفت که بنزین با اکتان پایین احتراق سریع‌تری خواهد داشت و باید برای خودرو بهتر باشد.
اما با این وجود در اکثر خودروهای به روز، گران و خارجی، درج شده که تنها از بنزینی با اکتان بیش از 96 استفاده کنید. این یعنی اکتان بنزین معمولی برای آنها مناسب نیست و تنها باید از بنزین سوپر استفاده کنند! اما واقعا چرا؟ در حقیقت برای اینکه شما دلیل این موضوع را بیابید، باید با اصطلاحاتی همچون نسبت تراکم، ناک و احتراق زودهنگام آشنا شوید.
نسبت تراکم چیست؟
خب تقریبا در همه ما در کتاب‌های درسی دوره مدرسه خودمان در مورد نحوه عملکرد موتور خودرو خوانده‌ایم. موتورهای حال حاضر اکثر چهار زمانه هستند. چهار زمانه یعنی در چهار مرحله پیشرانه خودرو تامین می‌شود. این چهار مرحله عبارت‌اند از: مکش، تراکم، احتراق و تخلیه
در مرحله اول هوا و سوخت که همان بنزین باشد، داخل محفظه سیلندر مکیده می‌شوند. برای این کار پیستون به پایین‌ترین سطح خود می‌آید تا عمل مکش را به خوبی انجام دهد. در مرحله بعدی پیستون به سمت بالا حرکت می‌کند تا باعث تراکم و ترکیب هوا و سوخت شود. قطعا بر اساس حرکت میل لنگ، طول شاتون و ارتفاع پیستون، برای تراکم پیستون تا ارتفاع خاصی بالی می‌آید.
برای درک بهتر نسبت تراکم، فرض کنید که داخل فضای سیلندر را از 1 تا 100 شماره گذاره کردیم. زمانی که در مرحله مکش هستیم، پیستون تا آخرین جای ممکن به پایین می‌آید و فضای سیلندر به اندازه 100% خالی است. اما زمانی که عمل تراکم انجام می‌شود، پیستون تا فضای 10 درصدی سیلندر بالا می‌آید. این میزان در خودروهای و موتورهای مختلف کاملا متفاوت است.
برای پیدا کردن نسبت تراکم، باید حجم ابتدایی سیلندر در مرحله مکش را تقسیم بر حجم ثانویه سیلندر در مرحله تراکم کنیم. به این طریق در مثال ما نسبت تراکم 1 به 10 خواهد بود. این نسبت تقریبا عدد مناسبی است. در خودروهای قدیمی این نسبت معمولا 1 به 5 بوده. یعنی در مرحله تراکم، پیستون تنها تا نیمی از حجم سیلندر بالا می‌آمده. اما در حال حاضر برای عملکرد بهتر خودرو، این نسبت باید بالا باشد. از طرف دیگر خودرو‌هایی که نیاز به تنفس بیشتری دارند، همانند خودروهای توربو شارژ، باید حتی نسبت تراکمی بیش از 10 داشته باشند. امروزه خودروهای لوکس و اسپرت، نسبت تراکمی بالای 12.5 دارند.
خب این مساله کاملا منطقی به نظر می‌رسد که ترکیب بسیار زیاد و فشرده‌سازی بیش از حد اکسیژن با سوخت باعث احتراقی بهتر شود. اما چرا با وجود اینکه ما تماما به دنبال احتراق بهتر هستیم، به دنبال بنزینی می‌گردیم که احتمال احتراق کمتری داشته باشد؟ در حقیقت مشکل با به وجود آمدن ضربه یا همان ناک ایجاد می‌شود.
ناک چیست؟
دمای موتور در حین کار بسیار بالا است. در دمای بالا و تراکم همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، بنزین بدون نیاز به جرقه می‌تواند دچار احتراق شود. از طرف دیگر نیز عرض کردیم که هرچقدر یک موتور تکنولوژی بهتری داشته باشد، تراکم بیشتری انجام می‌شود. مثلا با نسبت تراکم 1 به 12.5، بنزین در آخرین لحظه بسیار بسیار متراکم و قابل اشتعال است. در همین حین گرمای موتور نیز بسیار بالا است. در نتیجه شرایط برای احتراق بدون جریقه ایده‌آل است و این حادثه اتفاق می‌افتد.
پیستون پیش از اینکه به تراکم کامل برسد تا شمع عملیات احتراق را انجام دهد، بنزین به خودی خود مشتعل می‌شود. اما این اتفاق چه عواقبی برای موتور خواهد داشت؟ شاید در ابتدا تصور کنید که این کار باعث می‌شود تا دیگر نیازی به کارکرد شمع نباشد و خودرو سریع‌تر کار کند اما این اشتباه است.
تصور کنید پیستون به واسطه نیروی میل لنگ در حال فشار آوردن و حرکت به سمت بالا است. حال در میانه مسیر احتراق صورت می‌گیرد و انرژی احتراق و حجم دود ایجاد شده، پیستون را به سمت پایین فشار می‌دهد. این دقیقا اتفاقی نیست که باید بیافتد. در اصل این کار باعث می‌شود که میل لنگ کمی در خلاف جهت خود حرکت کند و پیستون را به سمت پایین بیاورد.
این فشار و تقابل دو نیروی غیر هم جهت، باعث ایجاد گرمای شدید و یک ضربه می‌شود. در حقیقت ناک از کلمه انگلیسی "Knock" به معنای ضربه گرفته شده است. حال هرچقدر سیستم خودرو پیشرفته‌تر و نسبت تراکم پیستون بالا‌تر باشد، احتمال ایجاد ناک بیشتر است. این ضربه هم باعث آسیب به پیستون و هم آسیب به میل لنگ خواهد شد. از طرف دیگر تقابل و فشار این دو نیرو ممکن است آنقدر زیاد باشد که باعث ذوب شدن پیستون شود.
حال در این موارد، اکتان بنزین مطرح می‌شود. بنزین سوپر به عنوان مثال اکتان بالایی دارد و این اکتان بالا باعث می‌شود مقاومت بنزین در مقابل حرارت و فشار افزایش یابد. در نتیجه زمانی که در دفترچه راهنمای خودرو یا در برچسب کنار درب باک یک خودرو نوشته‌اند که از فلان اکتان استفاده کنید، یعنی شرکت نسبت تراکم و شرایط را محاسبه کرده و دریافته که با آن میزان اکتان بنزین، ناک صورت نمی‌گیرد.
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در سربالایی‌های شدید، موتور صدای قرچ قرچ کند. برخی مکانیک‌ها معتقد هستند که این صدای کارکرد نامناسب سوپاپ است. در حقیقت این صدای ناک است که به گوش شما می‌رسد. البته کمی حق با تعمیرکاران هم است. ناک فشار زیادی به سوپاپ می‌آورد و در زمان نامناسب آن را مجبور به تخلیه دود می‌کند.
در نهایت باید گفت که مکمل بنزین می‌تواند بنزین معمولی را تبدیل به بنزینی نسبتا مناسب برای خودروهای حساس کند اما به شرطی که اورجینال و اصل باشد. برای اینکه بتوانید اورجینال و تقلبی بودن یک مکمل بنزین را تشخیص دهید، تنها دو راه پیش روی شما است. راه اول اینکه دست اکتان آنالایزر داشته باشید و هر بار آن را بسنجید و راه دوم خرید کردن از یک فروشگاه معتبر است.
معمولا فروشگاه‌های معتبری که خدمات سرویس و نگه‌داری خودرو را انجام می‌دهند، به خاطر اندکی سود اعتبار خود را خدشه‌دار نمی‌کند. از طرف دیگر بهتر است مکملی را خریداری کنید که از نظر قیمتی معقول به نظر برسد. مکملی که با قیمت عرف بازار تفاوت زیادی دارد و بسیار کمتر است، قطعا مشکلی دارد. ترجیحا اگر مالک خودروهای گرانی همچون بنز و بی ام و هستید، از فردی که مسئول انجام سرویس‌های دوره‌ای شماست درخواست کنید تا یک مکمل معتبر را به شما ارائه دهد. شما می‌توانید چند عدد از این مکمل را داخل خودرو داشته باشید و در هر بار بنزین زدن استفاده کنید. به این ترتیب خیالتان از بابت اصالت کالای خریداری شده راحت خواهد بود.