مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه،کدام به نفع زن است؟
مهریه نشانه صداقت و صمیمیت مرد نسبت به همسرش می‌باشد و سنتی پسندیده است که پیامبراکرم (ص) نیز به آن عمل می‌کرده است.
در روزگار گذشته رسم معمول قراردادن اشیای غیرمنقول از قبیل خانه، زمین و ملک برای مهریه زنان بوده است. اما در روزگار فعلی پول و سکه جای خود را به اموال غیرمنقول برای اختصاص به مهریه زنان داده است. آن چه که در هنگام عقد به عنوان بدهی و دِین بر گردن زوج قرار می‌گیردتا به محض مطالبه زوجه پرداخت شود، به صورت عندالمطالبه است. اما شرطی هم می تواند با عنوان عندالاستطاعه جزو شروط ضمن عقد باشد و دختر به اختیار می‌تواند با آن موافقت کند و آن را بپذیرد و یا مخالفت کند و نپذیرد.
برای دریافت راهنمایی و مشاوره رایگان در خصوص کلیه دعاوی طلاق با وکلای طلاق موسسه حقوقی دادآرمان تماس بگیر. (02122904873-02122904874-09128400921-09336267676-09336267878)
مهریه عندالمطالبه چیست؟
دکتر شیخ الاسلامی به عنوان حقوقدان، عندالمطالبه بودن مهریه را در قانون مدنی این گونه تشریح می کند: مهریه به محض مطالبه زوجه باید پرداخت شود و به عبارتی در اصطلاح حقوقی (حال) است، یعنی بدهی که زوج به گردن گرفته و از نظر فقهی و شرعی باید بپردازد و اگر از پرداخت آن طفره رفت می توان از طریق بخش اجرایی ثبت و مراجع قانونی آن را وصول کرد.
وی ضمن اشاره به این که با توجه به مهریه های سنگینی که برعهده مردان گذاشته می شود و آنها توان پرداخت را ندارند به زندان می افتند، اضافه می کند: با این اوصاف شرط هنگام استطاعت عنوان شد که پرداخت مهریه از حالت هنگام مطالبه به هنگام استطاعت تبدیل می شود.
استطاعت مرد برای پرداخت مهریه چگونه ثابت می شود؟
این حقوقدان در مورد این که استطاعت مرد چگونه ثابت می شود؟ می افزاید: در این رابطه ملاک اموال مرد است یعنی اگر زوجه اثبات کرد که شوهرش مالی دارد می تواند از او بگیرد و اگر مرد مالی نداشت و زن نتوانست در محاکم قضایی اموال و دارایی او را اثبات کند به خواسته اش که گرفتن مهریه است دست نخواهد یافت.
شیخ الاسلامی در ادامه افزود: باید صبر کنیم تا آیین نامه ای مشخص در این مورد اعلام شود و نقاط مبهمی که وجود دارد روشن و روال تشریفات آن مشخص شود تا محاکم، سازمان ثبت و سایر نهادهای مربوطه تکلیف خود را بدانند.
این که آیا مرد باید شاهدی بیاورد که استطاعت ندارد کافی است یا مرد تنها ادعا کند که استطاعت ندارد و زن خلاف آن را ثابت کند و... همه اینها از جمله موارد مبهم است و باید تکلیفش مشخص شود.
کارشناس حقوقی با اشاره به این که عندالاستطاعه شدن مرد زمان ندارد و با توجه به مهریه های سنگین امروزی که مردها حتی تا آخر عمر هم توان پرداخت آن را ندارند، شرطی که گذاشته شده نه به ضرر خانم ها نه به نفع آقایان است ولی شرطی است که پرداخت مهریه را واقعی می کند، یعنی در واقع باعث می شود که به نوعی مهریه های بالا بی اعتبار شود. به عنوان مثال خانم با خودش می گوید بهتر است یک آپارتمان ٤٠ میلیونی را الان بگیرم اما هزار سکه مهریه نکنم چرا که استطاعت فعلی مرد همین آپارتمان است، ولی هزارسکه را نمی توان گفت که چه زمانی استطاعت پرداختش را پیدا خواهد کرد.
او می گوید: این قضیه از این بابت که می تواند مهریه ها را واقعی و به رقم نقد تبدیل کند، یعنی مالی همان جا به زن تعلق می گیرد نه این که پرداخت آن به استطاعت داشتن مرد موکول شود مفید است.
این حقوقدان علاوه بر محاسن قراردادن شرط عندالاستطاعه، معایب آن را نیز این گونه بیان می کند که اثبات استطاعت مرد کار سختی است و در صورتی که مرد زرنگی کند و اموالش را به نام خودش نکند و یا استطاعتش را مخفی کند، تا آخر عمر ممکن است مهریه پرداخت نشود.
شرط استطاعت مرد برای پرداخت مهریه چیست؟
او با اشاره به افزایش پرونده های زیادی که در مورد پرداخت مهریه در مراجع وجود دارد و عده زیادی از آقایان به خاطر بدهی مهریه همسران خود به زندان رفته‌اند می گوید: با گذاشتن این شرط (استطاعت مرد برای پرداخت مهریه) شاید هدف زندان زدایی داشته اند که افراد به خاطر بدهی مهریه زندان نروند و هدف دیگر نیز واقعی کردن مهریه بوده است که خانم ها به دریافت مهریه های زیاد خیلی امید نداشته باشند. البته زمانی که این شرط هم مطرح نبود خانم ها خیلی کم مهریه شان را وصول می کردند .
وی در ادامه می فزاید: سازمان ثبت در آیین نامه ای مشخص با اطلاع رسانی دقیق به زوج و زوجه می تواند آنها را متوجه این قضیه کند که شروط را با دقت و توجه به آن امضاء کنند چرا که اطلاع رسانی دقیق قانون ضروری است تا مشکلی پیش نیاید.
به عقیده او این شرط نباید باعث نگرانی شود چرا که باعث واقعی شدن مهریه‌ها می شود و زن می داند که مبلغ بالای مهریه را به زودی دریافت نمی کند.
او با اشاره به این که مهریه وقتی مطالبه می شود که در خانواده اختلافی به وجود آمده باشد، بنابراین مردها از پرداخت آن طفره می روند و خانم ها تنها می توانند شوهرشان را به زندان بفرستند اما وقتی استطاعت مطرح می شود فقط باید استطاعت مرد اثبات شود و او به زندان نمی رود، عملاً اتفاق خاصی نمی افتد و به نظر من با در نظر گرفتن شرط عندالاستطاعه نه مردها امتیاز بیشتری دارند و نه زن ها دچار مشکل می شوند.
فاطمه بداغی نماینده شورای فرهنگی اجتماعی زنان در قوه قضاییه نیز این مورد را شرطی خاص که باعث نگرانی زنان شود نمی داند و بیشتر بر روی فرهنگ سازی برای ازدواج و آگاهی دختران و پسران جامعه تأکید دارد. وی در گفت وگو با خبرنگار ما ضمن تأکید بر این مطلب که زنان نباید مهریه های زیاد مطالبه کنند و مردان هم باید پرداخت آن را دِین خود بدانند، می گوید: مطلبی که وجود دارد این است که عندالاستطاعه شدن مهر آن را در ابهام قرار می دهد که چه زمانی استطاعت پرداخت آن وجود دارد؟
باید نقاط مبهم آن روشن شود و علاوه بر این شرطی است که طرفین در انتخاب و قبول یا رد آن مختار هستند. در مورد عندالاستطاعه در شروط ضمن عقد، دبیرکل جامعه حضرت زینب(س) در گفت وگو با ایلنا می گوید: پرداخت مهریه با انجام عقد واجب می شود و مرد باید آن را بپردازد اما نکته مهم این است که اگر مردی دِین نداشته باشد و نخواهد براساس حکم شرع مهریه را پرداخت کند، به هیچ عنوان زیر بار پرداخت مهریه نمی رود و به شیوه‌های گوناگون از پرداخت آن طفره خواهد رفت.
بهروزی می افزاید: تجربه نشان داده است مردانی که قصد پرداخت مهریه را ندارند حتی به زندان هم می روند اما از پرداخت مهریه امتناع می کنند. وی ادامه می دهد: زندان رفتن مرد برای زن مهریه نمی شود، بنابراین بهتر است با اضافه کردن این شرط، حداقل استطاعت مالی مردان برای پرداخت مهریه زنان تعیین شود.
او با مثبت خواندن این شرط می‌گوید: حداقل تکلیف زن و شوهر از ابتدا مشخص می‌شود و دغدغه خاطری از بابت پرداخت مهریه وجود نخواهد داشت.
معاون پژوهشی مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه در گفت وگو با فارس در خصوص اضافه کردن ٢ بند (مهریه به صورت عندالمطالبه) و یا (مهریه به صورت عندالاستطاعه) گفت: با توجه به این که در حال حاضر در جامعه رقم اختصاص یافته به مهریه ها به صورت تصاعدی بالا می رود، افزودن این ٢ بند به شرایط ضمن عقد می تواند در حل بسیاری از مشکلات پیش نیامده مثمرثمر باشد.
معاون پژوهشی مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه افزود: افزودن این ٢ بند می تواند در انتظام بخشیدن به پایه های زندگی یک زوج تأثیر بگذارد و تنش های موجود در زندگی را کمتر کند.
شهلا کاظمی گفت: وجود مهریه های سنگین برای مردی که فقط این مهریه را امضاء کرده است و هرگز توان پرداخت آن را ندارد، می تواند باعث تزلزل در انسجام خانواده ها شود. وی در ادامه گفت: بیش از ٩٥ درصد خانواده ها قراردادن مهریه سنگین را برای دخترشان امری مهم تلقی می کنند و این رقم مهریه را تضمینی برای خوشبختی فرزندشان می دانند.
وی تأکید کرد: مهریه بالا هرگز تضمین کننده خوشبختی یک زوج نیست چرا که آمارها نشان می دهد خیلی از زندگی ها ظرف مدت زمان کوتاهی و بدون دریافت مهریه ای به پایان رسیده است.
کاظمی پور می افزاید: به جای رواج مهریه های سنگین برای زوجه، می توان طرحی ارائه کرد که زوج در طول زندگی مشترک حقوقی را به همسرش اختصاص دهد تا رضایت و اطمینان خاطر در زندگی مشترک برای زوجه حاصل شود.
مهریه می تواند هم عندالمطالبه باشد و هم عندالاستطاعه اضافه شدن دو شرط در دفترچه های نکاح باعث ایجاد تعادل می شود.
افزودن شرط مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه در عقدنامه
یک مستشار دادگاه تجدیدنظر با ارزیابی مثبت از اضافه شدن دو قید عندالمطالبه و عندالاستطاعه در دفترچه های نکاحیه، پیشنهاد داد که خانواده ها مقدار خاصی از مهریه را که زوج توان پرداخت آن را دارد به صورت عندالمطالبه تنظیم کنند و مابقی را به صورت عندالاستطاعه.
مهدی قلی رضایی در گفتگو با خبرنگار حقوقی ایسنا، درباره ی اضافه شدن دو شرط جدید به عقدنامه ها با محتوای (مهریه به صورت عندالمطالبه می باشد) و (مهریه به صورت عندالاستطاعه می‌باشد)، عنوان کرد: در قانون و در دفترچه عقدنامه تصریح شده است که زن به محض وقوع عقد مالک مهریه است و می تواند نسبت به آنچه زوج به عنوان مهریه تعهد کرده است، اقدام قانونی کند؛ این مهریه ممکن است عین یا وجه نقد باشد یعنی کافی است که مالیت داشته باشد و از لحاظ قانون، خلاف شرع و قانون نباشد.
وی درباره نحوه ی مطالبه ی مهریه، گفت: آنچه در بین مردم در این خصوص مشهور بود عندالمطالبه بودن است یعنی اینکه در عقدنامه های قبلی این وصف آمده بود که مهریه تا این میزان بین زوجین تعیین شده است و زوجه هر زمانی که بخواهد می تواند آن را از همسر خود مطالبه کند و شوهر مکلف به پرداخت است.
این مستشار دادگاه تجدیدنظر، اظهار کرد: این مساله باعث شد که این ذهنیت برای مردم پدید آید که فقط عندالمطالبه بودن بحث مهریه است در حالی که در متون فقهی و در قانون برای مهریه هم وصف عندالمطالبه بودن وجود دارد و هم وصف عندالاستطاعه بودن و یا ممکن است هر دو آنها باشد یعنی ممکن است زن و شوهر توافق کنند که بخشی از مهریه عندالامطالبه باشد و بخشی از آن عندالاستطاعه.
وی افزود: در گذشته چون عندالمطالبه بودن قید می شد اغلب به خاطر اینکه خانواده ها دخترشان را توجیه کنند می گفتند این همان چیزی است که دولت در عقدنامه‌ها پیش بینی کرده و ما فقط همین را قبول داریم.
به خاطر اینکه تساوی و عدالت پدید آید و این عنوان جدید رسماً به مردم معرفی شود بند ۱۴آمده است تا به همه بگوید که ضمن اینکه مهریه می تواند عندالمطالبه باشد، می تواند عندالاستطاعه هم باشد.
رضایی درباره عندالمطالبه بودن، توضیح داد: این مفهوم به این معنی است که به محض امضای عقدنامه، زن اگر بخواهد می تواند با مراجعه به محاکم و دادگاه های خانواده یا مراجعه به اجرای ثبت بخواهد که مهر یا قسمتی از مهریه را بپردازد. اما عندالاستطاعه بودن به این معنی است که زن زمانی می تواند مهریه خودش را مطالبه کند و مرد را ملزم به پرداخت آن کند که استطاعت پرداخت مهریه را به عهده زوج ببیند یعنی مرد توان پرداخت داشته باشد، اگر توان پرداخت نداشته باشد زن این حق را نخواهد داشت.
آیا مهریه عندالاستطاعه جایگزین مهریه عندالامطالبه شده است؟
این قاضی مستشار دادگاه تجدیدنظر گفت: چندی بود که به خاطر بخشنامه ی رییس سازمان ثبت این شبهه به وجود آمده بود که عندالاستطاعه بودن در حقیقت جایگزین عندالامطالبه بودن شده و به خاطر اینکه مفاد این بخشنامه را در عقدنامه ها وارد کردند بدون اینکه اطلاع رسانی لازم به مردم داده شود برخی مشکلات به وجود آمد مردم هم اغلب عادت کرده‌اند که اعتماد کنند به متونی که از طرف دولت تنظیم می‌شود و آن را امضاء می کنند.
وی ادامه داد: ما در محاکم با این مسأله مواجه می شدیم که بعضی دخترها مهریه را عندالاستطاعه امضاء کرده بودند اما از باب عندالمطالبه بودن اشاره ای به آن نداشتند که با این پاسخ دادگاه مواجه می شدند که نمی توانید مهریه را مطالبه کنید مگر اینکه دلیل کافی یا لیست اموال قطعی زوج را بیاوری که این مرد قادر به پرداخت مهریه مورد درخواست شما هست و اگر نتوانی آن را ثابت کنی حق مطالبه نداری.
این شرایط باعث شده بود که این دسته از افراد عملاً از دریافت مهریه محروم شوند که این مشکلات باعث شد در نحوه ی تنظیم متن عقدنامه ها بازنگری شود و این دو شرط به جای آن شرط جایگزین شود.
این قاضی مستشار دادگاه تجدیدنظر، اظهار کرد: بر این اساس خانمی که همه مهریه اش عندالمطالبه باشد مثل گذشته است و هر زمان که بخواهد می‌تواند آن را مطالبه کند چه به صورت دادخواست در دادگاه خانواده و چه به صورت مطالبه ی اجرایی از طریق اجرای ثبت و اگر تمام مهریه خانم در عقدنامه جدید از وصف عندالاستطاعه برخوردار باشد دیگر این دختر خانم نمی تواند مهریه اش را بخواهد مگر اینکه ضمن دادخواست مطالبه ی مهریه، لیست اموال و دارایی زوج را ارائه کند و به هر نحوی که هست ثابت کند که این آقا تمکن و قدرت پرداخت مهریه درخواستی ایشان را دارد.
وی در ادامه پیشنهاد داد: خانواده ها مقدار خاصی از مهریه را که زوج توان پرداخت آن را دارد به صورت عندالمطالبه تنظیم کنند و مابقی را عندالاستطاعه.
این حقوقدان ادامه داد: در این شرایط تعادل به وجود می‌آید و هم خانم به طور کلی از مهریه ساقط نمی‌شود و هم در مواردی که مرد قادر به پرداخت مهریه نیست اما به دلیل شرایط اجتماعی مهریه ثبت شده، فقط جنبه ی صوری پیدا می‌کند و باعث نمی‌شود این توقع و انتظار ایجاد شود که زن هر زمان خواست بتواند مهریه را مطالبه کند و با توسل به آن مرد را به زندان بفرستد زیرا اغلب این اقدامات باعث تزلزل بنیان خانواده می شود.
وی گفت: اگر بخشی از مهریه عندالمطالبه و بخشی عندالاستطاعه باشد دیگر مشکلی وجود ندارد و تصمیمات فوق قابل اعمال است. اگر شرایط خاصی هم مدنظر است باید پرداخت مهریه را تضمینی کنند که شرط هم اشکالی ندارد و می شود به عنوان یک شرط الحاقی در صفحه دفترچه که برای شروط خاص توافقی است، ثبت شود که برای پرداخت مقداری از مهریه ضمانت می‌کند.
رضایی درباره ی دلایل اصلی تعیین مهریه های سنگین از سوی دختران و پذیرش مسئولیت پرداخت مهریه سنگین از سوی پسران با وجود اشراف کامل به عدم توانایی در پرداخت مهریه، گفت: ریشه این معظل به افراط و تفریط برمی گردد که متاسفانه در جامعه وجود دارد.
وی تعیین مهریه های سنگین با وجود آگاهی از نداشتن توانایی در پرداخت آن را مهریه های سفهی نامید و توضیح داد: فردی که می داند توان پرداخت حتی میزان اندکی از مهریه را ندارد اما تعهد تعداد زیادی سکه می دهد جز اینکه سفاهت خود را به اثبات برساند چیزی دیگری به دنبال ندارد.
خانواده دختر هم از این موضوع سوء استفاده می کنند و برای اینکه دخترشان در آینده پشتوانه قوی داشته باشد و ریسک خطر آینده را کم کنند مهریه را بالا تعیین می کنند. وقتی مهریه سنگین گرفته شود لااقل سایر شروط مالی مانند شرط نصف دارایی و اجرت‌المثل را باید حذف کنند.
رضایی در پاسخ به این سوال که اضافه شدن این دو شرط چقدر می تواند معضل مهریه های سنگین را حل کند، گفت: این مسأله باعث می‌شود که هر دو اصل به عنوان پیشنهاد به طور مساوی در کنار هم بیاید. حالا افراد به طور رسمی می توانند عندالاستطاعه را در عقدنامه ها ببینند و معنی و آثار و تبعات آن را از سردفتر بپرسند یا با شماره ۱۲۹اداره آموزش قوه ی قضاییه تماس بگیرند و آگاهانه در این خصوص تصمیم بگیرند.
کلام آخر
وکیل مهریه یک وکیل پایه یک دادگستری است که در خصوص دعاوی مربوط به مهریه فعالیت و قبول وکالت می نماید و به همه ی قوانین مهریه خصوصا قوانین جدید و همچنین روند رسیدگی دادگاه خانواده به دعاوی مهریه آشنایی کامل دارد، بنابراین وکیل مهریه، بهترین کسی است که می تواند هر یک از زوجین را در مورد دعاوی مهریه مانند مطالبه مهریه از ارث، اعسار از پرداخت مهریه، درخواست تعدیل اقساط مهریه و غیره راهنمایی کند.