حق حبس مهریه
مهریه چیست؟
مهریه یا کابین به مالی گفته می شود که مرد در هنگام وقوع عقد نکاح اسلامی به زن خود می پردازد یا مکلف به پرداخت آن می شود.
طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.
همچنین مهریه مال معینی است که دارای ارزش مالی بوده و ضمن عقد نکاح از سوی زوج به زوجه تملیک و داده می‌شود و گاهی ممکن است به جای مال، انجام کاری به نفع زن باشد مانند تعهد مرد به آموزش قرآن به زن
در عقد دائم چنانچه در زمان عقد، مهریه ای تعیین نشده باشد عقد صحیح است و طرفین می توانند بعد از ازدواج در مورد مهریه توافق نمایند. به همین دلیل، بسته به اینکه مهریه در زمان عقد تعیین شده باشد یا نشده باشد؛ اما در عقد موقت (صیغه)، تعیین مهریه شرط لازم و ضروری برای صحت عقد می‌باشد و عدم تعیین مهریه و مدت زمان عقد موقت موجب بطلان عقد می شود.
برای دریافت راهنمایی و مشاوره رایگان در خصوص کلیه دعاوی طلاق با وکلای طلاق موسسه حقوقی دادآرمان تماس بگیر. (02122904873-02122904874-09128400921-09336267676-09336267878)
انواع مهریه
مهریه انواع مختلفی دارد که عبارتند از:
مهرالمسمی: اگر مهر ضمن عقد نکاح یا پس از آن به رضایت طرفین تعیین شود مهرالمسمی نامیده می‌شود. مهرالمسمی مال معینی است که به عنوان مهر با توافق زوجین تعیین می‌گردد یا شخصی که زوجین انتخاب کرده‌اند.
مهرالمثل: مهری که بر حسب عرف و عادت و با توجه به وضع زن از لحاظ سن، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی زن و بر حسب زمان و مکان تعیین می‌گردد.
موارد تعیین مهرالمثل: مهرالمثل در مواقعی تعیین می شود که:
1- هرگاه مهرالمسمی تعیین نشده باشد و نزدیکی واقع شده باشد.
2- در عقد نکاح و ازدواج شرط عدم مهریه شده باشد پس از وقوع نزدیکی زن مستحق مهرالمثل است.
3- در مواردی که مهرالمسمی به جهتی از جهات باطل باشد پس از نزدیکی زن مستحق مهرالمثل می باشد.
4- مواردی که مهر تعیین نشده و مرد پس از نزدیکی زن خود را طلاق دهد.
مهرالمتعه: هرگاه در عقد ازدواج مهر ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه می شود. در مهرالمتعه وضعیت مرد از لحاظ اقتصادی و توانایی مالی مورد توجه واقع می شود.
مهرالسنه: مهری است که پیامبر اکرم (ص) برای دخترش فاطمه (س) تعیین کرده. این مهر معادل ۵۰۰ درهم است، که این یک نوع مهرالمسمی می باشد.
انواع مهریه از نظر زمان مطالبه
همان طور که گفته شد زن مالک مهریه است و می تواند هر زمان که بخواهد مهریه خود را از شوهرش مطالبه کند، اما مهریه از نظر زمان مطالبه به دو دسته تقسیم می شود:
1- مهریه عندالمطالبه: مهریه عندالمطالبه یعنی هر زمان که زوجه بخواهد می تواند مهریه اش را از همسرش درخواست بنماید و زوج موظف به پرداخت مهریه است.
* نکته: هنگامی که مهریه به صورت عندالمطالبه باشد، اصل بر این است که مرد توانایی پرداخت آن را دارد، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود و بار اثبات آن نیز بر عهده شوهر است و در واقع او باید ثابت نماید توانایی کافی برای پرداخت تمام و یا پرداخت بخش زیادی از مهریه را به صورت یکجا ندارد.
2- مهریه عندالاستطاعه: مهریه عندالاستطاعه یعنی پرداخت آن از سوی مرد به همسرش مشروط به داشتن توانایی مالی است و اصل بر این است که مرد توانایی مالی برای پرداخت مهریه به صورت یکجا را ندارد.
* نکته: چنانچه زوجه مهریه خود را درخواست کند، اصل بر این است که زوج توانایی پرداخت تمام و یا بخشی از آن را به صورت یکجا ندارد و بار اثبات خلاف این موضوع بر عهده زوجه است.
حق حبس مهریه چیست؟
طبق ماده 1085 قانون مدنی، زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده است، از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد خودداری کند؛ مشروط بر این که مهریه او حال باشد و این خودداری مسقط حق نفقه نخواهد بود. حق حبس مهریه یعنی، زن می تواند تا وقتی که تمام مهریه به او پرداخت نشده از انجام وظایفی که نسبت به شوهر دارد، خودداری کند.
شرایط استفاده از حق حبس مهریه
شرایط استفاده از حق حبس مهریه عبارتند از:
1- برای این که زوجه بتواند از حق حبس استفاده کند باید شرایطی وجود داشته باشد. مهریه زوجه باید حال باشد و موجل (مهلت دار) نباشد. همان طور که در ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی، بیان شد؛ زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع ورزد؛ مشروط بر این که مهر او حال باشد و این امتناع از بین برنده ی حق نفقه نخواهد بود.
چنانچه مهریه زوجه موجل باشد؛ یعنی برای مطالبه آن از سوی زوجه باید مدتی سپری شود و چون از زمان عقد نکاح، زوج مجاز است که انجام وظایف زناشویی را از زوجه طلب کند، زوجه نمی تواند از حق حبس خود استفاده نماید؛ یعنی در مهریه موجل زوجه، حق حبس ندارد.
2- یکی از شرایطی که زوجه می تواند از حق حبس مهریه استفاده کند، عدم تمکین است؛ یعنی زوجه باکره که تمکین عام و خاص از زوج نکرده باشد، می تواند از حق حبس استفاده کند. طبق ماده ۱۰۸۶قانون مدنی، چنانچه زوجه قبل از گرفتن مهریه به اختیار خود از زوج تمکین خاص نماید، حق حبس زن از بین می رود و دیگر نمی تواند از تمکین و سایر وظایف زناشویی خودداری نماید.
نکته: چنانچه زوجه به زور و اکراه یا در حال بیهوشی و بدون اراده و رضایت خود تسلیم زوج گردد؛ حق حبس وی از بین نخواهد رفت و زوجه می تواند همچنان از حق حبس خود استفاده نماید.
آیا اعسار زوج در پرداخت مهریه حق حبس زن را از بین می برد؟
چنانچه مهریه حال باشد و زوجه در زمان عقد نکاح نداند که زوج قادر به پرداخت مهریه نیست و یا بعد از عقد تا زمان عروسی، زوج معسر (ندار) گردد؛ حق حبس برای زوجه تا گرفتن تمام مهریه وجود خواهد داشت و اعسار (ناتوانی مالی) شوهر در پرداخت مهریه، از بین برنده حق حبس زن نمی باشد.
تمکین عام و حق حبس مهریه
با استناد به رأی وحدت رویه شماره 718 مورخ 13/2/1390 هیأت عمومی دیوان عالی کشور، اگر زن بدون داشتن رابطه جنسی (تمکین خاص)، از شوهر تمکین عام کرده باشد، یعنی در منزل او شروع به زندگی کرده باشد، دیگر امکان استناد به حق حبس مهریه را ندارد.
نفقه زن در زمان حق حبس مهریه
سوال:آیا در زمانی که زن از حق حبس خود استفاده می کند، در حالی که تمکین خاص و عام نمی کند باز هم مستحق دریافت نفقه است؟
استفاده از حق حبس مهریه، موجب از بین رفتن حق دریافت نفقه برای زوجه نخواهد بود و اگر شوهر از پرداخت نفقه خودداری نماید، زن می تواند از شوهر به دلیل ترک انفاق شکایت نماید و نفقه معوقه خود را مطالبه کند، همچنین ترک انفاق از موجبات طلاق زوجه خواهد بود.
آیا پرداخت مهریه به صورت اقساط، حق حبس مهریه را از بین می برد؟
اگر زوج به دلیل اعسار در پرداخت، مهریه را به صورت اقساطی پرداخت نماید، حق حبس زوجه از بین نخواهد رفت و زن می تواند تا پایان اقساط و دریافت کامل مهریه، از انجام وظایف خود در مقابل شوهر امتناع کند. همچنین رأی وحدت رویه شماره ۷۰۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور، زن را محق در استفاده از حق حبس حتی با تقسیط مهریه و پرداخت کامل آن دانسته است.
طبق نظریه مشورتی، اعسار شوهر حق حبس مهریه را از بین نمی برد؛ زیرا درست است که با وجود اعسار زوج، امکان مطالبه مهریه برای زوجه وجود ندارد؛ ولی عدم امکان گرفتن مهریه با امکان استفاده از حق حبس مقرر در ماده 1085 قانون مدنی، ملازمه ندارد و با توجه به صراحت ماده مذکور، در صورت حال بودن مهریه، زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از حق حبس استفاده کند و موضوع مهریه در این ماده دلالت صریح به دریافت کل مهریه دارد و حکم اعسار از پرداخت مهریه، صراحت متن این ماده را تغییر نمی‌یدهد و نمی توان آن را (اعسار) به منزله تسلیم مهریه زوجه تلقی نمود و رأی وحدت رویه شماره 708 مورخ 22/5/1387 و نیز رأی شماره 718 مورخ 13/2/1390 هیأت عمومی دیوان عالی کشور نظریه فوق را تأیید می نماید.
ازدواج مجدد زوج در زمان حق حبس مهریه
(براساس نظریه مشورتی شماره 744/99 مورخ 22/6/99):
زمانی که زن از حق حبس خود استفاده می کند به دلیل اینکه وی از انجام وظایفی که در مقابل شوهر دارد، خودداری می کند، شوهر می تواند براساس قانون و اجازه دادگاه صالح، اقدام به ازدواج مجدد نماید.
سوال: با توجه به این که حسب مقررات جاری در نظام حقوقی و قضایی ایران و مدلول رأی وحدت رویه شماره 708 مورخ 22/5/87 هیأت عمومی دیوان عالی کشور، به حق حبس زوجه تا زمان تأدیه (پرداخت) آخرین قسط و استهلاک کامل مهریه باقی است، در فرضی که زوجه به استناد حق حبس مهریه و با تأکید و اصرار بر استمرار امتناع در مقابل شوهر تمکین عام و خاص ندارد و استهلاک تمام مهریه به صورت اقساطی با لحاظ ماهیت و کارکرد امروزی آن مستلزم سپری شدن سال های طولانی است و زوج به لحاظ عسر و حرج و بیم مفسده، به تشکیل خانواده و ارضای مشروع غریزه نیاز دارد، آیا زوج می تواند به استناد اصول دهم و چهلم قانون اساسی و بند 3 ماده 16 قانون حمایت خانواده مصوب 53 از دادگاه صدور اجازه ازدواج دوم از نوع دائم را با درخواست خواهان، با مبانی شرع مقدس و احکام الهی منطبق است یا خلاف شرع بین می باشد؟
جواب: اولاً، آنچه در بند 3 ماده 16 قانون حمایت خانواده مصوب 1353، در خصوص یکی از موارد نه گانه جواز حکم ازدواج مجدد مد نظر قانونگذار است، مشعر بر عدم تمکین زن از شوهر و در راستای نشوز زن است و با عنایت به ماده 1085 قانون مدنی ، اصطلاح عدم تمیکن در ادبیات حقوقی معادل نشوز است که تحقق آن باید در دادگاه احراز و تشخیص شود و یا به موجب رأی دادگاه، زوجه به تمکین ملزم شده باشد؛ لذا فرض سوال که مربوط به صدور حکم تقسیط مهریه در زمان استفاده زوجه از حق حبس مهریه است، با عنایت به برداشته شدن تکلیف زوجه به تمکین ، از موارد یاد شده خارج است؛ همان گونه که عدم تمکین زوجه در راستای حق حبس مهریه، موجب سقوط نفقه نبوده و مانع تعقیب کیفری زوج به لحاظ عدم پرداخت نفقه نیز نیست.
ثانیاً: با توجه به این که زوج در فرض سوال دارای حق طلاق است و می تواند با استفاده از این حق، بدون هیچ مانع شرعی و قانونی تجدید فراش کند؛ لذا عسر و حرج مطرح شده در استعلام با فرض تحقق، منتسب به رفتار زوج است و احکام شریعت مقدس اسلام نباید مستمسکی برای تضییع حقوق شرعی و قانونی زوجه قرار گیرد.
کلام آخر
وکیل مهریه یک وکیل پایه یک دادگستری است که در خصوص دعاوی مربوط به مهریه فعالیت و قبول وکالت می نماید و به همه ی قوانین مهریه خصوصا قوانین جدید و همچنین روند رسیدگی دادگاه خانواده به دعاوی مهریه آشنایی کامل دارد، بنابراین وکیل مهریه، بهترین کسی است که می تواند هر یک از زوجین را در مورد دعاوی مهریه مانند مطالبه مهریه از ارث، اعسار از پرداخت مهریه، درخواست تعدیل اقساط مهریه و غیره راهنمایی کند.