مهریه حق زن است و تکلیف شوهر، که به عنوان یک دین بر ذمه اوست و باید آن را تادیه نماید. طبق ماده ۱۰۸۲ ق.م: «به مجرد عقد، زن مالک مهر میشود» در بعضی مواقع با وجود مطالبه مهریه توسط زن از شوهر، مرد از پرداخت آن امتناع میکند. بنابراین زن میتواند در این وضعیت از قوانین مهریه و ضمانت اجراهایی که در مورد مطالبه مهریه و استیفای این حق وجود دارد، استفاده کند. مهریه به دو صورت عندالمطالبه و عندالاستطاعه وضع میشود که با توافق زوجین بر یکی از آنها و یا هردو به این صورت که مقداری عندالمطالبه و مقداری عندالاستطاعه باشد در عقدنامه ثبت میشود.
مهریه
توقیف و معرفی اموال برای اخذ مهریه
در توقیف اموال جهت پرداخت مهریه، زوجه هم از طریق دادگاه و هم از طریق اداره ثبت میتواند اقدام کند. توقیف اموال برای مهریه از طریق اجرای ثبت به این صورت است که در صورتی که مهریه وجه نقد یا در حکم نقد باشد و ازدواج سند رسمی داشته باشد، زوجه میتواند به دفتر ازدواج و یا دایره اجرای ثبت مستقر در اداره ثبت محل وقوع ازدواج مراجعه کند و در فرم مخصوص، تقاضای صدور اجرائیه نماید. اجرائیه به مرد ابلاغ میشود و ۱۰ روز به او مهلت داده میشود تا طلب همسرش را بپردازد و اگر نپرداخت به زوجه اخطار میشود ظرف ۳ روز اموالی از بدهکار معرفی کند که توقیف شود تا بدهی از آن برداشت شود. در صورتی که زوج استطاعت مالی برای پرداخت مهریه داشته باشد ولی از این کار امتناع نماید. زوجه میتواند برای توقیف اموال جهت اخذ مهریه از زوج اقدام نماید به شرط آنکه این اموال جزء مستثنیات دین نباشد. زوجه حتی میتواند حقوق زوج را نیز توقیف نماید و دیگر اینکه اگر زوج بعدها اموالی را به دست بیاورد، زوجه می تواند نسبت به وصول مهریه خود از آن اموال اقدام نماید. زوجه میتواند با استعلام از مراجعی که ممکن است اطلاعاتی از اموال قابل توقیف زوج داشته باشند نسبت به توقیف این اموال اقدام میکند، مراجعی مانند: اداره ثبت اسناد واملاک، سازمان بورس و یا پلیس راهور و…
اما اگر ازدواج سند ازدواج نداشته باشد، زن برای مطالبه مهریه خود باید از طریق تقدیم دادخواست به دادگاه اقدام کند. در صورتی که زوج مال و اموالی جهت توقیف نداشته باشد، زن میتواند به استناد قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی تقاضای بازداشت شوهر را تا زمان ادای دین داشته باشد.
همچنین اگر زوج مالی داشته باشد و زوجه احتمال دهد در طول مدت رسیدگی به پرونده و تشکیل جلسات دادگاه مرد آن را میفروشد یا انتقال میدهد، زن میتواند از دادگاه حکم قرار تامین خواسته را درخواست کند، لذا قرار تامین صادر و مال تا صدور حکم دادگاه برای مهریه توقیف میشود.
اگر مرد جهت عدم پرداخت یکباره مهریه با اثبات اعسار خود، حکم اعسار دریافت کرد، این حکم اعسار در واقع حکمی موقتی است. چرا که وضعیت مالی امری متغیر است و اگر زوجه بتواند در آینده مالی از زوج معرفی کند میتواند نسبت به وصول مهریه از آن مال اقدام کند، یعنی هر زمان که زن بتواند اموالی را دلیل بر توانایی زوج برای پرداخت مهریه به دادگاه معرفی کند این اموال توقیف و مهریه زن از آن برداشت میشود.
در مواردی، زوج با اطلاع از دادخواست زوجه، اقدام به واگذاری اموال خود به بستگان، خانواده و دوستانش مینماید. در چنین مواردی زنان میتوانند دادخواست فرار از دین بدهند به این معنی که مرد برای عدم پرداخت مهریه متوسل به حیله و فریب میشود، اما اثبات این ادعا بسیار سخت است و انتقال دارایی از سوی مرد، تا وقتی‌که دادگاه حکمی مبنی بر محکومیت مرد به پرداخت مهریه صادر نکند، از نظر قانونی اشکالی ندارد و زن نمیتواند نسبت به این مسئله ادعایی داشته باشد. قانون برای جلوگیری از چنین موضوعی، صدور قرار تأمین را پیش‌بینی کرده، البته صدور قرار تأمین مستلزم این است که زن نشانی و ردپایی از منابع مالی همسرش داشته باشد. خودرو، خانه، حساب بانکی، طلبی که مرد دست یکی از دوستان و اقوام خود دارد یا حتی پول رهن خانه، از موارد قابل توقیف میباشد.
برای ثبت دادخواست از طریق دادگاه، زوجه باید به دادگاه خانواده مراجعه کند و مهریه را مطالبه کند، زوجه با ارائه دادخواست حقوقی، توقیف اموال برای دریافت مهریه از همسرش را از دادگاه تقاضا میکند. زوجه یا وکیل او، میتوانند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه یا قبل از آن با تقدیم دادخواست تامین خواسته از طریق دفاتر خدمات قضایی اقدام به توقیف اموال جهت استیفای مهریه به صورت اجرا قبل از ابلاغ را داشته باشند. پس از ثبت دادخواست تامین خواسته، سریعا باید بررسی شود که دادخواست به کدام شعبه ارجاع شده تا در اولین فرصت به شعبه مراجعه شود و با ارائه لیست اموال دستور توقیف اموال مرد را بخواهد. پس از توقیف اموال باید توجه داشت که ظرف مدت ۱۰روز پس از صدور قرار تامین خواسته از سوی دادگاه، باید دادخواست مطالبه مهریه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به ثبت برسد، در غیر این صورت شوهر میتواند با مراجعه به شعبه، تقاضای رفع توقیف نماید.
برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده زن باید درخواست مطالبه مهریه را در دفاتر خدمات قضایی ثبت نماید تا پرونده به دادگاه فرستاده شود. پس از تعیین شعبه و زمان رسیدگی، زن یا وکیلش در دادگاه حاضر میشود. حین مطالبه مهریه در صورت امتناع مرد از پرداخت با اخذ حکم اعسار و یا در صورتی که مهریه عندالاستطاعه باشد، زن باید اموالی از مرد معرفی کند و توانایی مالی او را در پرداخت مهریه به دادگاه ثابت کند.
انواع توقیف
توقیف اموال به دو روش انجام میگیرد، در مورد مهریه نیز به یکی از این دو روش انجام میشود:
-توقیف قانونی: در صورت توقیف قانونی، مرد اجازه نقل و انتقال اموال را ندارد و نمیتواند با فروش اموال، تظاهر به اعسار کند.
-توقیف فیزیکی: این توقیف نسبت به بعضی اموال واقع میشود. اگر زن درخواست توقیف فیزیکی اموال مرد را بدهد، مرد علاوه بر ممنوعیت قانونی نقل و انتقال آن، اجازه تصرف در آن را هم ندارد.
مهریه
اموال قابل توقیف در مهریه
به صورت کلی اگر شخصی به شخص دیگر بدهکار باشد و با خواست خود نسبت به پرداخت آن اقدام نکند و طلبکار یا دادگستری بتواند اموال او را شناسایی کند، این اموال بجز مستثنیات دین، توقیف میشود. مهریه نیز بدهی مرد به زن است و در صورت عدم پرداخت، زن میتواند برای توقیف اموال مرد اقدام نماید. پس از توقیف شخص بدهکار اجازه دخل و تصرف در اموال خود را ندارد طبق قانون اکثر اموال مرد اعم از منقول و غیرمنقول جهت تادیه مهریه قابل توقیف هستند. اموالی مانند ملک حتی اگر به صورت قولنامه ای فروخته شده باشد، سهام، طلب مرد از افراد دیگر، حسابهای بانکی، حتی حقوق دریافتی مرد نیز قابل توقیف است و در صورتی که بدهکار متأهل و دارای افراد واجب‌النفقه باشد یک چهارم و در غیر این صورت یک سوم حقوق قابل توقیف است
از آنجا که هدف از اجرای قانون برپا عدالت است، بنابراین نباید توقیف اموال مرد شرایط زندگی را بر او سخت کند. به همین جهت مقررات”مستثنیات دین” از ایجاد این شرایط جلوگیری میکند. همه اموال مرد در صورتی که از مستثنیات دین نباشد قابل توقیف است. مستثنیات دین شامل وسایل ضروری زندگی جهت کسب و کار و امرار معاش میباشد که در ماده ۲۴ قانون نحوه محکومیتهای مالی نامبرده شده است.
دادگاه صالح برای مطالبه مهریه
زوجه میتواند در دادگاه محل سکونت خود یا محل سکونت زوج اقامه دعوی کند مگر اینکه خواسته مطالبه مهریه غیرمنقول باشد. در صورت برای مطالبه مهریه که یک مال غیرمنقول است، اقامه دعوی باید در محل دادگاهی ارائه شود که مال غیرمنقول در آن حوزه واقع شده است.
حکم مردی که مالی برای توقیف ندارد، چیست؟
طبق قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی: «هرکس محکوم به پرداخت مالی به دیگری شود چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن یا ضرر و زیان ناشی از جرم یا دیه و آن را پرداخت نکند، دادگاه او را ملزم به پرداخت میکند. چنانچه مالی از او در دسترس باشد آن را ضبط و به میزان محکومیت از مال ضبط شده استیفا میکند و در غیر این صورت بنا به تقاضای محکوم به، ممتنع را در صورتی که معسر نباشد تا زمان ادای دین حبس خواهد کرد» بنابراین در شرایطی که مرد مالی برای توقیف ندارد، زن میتواند تقاضای بازداشت او را داشته باشد. در این صورت مرد تا زمان ادای دین بازداشت خواهد شد.
توقیف اموال شوهر در ازای دریافت نفقه
آیا برای مطالبه مهریه عندالمطالبه، زن باید مال معرفی کند؟
در مقام پاسخ به این سوال باید گفت: در مهریه عندالمطالبه اصل بر این است که مرد استطاعت مالی هر میزانی از مهریه را دارد و هر زمان که زن مطالبه کند مرد باید تحت هر شرایطی مهریه را پرداخت کند. اگر از مردی که ملزم به پرداخت مهریه است هیچ مالی شناسایی نشود، باید بتواند رضایت شاکی خود یعنی زوجه را بگیرد و یا اینکه درخواست اعسار کند و اثبات کند که نمیتواند مهریه را پرداخت نماید به این ترتیب که باید لیستی از اموال خود را به دادگاه ارائه کند و برای دادگاه محرز شود که مرد سعی در اختفای اموال جهت عدم پرداخت مهریه را ندارد تا حکم اعسار برای او صادر شود و مهریه را با توجه به توانش بصورت اقساطی پرداخت کند. در غیر این صورت اگر مهر را نپردازد و اعسار را اثبات نکند حکم زندان برای مرد صادر میشود تا مهریه را ادا کند یا اینکه زن رضایت دهد.
بنابراین هرچند اصل در مهریه عندالمطالبه بر تمکن مالی مرد است و مهریه به هر میزانی که باشد باید پرداخت شود اما در صورتی که مرد با ادعای اعسار و اثبات آن از پرداخت آن امتناع کند، زن برای مطالبه حق خود باید مالی از مرد به دادگاه معرفی کند و حکم توقیف بگیرد. البته حتی اگر مالی را معرفی نکند، ضمانت اجرای حبس برای مواردی که مرد بدون اثبات اعسار از پرداخت مهریه فرار میکند، وجود دارد در این موارد حبس مرد تا زمان ادای بدهی ادامه دارد.