دانلود رایگان جزوه روانشناسی خانواده pdf
دانلود رایگان جزوه روانشناسی خانواده pdf بررسی مسائل خانوادگی زیر نظر یک مشاور روانشناس ، میتواند مشکلات را بهتر تشخیص دهد و به بهبود خود و افراد خانواده بپردازد
جزوه روانشناسی خانواده
کودکان مبتلا به به رویدادها جزوه روانشناسی خانواده یا محرکهای محیطی پاسخ دهی نامعمول نشان می دهند.معمولاً این کودکان از سوی جزوه روانشناسی خانواده والدینشان به عنوان«در لاک خود فرو رفته»یا «غرق شده در دنیای خود»توصیف می شوند.آنها ممکن است نامشان را که صدا زده می شود نشنوند یا به نظر نمی رسد که شخصی را که مستقیماً در دیدرس آنها ایستاده است ببینند.کودکان اوتیستیک همچنین آنچه را که به اصطلاح«انتخاب مفرط محرک»مشخص شده است از خود نشان می دهند.این مسئله به عنوان شکست در به ارائه جزوه روانشناسی خانواده همزمان نشانه های چند گانه تعریف شده است علل بروز
تا کنون هیچ علت مشخصی برای اُُتیسم کشف نشده است ولی مشخص شده است که عملکرد غیر عادی مغز باعث ایجاد حالات اُُتیسم می شود . اسکن های مغزی در جزوه روانشناسی خانواده موارد نشان داده است که مغز کودکان اُُتیسیک از نظر اندازه و ساختار با مغز کودکان سالم متفاوت است . در حال حاضر تحقیقات فراوانی در رابطه با احتمال دخالت جزوه روانشناسی خانواده ژنتیکی و عوارض داروئی در بروز اُُتیسم در حال انجام است .در بعضی از خانواده ها مشاهده شده است که اُُتیسم مانند بیماریهای ژنتیکی از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود که این خود می تواند تئوری جزوه روانشناسی خانواده ژنتیکی بودن اُُتیسم را در بعضی موارد ثابت کند .ولی از جزوه روانشناسی خانواده هم مشاهده شده است که سابقه اُُتیسم جزوه روانشناسی خانواده و یا اقوام وجود نداشته است .همچنین در بعضی از کودکان مشخص شده است که در بدو تولد نشانه هائی از اُُتیسم را دارا می باشند ولی این مورد هم عمومیّّت ندارد . هنوز محققین نتوانسته اند علت خاصی را به تنهائی برای ایجاد بیماری اُُتیسم کشف کنند و یک سری علل را در بروز آن مؤثر دانست .محققین دیگری نیز معتقدند که تحت شرایط خاصی تعدادی از ژنهای ناپایدار باعث اختلال در جزوه روانشناسی خانواده مغز و در نهایت بروز اُُتیسم می شوند .تعداد دیگری از محققین نیز بر روی احتمال بروز اُُتیسم در دوران بارداری تحقیق می کنند . آنها معتقدند که یک عامل ویروسی ناشناخته ، اختلال متابولیسمی ، و یا آلودگی به مواد شیمیائی محیطی در دوران بارداری می تواند عامل ایجاد این بیماری باشد. احتمال بروز اُُتیسم در کودکانی که بیماری هائی مانند سندرم ژن ایکس حساس ، توبروس سلروسیس ، سندرم روبلا جزوه روانشناسی خانواده ، و فنیل درمان نشده داشته باشند بیشتر است .بعضی از مواد خطرناک مانند جیوه نیز که در دوران بارداری وارد بدن مادر شوند می توانند احتمال بروز اُُتیسم را افزایش دهند.
در سالهای اخیر سئوالی در مورد رابطه واکسیناسیون و بروز اُُتیسم مطرح شده است که همچنان مورد بحث است . در سال ۲۰۰۱ در آمریکا تحقیقاتی در این مورد انجام شد که در آن رابطه واکسن “ ام ام ار “ و اُُتیسم بررسی شد. در این تحقیقات معلوم شد که در برخی از کودکان این واکسن باعث بروز بیماری اُُتیسم شده است .با این حال محققین دیگر این بررسی ها را کافی ندانسته و خواهان تحقیقات بیشتر هستند.
ترجمه؛مهرشادWhat is autism?(2003).link.autism Europe.www.autismforum.se) .)۱۳۹۰،محمدی
به هر حال علت اُُتیسم هر چه که باشد ، باید بدانیم که این کودکان یا با اُُتیسم بدنیا می آیند و یا اینکه آمادگی ابتلاء به آن را دارند.این بیماری برخلاف آنچه که تصور می شد به خاطر بدی تربیت و یا عدم توانائی والدین در بزرگ کردن کودک نمی باشد . اُُتیسم یک بیماری روانی نیست.
تشخیص اُُتیسم
برای تشخیص این بیماری هیچ تست پزشکی وجود ندارد.برای تشخیص اُُتیسم در یک کودک باید رفتار ، ارتباط و سطح رشد ذهنی کودک به دقت بررسی شود . از آنجائی که بعضی از جزوه روانشناسی خانواده علائم این بیماری با بعضی از بیماری های دیگر مشترک است ممکن است متخصصین آزمایشها و تست های پزشکی متفاوتی را برای کودک تجویز کنند تا از وجود یا عدم وجود مشکلات دیگر در کودک مطمئن شوند.با یک بررسی کوتاه در یک جلسه ممکن نیست که بتوان به طور قطع وجود اُُتیسم را در کودکی ثابت کرد. مشاهدات والدین و بررسی کامل جزوه روانشناسی خانواده مراحل رشد کودک از لازمات تشخیص اُُتیسم در یک کودک می باشد . در نگاه اول ممکن است کودک اُُتیستیک به نظر عقب مانده ذهنی ، دارای اختلال رفتاری ، دارای مشکل شنوائی و یا دارای رفتارهای عجیب به نظر برسد .البته ممکن است تمام این علائم در یک کودک اُُتیستیک وجود داشته باشند که این امر خود باعث مشکلتر شدن تشخیص می شوند .به هر حال در ابتدای امر بایستی معاینه دقیق و کاملی از کودک به عمل آید زیرا به این ترتیب می توان یک برنامه مناسب و دقیق برای کمک به کودک اُُتیستیک و درمان او تهیه کرد. تشخیص زودهنگام
تحقیقات نشان داده است که تشخیص زودهنگام اُُتیسم در درمان و بهبود وضعیّّت کودکان مبتلا بسیار مؤثراست. هر چقدر زودتر بتوان اُتُیسم را در یک کودک تشخیص داد ، زودتر هم می شود از برنامه های درمانی به این کودکان بهره برد.
روشهای تشخیص
علائم و نشانه های اُُتیسم ممکن است در زمان نوزادی بروز کنند و شاید هم این اتفاق ولی نشانه های این بیماری حتماً بین ۲۴ ماهگی الی ۶ سالگی خود را نشان خواهند داد . انجمن ملی پرورش و سلامت جزوه روانشناسی خانواده کودکان در آمریکا این پنج سئوال اولیه را برای یک معاینه از کودک اُُتیستیک تهیه کرده است:
۱-آیا کودک شما تا قبل از ۱۲ ماهگی صدا سازی و نجوا داشته است ؟
۲-تا قبل از ۱۲ ماهگی آیا کودک شما از اشاره ، اََداها و یا گرفتن دست دیگران و همینطور بای بای کردن استفاده کرده است ؟
۳-آیا کودک شما تا قبل از ۱۶ ماهگی از کلمات تنها استفاده کرده است ؟
۴-آیا کودک تا قبل از ۲۴ ماهگی از ترکیب دو کلمه استفاده کرده است ؟
۵-آیا کودک هیچ کدام از مهارتهای کلامی و اجتماعی خود را از دست داده است ؟
در صورت جواب منفی به چهار سئوال اول و جواب مثبت به سئوال آخر احتمال وجود اُُتیسم در کودک داده می شود.
DSM-IV-TRتشخیص
ملاکهای تشخیصی ۰۰/۲۹۹ اختلال
الف: مجموعه ای از شش یا بیش از شش مورد ۱ و ۲ و ۳ با حداقل دو مورد از ۱ و هر یک از موارد ۲ و ۳:
۱٫ اختلال کیفی در تعامل اجتماعی که با حداقل دو مورد از موارد زیر نمایان می شود:
۱-۱ :اختلال جدی در رفتارهای غیر کلامی چند گانه مانند نگاه رودر رو، بیان چهره ای،اطوار و حرکات بیانگر بدنی برای تنظیم تعامل اجتماعی.
۲-۱ :ناتوانی در ایجاد روابط با همسالان متناسب با رشد.
۳-۱ :فقدان تلاش جزوه روانشناسی خانواده خود انگیخته برای سهیم شدن در خوشیها،علایق یا پیشرفتهای دیگران
۴-۱ :فقدان تقابل هیجانی و اجتماعی.
۲٫ اختلال های کیفی در ارتباطات که با حداقل یکی از مواد زیر نمایان می شوند:
۱-۲ :تاخیر یا فقدان کامل رشد زبان محاوره ای که با تلاش برای جبران از طریق شیوه های جایگزین ارتباطی)مانند حرکات بیانگر لال بازی( همراه نیست.
۲-۲ :در افرادی که گفتار مناسب دارند،اختلال قابل ملاحظه ای در توانایی شروع مکالمه با دیگران و حفظ تداوم آن.
۳-۲ :کاربرد کلیشه ای و تکراری زبان و زبان مخصوص به خود.
۴-۲ :فقدان بازیهای متنوع وانمودی خود انگیخته و بازی اجتماعی تقلیدی متناسب با رشد.
۳٫ الگوهای رفتاری ،علایق و فعالیتهای کلیشه ای، تکراری و محدود که با حداقل یکی از موارد زیر نمایان می شوند:
۱-۳ :اشتغال فکر گسترده با یک یا بیش از یک جزوه روانشناسی خانواده الگوی علاقه کلیشه ای و محدود که از لحاظ شدت یا تمرکز نابهنجار است.
۲-۳ :پیروی به ظاهر انعطاف ناپذیر از تشریفات یا کارهای عادی غیر مفید یا تشریفات خاص.
۳-۳ :اطوار حرکتی کلیشه ای و تکراری)مانند حرکت دادن انگشتان یا تاب دادن و پیچاندن آنها یا حرکات پیچیده کل بدن.(
۴-۳ :اشتغال فکری مداوم به بخشهایی از اشیاء.
ب: تاخیر یا کارکرد نابهنجار در حداقل یکی از زمینه های زیر، با شروع قبل از سن سه سالگی: ۱- تعاملهای اجتماعی ،۲- زبان یا گفتاری که در ارتباطات اجتماعی به کار می رود، یا ۳- بازیهای نمادی یا تخیلی.
ج: این اختلال با اختلال رت یا اختلال از هم پاشیدگی کودکی بهتر توجیه نمی شود. (DSM-IV-TRانجمن روانپزشکی امریکا،ترجمه،محمدرضا نیکخو،انتشارات سخن،۱۳۸۶(.
درمان
برای والدین دانستن این مطلب که کودک آنها اُُتیسم می باشد تجربه تلخ و دردناکی است . برای بسیاری از خانواده ها ممکن است این تشخیص بسیار تکان دهنده و غیره منتظره باشد ، بعضی از والدین هم ممکن است ماه ها و یا سالها به دنبال این باشند که با انجام آزمایشات دقیق تر عدم وجود اُُتیسم را در کودک خود ثابت کنند .به هر حال والدین جزوه روانشناسی خانواده کودکانی که به تازگی متوجه این حقیقت شده باشند سئوالهای بدون جواب بسیاری در پیش روی خود می بینند . در دهه های گذشته معمولا این کودکان را در مراکز نگهداری کودکان معلول ذهنی قرار می دادند . متخصصین اطلاعات کمی در مورد این بیماری و راه های در مان آن داشتند و همچنین خدمات اجتماعی کمی برای این بیماران وجود داشت . امروزه اگر چه هنوز محققین و متخصصین در حال تحقیق بر روی علل و درمان این بیماری می باشند ولی نسبت به سالهای گذشته پیشرفت چشمگیری را مشاهده می کنیم . به این ترتیب آینده روشنتری را می توانیم برای این کودکان انتظار داشته باشیم . هم اکنون در بسیاری از کشورها خدمات اجتماعی مناسبی برای جزوه روانشناسی خانواده این افراد و والدین آنها تدارک دیده شده است و روشها ، داروها و جزوه روانشناسی خانواده قابل توجهی برای کمک به بیماران اُُتیستیک فراهم شده است.
در حالی که هنوز درمان مشخصی برای اُُتیسم پیدا نشده است ولی روشهای درمانی مناسبی وجود دارند که با آنها می توان به این کودکان کمک کرد تا از توانائی های بیشتری بهره مند شده و حتی نمونه هائی نیز از بهبود کامل دیده شده است . این روشهای درمانی علاوه بر اینکه کمک می کنند تا رفتارهای اختلالی کودک کم شوند، همچنین کار های استقلالی را نیز به کودک می آموزند تا کودک بتواند به طور جزوه روانشناسی خانواده نیازهای خود را تدریج به یک زندگی عادی برسد . از آنجائی که رفتارها و اختلالات در کودکان اُُتیستیک بسیار متفاوت است ، تا کنون چندین برنامه درمانی برای آنها مد نظر قرار گرفته است که هر کدام موفقیتهائی نیز به دنبال داشته اند . در درمان کودکان اُُتیستیک باید حتما این مورد در نظر گرفته شود که روش درمان برای هر کودک باید متناسب با توانائی ها و شدت اختلالات او برنامه ریزی شود.
دانلود رایگان جزوه روانشناسی خانواده
روشهای درمانی و تربیتی
مطمئناً در مسیر افزایش اطلاعات خود در مورد اُُتیسم با روشهای درمانی زیادی روبرو خواهید شد مانند آموزش از طریق شنوائی ، آموزش جزء به جزء ، ویتامین درمانی ، درمان با رژیم بدون غلات ، برقراری ارتباط آسان ، موسیقی درمانی ، بازی درمانی ، کار درمانی ، مجموعه حواس .به طور کلّّی می توان تمامی این روشها را به دو دسته تقسیم کرد :جزوه روانشناسی خانواده درمانی و تربیتی .روشهای درمانی شامل : تصحیح رفتاری و روش بهبود ارتباط ،روشهای رژیمی و داروئی ،و روشهای ترکیبی می باشند . بعضی از روشهای درمانی توسط تحقیقات و آمار ثابت شده است و بعضی نیز نتایج چشمگیری نداشته اند . ولی به خاطر داشته باشید که همه کودکان اُُتیستیک مانند هم نیستند و ممکن است که روشی که برای یک کودک مؤثر بوده برای کودک دیگر تأ ثیر چندانی نداشته باشد.
روشهای درمانی
تمامی متخصصین در امر اُُتیسم معتقدند که تشخیص زودهنگام جزوه روانشناسی خانواده و شروع درمان در سنین کم بهترین نتایج را دربر خواهند داشت . اگر کودک هر چه زودتر در برنامه درمانی قرار گیرد ، زودتر هم به سطح رفتارهای عادی خواهد رسید . همچنین افراد متخصصی که بر روی کودکان اُُتیستیک سالها کار کرده اند معتقدند هر چه برنامه درمانی منظم تر و دارای ساختار دقیقتری باشد می توان نتایج بهتری را بدست آورد . با توجه به مشکلات و اختلالات خاصی که در بیماران اُُتیستیک مشاهده می شود یک برنامه درمانی مناسب باید این نیازها را برآورده کند : رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی کودک ، توانائی برقراری ارتباط ، تصحیح رفتاری ، و بهبودی مشکلات مجموعه حواس پنجگانه . گاهی یک برنامه از متعلقات زیادی برای کمک به فرد اُُتیستیک برخوردار است .برای مثال برنامه درمانی یک کودک می تواند شامل گفتار درمانی ، رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی و دارو درمانی باشد و برنامه درمانی کودک دیگر از رشد و بهبود رفتارهای اجتماعی ، بهبود مجموعه حواس جزوه روانشناسی خانواده و تغییرات رژیم تشکیل شده باشد.
انجمن اُُتیسم آمریکا و چند معیار را ارائه داده است که می توان با استفاده از آنها مؤثر بودن یک برنامه درمانی را تشخیص داد:
۱٫ آیا برنامه درمانی به کودک صدمه ای خواهد زد ؟
۲٫ در صورت شکست برنامه درمانی چه تأثیراتی منفی بر کودک و خانواده وارد خواهد شد ؟
۳٫ آیا این برنامه درمانی از نظر علمی بررسی و تأیید شده است ؟
۴٫ آیا روشهای ارزیابی مشخصی در این برنامه گنجانیده شده است ؟
۵٫ این برنامه در مورد سایر کودکان چه مقدار موفقیّّت داشته است ؟
۶٫ چه جزوه روانشناسی خانواده از کودکانی که با این برنامه تحت درمان قرار گرفته اند توانسته اند به مدارس عادی بروند و چهتعداد نتوانسته اند؟
۷٫ آیا درمانگران تعیین شده تجربه و علم کافی برای کار با کودکان اُُتیستیک را دارند ؟
۸٫ فعالیت ها و تمرینات چگونه برنامه ریزی شده اند ؟
۹٫ کودک در این برنامه چه مقدار مورد توجه قرار گرفته است ؟
۱۰٫ پیشرفت کودک به چه نحوی اندازه گیری خواهد شد ؟
۱۱٫ آیا رفتار و پیشرفت کودک به دقت مورد بررسی و ثبت قرار خواهد گرفت ؟
۱۲٫ آیا کودک به درستی مورد تشویق و تحریک قرار خواهد گرفت؟
۱۳٫ آیا محیط اختصاص یافته برای محل تمرینات به درستی از چیزهائی که ذهن کودک را پریشان می کند خالی شده است ؟
۱۴٫ آیا برنامه درمانی به نحوی است که امکان ادامه آن در خانه باشد ؟
۱۵٫ هزینه برنامه ، زمان آن آن در حدّ و توان والدین می باشد؟
(American association2000 ترجمه؛مهرشاد محمدی،۱۳۹۰؛( روشهای رفتار درمانی و بهبود ارتباط
رفتارهای کودکان اُُتیستیک اغلب برای والدین و درمانگران مشکل آفرین و ناراحت کننده است . این رفتارها ممکن است نامناسب ، تکراری ، تهاجمی و خطرناک باشد و همینطور ممکن است شامل تکان دادن مکرّّر دستها ، حرکت مداوم انگشتان ، تکان دادن بدن به جلو و عقب ، گذاشتن اشیاء در دهان ، و یا کوبیدن سر به اشیاء دیگر باشد .کودکان اُُتیستیک همچنین ممکن است به رفتارهای خودآزاری مانند آسیب زدن به چشمان ، و یا گاز گرفتن دستان خود عادت داشته باشند .این کودکان همچنین ممکن است نسبت به درد و سوختگی عکس العملی نشان ندهند .گاهی کودکانی نیز مشاهده شده اند که بدون دلیل به دیگران حمله کرده اند .دلایل بروز این رفتارها در کودکان اُُتیستیک هنوز به طور دقیق جزوه روانشناسی خانواده یافت نشده است و بسیار پیچیده می باشد ولی برخی از متخصصین معتقدند که اختلالات در حواس پنجگانه کودک می تواند باعث بروز این رفتارها شوند و کودک با این رفتارها می خواهد این حواس را ارضاء کند.
مهارتهای ارتباطی نیز ) هم کلامی و هم نوشتاری ( مشکل مهمی در کودکان اُُتیستیک می باشد . آنها نمی دانند که ارتباط چگونه برقرار شده و چه اهمیتی دارد همچنین این کودکان اغلب در شروع ارتباط و برقراری ارتباط دو طرفه مشکل دارند . بسیاری نیز مشکلات گفتاری دارند و ممکن است هیچگاه در طول زندگی خود صحبت نکنند و یا اینکه دیر شروع به صحبت کردن بکنند .بعضی از این کودکان هم ممکن است از مهارت کلامی به نحو نادرست استفاده بکنند مثلاً هر کلمه و یا جمله ای که به آنها گفته می شود را تکرار می کنند ) تکرار طوطی وار ( و یا اینکه فقط از کلمات تک برای ارتباط استفاده می کنند . البته باید یادآور شد ارتباطی می توانند باعث بروز ناهنجاریهای رفتاری شوند مثلاً کودکی که قادر نیست جزوه روانشناسی خانواده نیاز خود را ممکن است شروع به فریاد کشیدن و یا خودآزاری کند .روشهای فراوانی برای بهبود مشکلاتاجتماعی،کلامی،حواس ، و رفتارهای اختلالی تهیه شده است .برخی از این روشها عبارتند از : اِِی بی ِای ، آموزش جزء به جزء ، فِِلور تایم ، داستانهای اجتماعی ، و بهبود مجموعه حواس پنجگانه.
روش اِِی بی اِِی یا تحلیل کاربردی رفتارApplied Behavior Analysis
بسیاری از روشهای درمانی کودکان اُُتیستیک بر پایه اصول این روش تهیه شده اند. اصل مهم این روش این است که رفتارهائی که مورد تشویق قرار بگیرند احتمال تکرار و افزایش خواهند داشت و رفتارهائی که مورد توجه قرار نگیرند احتمال حذف شدن آنها وجود دارد .اگر چه اِِی بی اِِی یک تئوری می باشد ولی بسیاری از مردم از این اصطلاح برای که با این اصل کار می کنند استفاده می کنند . جزوه روانشناسی خانواده دو روش مهمی که بر پایه این اصل وجود دارند روش آموزش جزء به جزء و لوواس می باشند.
در روش آموزش جزء به جزء و روش لوواس هر تمرینی که به کودک داده می شود شامل یک دستور به کودک ، یک عمل از طرف کودک و یک عکس العمل از طرف درمانگر می باشد .این روش علاوه بر تصحیح رفتارهای کودک شامل آموزش مهارتهای جدید نیز از قبیل مهارتهای اولیه مانند خوابیدن و لباس پوشیدن تا مهارتهای پیشرفته مانند برخوردهای صحیح اجتماعی می باشد . این روش ، روشی بسیار دقیق و کامل است .در این روش معمولاً کودک بین ۳۰ تا ۴۰ ساعت در هفته به صورت انفرادی با درمانگر دوره دیده کار می کند . هر کار و مهارت جدید به اجزاء کوچکتری تقسیم می شود . هرگاه کار خواسته شده به درستی انجام شود ، کودک مورد تشویق قرار می گیرد تا در کودک انگیزه جزوه روانشناسی خانواده تکرار آن و فرمانبری بیشتر شود . این روش با مخالفت هائی نیز روبرو شده است . برخی از متخصصین معتقدند که این روش به احساسات کودک لطمه می زند و مدت زمان آموزش آن در طول هفته تأثیرات ناخوشایندی بر خانواده میگذارد. به هر حال آمار و ارقام و تجربه نشان داده است که تکنیکهای اِِی بی اِِی نتایج مثبت و با ثباتی بر روی کودکان اتُیستیک داشته است.
درمان و آموزش کودکان اُُتیستیک و ناتوانی های ارتباطی مرتبط با این بیماریTEACCH
این روش اولین روشی بود که در آمریکا برای کودکان اُُتیستیک به کار گرفته شد . نام این روش مخفف عبارت ” درمان و آموزش کودکان اُُتیستیک و ناتوانی های ارتباطی مرتبط با این بیماری “ می باشد .در این روش اعتقاد بر این است که محیط زندگی کودک باید با او تطبیق داده شود نه اینکه کودک با محیط تطبیق داده شود .در این روش از تکنیک خاصی استفاده نمی شود بلکه برنامه درمانی بر اساس سطح عملکرد کودک پایه ریزی می شود .توانائی های کودک بر اساس معیارهای آموزشهای روانی بررسی می شود و تکنیکهای درمانی در جهت بهبود ارتباط ، مهارتهای اجتماعی و انطباقی جزوه روانشناسی خانواده می شوند .در این روش به جای اینکه به کودک یک جزوه روانشناسی خانواده و توانائی خاص آموزش داده شود ، سعی بر این است جزوه روانشناسی خانواده که به کودک مهارتهائی آموزش داده شود تا بتواندمحیط اطراف خود و رفتارهای اطرافیان خود را بهتر درک کند .به عنوان مثال ، برخی از کودکان اُُتیستیک هنگام احساس درد شروع به فریاد زدن می کنند ، در این روش سعی برآن است که به کودک آموزش داده شود تا هنگام احساس درد چگونه با برقراری ارتباط آن را به اطرافیان خود بفهماند . این روش نیز مخالفانی دارد و اینمخالفان معتقدند که این روش خیلی خشک و پر شاخ و برگ است . همچنین ممکن است کودک اُُتیستیکدریابد که در برابر عمل خواسته شده چه انتظاری از او می رود و فرا بگیرد که بدون فکر ، خلاقیّتّ و دقت جوابخواسته شده را اجرا کند.
روش ارتباط با تبادل تصویر
Picture Exchange Communication Systems – PECS
.یکی از مهم ترین اختلالات در کودکان اُُتیستیک عدم توانائی در ارتباط می باشد. برخی از کودکان اُُتیستیک ممکن است صحبت کردن را بیاموزند و برخی نیز ممکن است هیچگاه قادر به این کار نشوند .این روش ، روش مناسبی برای شروع گفتار و برقراری ارتباط در کودکانی است که قادر به صحبت کردن نمی باشند .در این روش بر پایه اصول اِِی بی اِیِ ، به کودک آموزش داده می شود که چگونه می تواند نیاز های خود را از طریق دادن تصاویر برآورده کند.از امتیازات مهم این روش این است که ارتباط کودک ساده ،قابل فهم ، با تفکر و عمد می باشد . کودک تصویری را به شما می دهد و شما بلافاصله می توانید منظور او را دریابید . با این روش کودک می تواند با هر کسی ارتباط برقرار کند و تنها کاری که باید انجام شود گرفتن و دادن تصاویر است.
e Floor Timزمان نشاندن
این روش توسط یک روانشناس کودک به نام ”جزوه روانشناسی خانواده استانلی گرین اسپن “ ارائه شده است .این روش بسیار شبیه بازی درمانی است . در این روش سعی بر این است که ارتباط کودک با یک فرد دیگر از طریق برنامه های دقیق بازی بیشتر و شود. این روش شامل شش مرحله می باشد که کودک در مراحل طی آنها تقلید و چگونه یاد گرفتن را از یک بزرگتر فرا می گیرد و به عبارتی کودک باید نرده بام شش پله ای را طی کند .ممکن است کودکان در این روش با مشکلاتی نیز روبرو شوند مثلا به علت اختلالات حسّّی در درک بعضی از تمرینات خواسته شده مشکل پیدا کنند و یا اینکه قادر به انجام برخی از تمرینات بدنی موجود در برنامه نشوند .در جزوه روانشناسی خانواده برنامه والدین و درمانگران سعی می کنند تا پیشرفت کودک را از طریق مسیرهائی که کودک دوست دارد و با جهت دادن به این مسیرها ، فراهم کنند تا کودک بتواند شش مرحله پیشرفت موجود در این روش درمانی را طی کند.این روش به طور جزوه روانشناسی خانواده مجزا کودک را در بدست آوردن مهارتهای گفتاری و بدنی کمک نمی کند بلکه از نظر احساسی و روانی به کودک کمک می کند تا کودک بتواند درک بیشتری پیدا کرده و از طریق آگاهی و تجربه مهارتهای دیگر را نیز بدست آورد .معمولاً از این روش در کنار روشهای دقیق تر دیگر مانند اِِی بی اِِی در ساعات فراغت کودک استفاده می شود.
داستانهای اجتماعیSocial Stories
این داستانها برای آموزش مهارتهای اجتماعی به کودکان اُُتیستیک آماده شده اند . از طریق این داستانها به کودک آموزش داده می شود که چگونه احساسات ، منظور ، و برنامه های دیگران را درک کنند .در این داستان براساس یک موقعیّّت و شرایط خاص با اطلاعات فراوان تهیه شده است که به کودک از طریق به آن کمک تا بفهمد چه جواب یا عکس العمل مناسب را باید از خود نشان دهد . این داستانهامعمولاً از سه جزء اصلی تشکیل می شوند : ۱- اطلاعاتی در مورد افراد داستان ، مکان و اجزاء آن ۲- احساساتو افکار افراد داستان ۳- جوابها و عکس العملهای مناسبی که باید وجود داشته باشند . این داستانها باید براساس نیاز کودک برای او خوانده شوند و حتماً باید از قول اول شخص مفرد و در زمان جزوه روانشناسی خانواده حاضر باشند . اینداستانها در صورت همراهی با تصاویر و موسیقی می توانند تأثیر بیشتری داشته باشند . بایستی شده به گونه ای باشند که نقاط ضعف کودک را تصحیح کنند . مثلاً کودکی که از شرائط بخصوصی ترس دارد و یا اینکه در او ایجاد استرس می کند بهتر است داستانهای مناسبی در مورد این شرایط برای او گفته شود.
Sensory Integrationدرک مجموعه حواس
کودکان اُُتیستیک اغلب از نظر حس های بدن خود دارای مشکلاتی می باشند . ممکن است این کودکان دارای آستانه تحریک بالا و یا پائین باشند و یا اینکه مغز آنها قادر نیست از اطلاعات بدست آمده توسط حواس پنجگانه آنها درک درستی از شرایط موجود بدست آورد . در این روش درمانی که می تواند توسط بازی درمان ، کاردرمان و یا گفتار درمان انجام شود به کودک کمک می شود تا جزوه روانشناسی خانواده بهتر از اطلاعات حسی بهره ببرد .مثلاً اگر کودک با حس لامسه خود مشکل دارد از کودک خواسته می شود تا اشیاء متفاوت با جنسهای متفاوت را لمس کرده و با آنها کار کند . موسیقی درمانی نیز جزئی از این روش است که توسط فرکانسهای متفاوت حساسیّّت کودک را در برابر برخی اصوات کم و یا زیاد می کند . دکتر ” تِمپِِل گراندین “ که خود یک بیمار اُُتیسم بوده است دستگاهی را طراحی کرده است که با فشارهای متفاوت بر دست ، حس لامسه را بهبود می بخشد .قبل از اجرای این روش درمانی ، درمانگر حتماً باید کودک را به دقت زیر نظر گرفته و آشنائی کامل و دقیقی در رابطه با خصوصیات حسی کودک پیدا کند.
درمانهای رژیمی و داروئی
از آنجائی که اُُتیسم یک طیف از بیماریهای مشابه است نمی توان گفت که یک درمان خاص برای همه این طیف می تواند مؤثر باشد . ولی به هر حال متخصصین و خانواده ها به این نتیجه رسیده اند که با استفاده از چند جزوه روانشناسی خانواده روش درمانی و یا ترکیبی از آنها می توان به کودکان اُُتیستیک کمک کرد تا رفتارهای اختلالی آنها بهتر شده و عملکرد کلّّی آنها پیشرفت کند . این ترکیب درمانی می تواند ترکیبی از روشهای روانشناسی و داروئی باشد . تاکنون داروئی یافت نشده است که از بروز اُُتیسم جلوگیری کند و یا اینکه آنرا درمان کند ولی متخصصین و خانواده ها به تجربه دریافته اند که بعضی از داروهای استفاده شده در بیماری های دیگر ، در بهبود بعضی از اختلالات اُُتیسم مؤثر می باشند . همچنین مشاهده شده است که تغییرات رژیم غذائی و افزودن برخی ویتامین ها و موادمعدنی می تواند در بهبود برخی از اختلالات اُُتیسم مؤثر باشد .در طی ده سال گذشته تحقیقات زیادی در این مورد انجام شده که نتایج برخی از آنها حاکی از این است که افزودن برخی ویتامین ها مانند ب۶ و ب۱۲ و همچنین حذف برخی مواد مانند گلوتن و کازئین از رژیم غذائی کودک می تواند در بهبود عملکرد سیستم گوارشی ، آلرژی ها و رفتارهای کودک تأثیر مثبت جزوه روانشناسی خانواده داشته باشد . البته تمامی جزوه روانشناسی خانواده و بررسی ها این مطلب را به صورت علمی و قطعی ثابت نمی کنند . تعدادی از داروهای بیماریهای دیگر وجود دارند که در مورد بعضی ازکودکان اُُتیستیک اثرات مثبت نشان داده اند.این داروها معمولاً در درمان بیش فعّّالی ، اختلالات توجه ، ونگرانی در کودکان اُُتیستیک مؤثر بوده اند . در اصل می توان گفت هدف از استفاده دارو در کودکان اُُتیستیک ، کاهش رفتارهای اختلالی در جهت استفاده بهتر و بیشتر کودک از جلسات درمانی می باشد . شاید بتوان گفت یکی از بیشترین ویتامین های استفاده شده برای کودکان اُُتیستیک ، ویتامین ب می باشد .این ویتامین در ساختن که مغز برای فعّّالیت خود به آنها احتیاج دارد مؤثر است .در ۱۸ تحقیقی که در مورد این ویتامین انجام شده است نشان داده شده است که حدود نیمی از کودکانی که این ویتامین در رژیم غذائی آنها بیشتر شده بود ، تأثیرات مثبتی در آنها به وجود آمده بود که این جزوه روانشناسی خانواده تأثیرات شامل بهبود رفتار ، بهبود تماس چشمی ، توجه بیشتر ، و افزایش توانائی یادگیری در این کودکان بود. در بعضی از کودکان ، روغن جگر ماهی که حاوی مقادیر فراوانی می باشد تأثیرات خوبی در افزایش تماس چشمی و بهبود رفتاری داشته است . ویتامین س نیز در عملکرد بهتر مغز تأثیر دارد و استفاده آن در برخی از کودکان اثرات مثبت داشته است . برخی از کودکان اُُتیستیک در مورد بعضی از موادغذائی حساسیت هائی از خود نشان می دهند و حتی ممکن است در مورد آن آلرژی نیز پیدا کنند . ممکن است این حساسیت ها و آلرژی به صورت رفتارهای اختلالی در جزوه روانشناسی خانواده کودک بروز کنند .گزارشهای فراوانی از والدین و متخصصین وجود دارند که حاکی از آن است که حذف این مواد غذائی از رژیم غذائی کودک باعث پیشرفت چشمگیر و بهبود رفتاری شده است . در برخی از کودکان اُُتیستیک مشاهده شده است که پروتئین هائی نظیر گلوتن و کازئین به خوبی شکسته نمی شوند و باعث بروز مشکلاتی در کودک می شوند .حذف این پروتئینها در این کودکان می تواند به رفع اختلالت گوارشی در آنها کمک کند و در نتیجه رفتارهای اختلالی ناشی از آن نیز رفع می گردند . گلوتن در غلات و کازئین در لبنیات وجود دارند . باید توجه داشت که در صورت وجود این مشکل در کودک شما ، نباید غلات و لبنیات به یکباره از رژیم غذائی کودک حذف شوند زیرا ممکن است این قطع ناگهانی خود باعث بروز مشکلات دیگری شود.
روشهای درمانی مکمل
خلاصه روانشناسی خانواده pdf
با وجود اینکه تشخیص زودهنگام و درمان زودهنگام اُُتیسم بهترین روش در کمک به این کودکان و درمان آنهاست ، برخی از والدین و محققین معتقدند که روشهای درمانی مکمل دیگری نیز وجود دارند که می توانند ارتباط کودک با دنیای اطراف و سایرین را بهبود بخشیده و رفتارهای آنها را بهتر کنند . از انواع این درمانها می توان به موسیقی درمانی ، هنر ، و حیوان درمانی اشاره کرد که می توانند به صورت فردی با کودک کار شده و یا در مراکز مخصوص به صورت جمعی کار شوند . در تمامی این روشها افزایش قدرت جزوه روانشناسی خانواده ارتباط ، بهبود روابط اجتماعی و افزایش اعتماد جزوه روانشناسی شخصیت به نفس مشترک می باشد . همچنین این روشها کمک میکنند تا کودک بتواند رابطه بی خطر و مفیدی را جزوه روانشناسی خانواده با درمانگر خود و سایرین برقرار کرده و با آنها شود . موسیقی و هنر بخصوص میتوانند در رفع مشکلات حواس پنجگانه کودک مفید باشند زیرا توسط آنها قدرت درک ، شنوائی و تقویت می شوند . حیوان درمانی معمولا شامل اسب سواری و شنا با ها می باشد . در این درمانهاکودک توانائی هماهنگی عضلات و اندامها را می تواند بدست آورد همچنین احساس دوست داشتن و اعتماد نیز از فوائد این نوع درمان است .
زندگی با اُُتیسم
بزرگ کردن یک کودک اُُتیستیک همراه با مشکلات فراوانی است و خانواده های این کودکان اغلب درگیراسترس های فراوانی هستند .مقدار شناخت از اُُتیسم و آمادگی این خانواده ها برای مقابله با آن می تواند جزوه روانشناسی خانواده بزرگی برای تمامی افراد خانواده ) والدین ، برادران و خواهران ، پدر بزرگ و مادر بزرگ و … ( باشد . خصوصیات منحصر به فرد هر کودک اُُتیستیک باعث شده است که هر خانواده تجربیات مخصوص به خود را داشته باشد و ممکن است تجربیات خانواده های دیگر مفید واقع نشوند . ما در اینجا می خواهیم به مطالبی اشاره کنیم که ممکن است به عنوان ایده های اولیه برای خانواده های کودکان اُُتیستیک در رابطه با آمادگی و مبارزه با این مشکل، مفید باشند.
استرس در خانواده
استرس چیزی است که والدین همگی آنرا تجربه کرده اند . در طول روز استرس های فیزیکی را تجربه می کنیم که می توانند در اثر آماده کردن غذا ،حمام بردن بچه ها ، تکالیف خانه آنها و … باشند . گاهی اوقات این استرسهای فیزیکی به وجود آمده میان والدین و کودکان می تواند باعث انجام نادرست کارها شود که خود می تواند علّّت به وجود آمدن استرس های روانی گردد.این نکاتی جزوه روانشناسی خانواده را که ذکر کردیم برای تمامی خانواده ها صادق است و خانواده های کودکان اُُتیستیک بعلاوه این مشکلات ، استرسهای خاص دیگری را نیز باید تحمل کنند.
تحقیقات نشان داده است که خانواده های کودکان اُُتیستیک بیشتر از خانواده های کودکان عقب مانده ذهنی و سندرم داون استرس داشته و با آن درگیر هستند . علّّت این امر شخصیت های خاص کودکان اُُتیستیک باشد کودک اُُتیستیک ممکن است حتی قادر نباشد که نیازهای اولیه زندگی خود را بیان کند . بیشتر اوقات والدین کودک باید حدس بزنند که کودک آنها چه می خواهد ، آیا او تشنه است ؟ آیا او گرسنه است ؟ آیا جائی از بدن او درد می کند ؟ آیا … ؟. وقتی که والدین نتوانند خواست کودک خود را بفهمند در استرس فوق العاده ای قرار می گیرند و بسیار احساس درماندگی خواهند کرد . از طرف دیگر وقتی کودک نتواند خواست خود را بیان کند ممکن است رفتارهائی مانند خودآزاری و یا دیگرآزاری را در پیش بگیرد که این امر نیز خود باعث بیشتر شدن استرس و ناراحتی در اعضاء خانواده می شود . رفتارهای تکراری و مقاومتی کودک نیز از طرف والدین بسیار جزوه روانشناسی خانواده مهم و ناراحت کننده می باشند زیرا در قدرت یادگیری و پیشرفت او در مراحل درمانی اختلال ایجاد میکنند . ناتوانائی های کودک در زمینه مهارتهای اجتماعی مانند ناتوانی در بازی ها نیز در خانواده باعث استرس می شود . بسیاری از کودکان اُُتیستیک در خوابیدن و غذا خوردن مشکلاتی دارند . خواب نامناسب و بی موقع و همچنین بد غذائی و محدودیت نوع غذا در این کودکان علاوه بر ایجاد مشکلات جدّّی باعث خستگی جسمی و استرسهای روانی بیشتر والدین می شود . به هر حال در خانواده های کودکان اُُتیستیک همیشه اینگونه مبارزات وجود دارند . عدم تحمل کودک در نشستن بر روی صندلی برای مدت جزوه روانشناسی خانواده طولانی باعث می شود کهخانواده نتواند دور هم غذا را صرف کنند . اختلالات خواب در این جزوه روانشناسی خانواده باعث می شود که والدین ) و گاهاًدیگران به علت داد و فریاد کودک ( نتوانند خواب مناسب داشته باشند . اختلالات رفتاری و عدم می شود که خانواده نتواند مانند سایرین در مراسم ها و میهمانی های فامیل شرکت کند . مثلا مادر مجبور شود در خانه بماند تا پدر به همراه بقیه خانواده در مراسمی شرکت کند به این ترتیب خانواده به صورت درست فعالیّّت های خود را نمی تواند انجام دهد.
از دیگر مشکلات مهم خانواده های کودکان اُُتیستیک حضور در اجتماعات و بیرون از منزل است . خیره شدن مردم به کودک ، اظهار نظر های طعنه دار ، سرزنش والدین ، عدم درک شرایط والدین همگی باعث ناراحتی و افزایش استرس در والدین می شود که پرهیز از حضور در اجتماعات از طرف والدین یکی از عواقب آن است .مثلا ممکن است کودک اُُتیستیک بدون توجه به چیزی غذای کسی را از بشقاب او با دست بردارد . همین تجربه کافیست که والدین از رفتن به میهمانی ها هراس پیدا کرده و به بهانه های مختلف از این کار سر باز زنند .همین کناره گیری ها و فرار از دیگران باعث می شود که تعطیلی ها به روز های غم انگیز تبدیل شوند زیرا خانواده نمی تواند با سایرین جزوه روانشناسی خانواده داشته و از بودن با دیگران و از حضور جزوه روانشناسی خانواده در تفریحگاه ها لذت ببرد . به این ترتیب به تدریج والدین از دوستان و اقوام خود کناره گیری می کنند و تنها می شوند .این مسئله باعث ناراحتی های بیشتر و افزایش استرس در خانواده خواهد شد.
از دیگر نگرانی های والدین این کودکان آینده آنها می باشد . آنها می دانند که هیچ کس مانند آنها از کودک مراقبت نخواهد کرد .آنها با تمام وجود سعی می کنند که کودک احساس راحتی کرده و کمتر ناراحتی داشته باشد . والدین نگران این هستند که آیا بعد از آنها نیز کودکشان در راحتی و آسایش خواهد بود ؟
مسئله مالی از دیگر مشکلات خانواده های کودکان اُُتیستیک می باشد . داشتن یک کودک اُُتیستیک در خانواده یعنی صرف پول زیاد برای آزمایشات ، جلسات تشخیص ، اجرای برنامه درمانی در خانه ، و روشهای درمانی و داروئی دیگر . از آنجائیکه در بسیاری از موارد یکی از والدین مجبور هستند که همیشه با کودک باشند و در برنامه آموزشی شرکت داشته باشند ، به ناچار فقط یکی از والدین می تواند کار کند و دیگری باید از کار کردن چشم بپوشد که این به معنای نصف شدن درآمد خانواده نیز می باشد.
والدین کودک اُُتیستیک همیشه یک غم بزرگ را در خود احساس می کنند و آن محروم شدن از کودک سالمی است که دوست داشتند داشته باشند . همچنین آنها همیشه در حسرت شرایط خوب خانوادگی هستند که انتظار داشتند در خانه آنها وجود داشته باشد . این احساس ها و غصه ها خود باعث افزایش ناراحتی ها و استرسهای این خانواد ها می باشد.
در این خانواده ها برادران و خواهران این کودکان نیز در معرض انواع استرس ها و دلواپسی ها می باشند . خجالت کشیدن از دوستان خود در مورد برادر و یا خواهر ناتوان خود ، حسادت در مورد پرداختن بیش از حد والدین به برادر و یا خواهر اُُتیستیک خود ، ناتوانی برادر و یا خواهر اُُتیستیک در بازی با او ، مورد خشونت قرار گرفتن از طرف برادر و یا خواهر اُُتیستیک ، نگرانی در مورد جزوه روانشناسی خانواده آینده او ، و … همگی می توانند باعث بروز استرسو نگرانی هائی در آنها شوند .ما می دانیم که والدین یک کودک اُُتیستیک در شرایط سختی به سر می برند جزوه روانشناسی خانواده موقعیّّت و احساس آنها مشکل است ولی به هر حال برای کمک به کودک و خانواده باید سختی ها جزوه روانشناسی خانواده و روش درست و برنامه ریزی شده ای را طی کرد تا هر چه زودتر از این مشکلات کاسته شده و کودک نیزدرمان شود.
مسائل امنیّّتی در خانه
بسیاری از والدین و مراقبین کودک امنیّّت محیط خانه را برای کودکان اُُتیستیک مهم می دانند .گذاشتن درهای امنیتی در ورودی پلّّه ها و در های خروجی ، قرار دادن محافظ بر روی پریز های برق ، و گذاشتن قفل های اضافی بر روی کابینت ها میتواند از جمله مسائل امنیتی باشد . این مسائل امنیتی برای تمامی والدین در سالهای اول زندگی کودک وجود دارد ولی والدین کودکان اُُتیستیک ممکن است این موارد را برای مدّّت زمان بیشتری احتیاج داشته باشند .رفتار های کودک اُُتیستیک می تواند باعث بروز حوادثی برای او شوند مثلا بالا و پائین پریدن های فراوان ، عقب و جلو کردن خود ، پاره کردن اشیاء ، انداختن اشیاء بر روی زمین ، کوبیدن وسائل به اطراف ، روشن و خاموش کردن جزوه روانشناسی خانواده وسائل برقی ، قرار دادن جزوه روانشناسی خانواده در وسائل خانگی ، و … همگی می توانند در صورت بی توجهی باعث بروز حوادثی شوند . فقط کافی است به بازی بچه ها با کبریت اشاره کنیم که چقدر می تواند خطرناک باشد . بنابر این هم رعایت موارد ایمنی در خانه و هم سعی در آموزش کودک در باره این موارد ضروری می باشند . ما در اینجا پیشنهادهائی برای بیشتر کردن امنیت خانه کودکان اُُتیستیک به شما ارائه می دهیم .باید به خاطر داشته باشید که خانه نیز می تواند کلاس درسی برای کودک باشد . والدین می توانند با قرار دادن قفل های اضافی ، وسائل هشدار دهنده و استفاده از جزوه روانشناسی خانواده و تصاویر محیط خانه را برای امنیت بیشتر و آموزش به کودک مهیا کنند . بهتر است اول از مکان هائی که کودک در آنها بیشتر وقت خود را می گذراند و اتاق های مخصوص او شروع کنید . مثلا اگر کودک دوست دارد که شیر آب گرم را در حمام باز کند بهتر است از حمام شروع کنید و یا اگر کودک اغلب از خانه به بیرون می رود تمهیداتی را در مورد در ورودی خانه باید بیاندیشید . مبلمان و وسائل خانه را به نحوی بچینید که برای کودک فرصتهای آموزشی را فراهم کنند و همینطور خطری برای کودک نداشته باشند . مثلا اگر کودک برنامه آموزش نشستن جزوه روانشناسی خانواده را دارد باید صندلی برای نشستن در اختیار کودک باشد . وسائل و مبلمانی را که کودک می تواند از آنها بالا رفته و به قفسه ها و وسائل دیگر دسترسی پیدا کند ، به مکانی دیگر انتقال دهید . اگر کودک اشیاء را به دهان خود می گذارد بهتر است که سطح زمین و مبلمان را تمیز نگاه دارید و اشیاء ریزی را که کودک به راحتی به آنها دسترسی دارد به مکان های دور از دسترس او انتقال دهید . برای پلّهّ ها و محل هائی که خطر سقوط دارند موانع و در هائی قرار دهید تا این خطرات را از بین ببرید . برای در خروجی منزل و مکان هائی که کودک نباید وارد آنها شود قفل هائی قرار دهید تا هنگامی که کودک تنها می باشد نتواند وارد آنها شود . برخی از والدین برای ممانعت از خروج کودک از اتاق خود در نیمه های شب ، برای در جزوه روانشناسی خانواده کودک قفل های مخصوص قرار می دهند . فراموش نکنید که قفل طوری نباشد که بر حسب اتفاق کودک شما را در اتاق زندانی کند و همچنین قفل باید طوری باشد که به سرعت و به راحتی باز شود .برای کابینت ها و جزوه روانشناسی خانواده که وسائل تیز و برنده و یا دارو در آنها نگاهداری می شوند حتماً قفل های مناسب تهیه کنید تا کودک نتواند آنها را باز کند . اگر کودک عادت به آویزانشدن از پنجره را دارد ، وسائلی را که کودک برای رسیدن به پنجره از آنها بالا می رود ، به جای دیگر انتقالدهید و برای پنجره ها نیز محافظ قرار دهید . برای پریز های برق درپوش تهیه کنید . برای اتاقهائی که جزوه روانشناسی خانواده وسائلبرقی مانند ماشین لباسشوئی ، تلویزیون ، اتاق کار و … وجود دارند جزوه روانشناسی خانواده تمهیداتی بیاندیشید تا کودک نتواند آنها جزوه روانشناسی خانوادهاندازی کند . سیمها و کابل های برق را دور از دسترس کودک نصب کنید تا کودک نتواند با آنها بازی کند . پودر های ، سوخت ها ، ، مواد ضد عفونی کننده و کلا مواد شیمیائی می توانند حادثه آفرین باشند آنها را دور از دسترس کودک قرار دهید . قرصهای رنگی وجود دارند که بسیار شبیه بعضی از شکلاتها هستند بسیار مراقب باشید تا در دسترس کودک قرار نگیرند . که احتمال افتادن آنها می رود را محکم کنید و از قرار دادن دکور های شیشه ای و فلزی در مکان هائی که در دسترس کودک می باشد خودداری کنید . بهتر است در خانه از قیچی هائی که نوک مدوّّر دارند استفاده شود و محل چاقو ها و وسائل تیز را دور از دسترس کودک انتخاب کنید.
خواهران و برادران کودک اُُتیستیک
بزرگ کردن کودک اُُتیستیک برای والدین و همچنین برای خانواده مسائلی را به همراه خواهد داشت . از اولین مسائل و مشکلات مهم کمبود وقت والدین در رسیدن به خواسته های همگی افراد خانواده است . درگیری با مسائل کودک اُُتیستیک تقریباً تمامی وقت و انرژی والدین را صرف خود می کند و وقت کمی را برای مسائل دیگر افراد خانواده باقی می گذارد . بسیاری از والدین اعتراف می کنند که وقت کافی برای پرداختن به دیگر اعضاء خانواده را ندارند . بسیاری از والدین خود ، زندگی خود ، و آرزوهای خود را فدای کمک به کودک اُُتیستیک خود می کنند و جزوه روانشناسی خانواده در زندگی آنها پرداختن به خود دیگر معنائی ندارد ولی این امر نباید باعث این شود که پرداختن به سایر اعضاء خانواده فراموش شود . بایستی جزوه روانشناسی خانواده شرایطی فراهم شود که در کنار پرداختن به امور دیگر فرزندان ، به آنها تفهیم شود که برادر و یا خواهر اُُتیستیک آنها دارای مشکل مهمی است که همگی باید برای کمک به او تلاش کنند و به آنها آموزش داده شود که در این امر کمک والدین باشند و آنها را درک کنند . تحقیقات و تجارب نشان داده است که بسیاری از این خواهران و برادران توانسته اند به خوبی با این مشکلات کنار بیایند و در برنامه درمانی کودک کمک مهمی باشند . بهتر است والدین به سایر اعضاء خانواده جزوه روانشناسی خانواده و عوارض آنرا توضیح دهند تا رفتارهای کودک بیمار را بهتر شناخته و با آن جزوه روانشناسی خانواده بیایند . بهتر است هر چند وقت یکبار جلساتی در خانواده تشکیل شود و موضوع اُُتیسم و کارهائی را که قصد انجام آنرا دارید برای سایر اعضاء توضیح دهید تا آنها نیز در جریان امور باشند . البته باید سعی شود توضیحات و مسائل مطرح شده متناسب با سن آنها بیان شوند تا آنها بهتر مشکل را درک کنند . در رابطه با خصوصیات کودک اُُتیستیک باید با دیگر افراد خانواده به خوبی صحبت جزوه روانشناسی خانواده شود زیرا مثلا وقتی که یک کودک سالم برای بازی با یک کودک اُُتیستیک به طرف او می رود ممکن است در ابتدا کودک بیمار به کودک سالم پشت بکند. در اینجا باید به کودک سالم فهماند که این کار کودک بیمار از روی عمد و قصد نیست و او باید سعی کند تا با کودک بیمار ارتباط جزوه روانشناسی خانواده کرده و توجه او را به خود جلب کند . دستور العمل هائی وجود دارند که با جزوه روانشناسی خانواده آنها به برادران و خواهران سالم برادر و یا خواهر اُُتیستیک خود ارتباط برقرار کرده و بازی کنند.
ماندگی ذهنی بیماری نیست بلکه نتیجه فرایندی مرضی در مغز است که مشخصه آن محدودیت در و انطباقی است.در غالب موارد علت عقب ماندگی ذهنی مشخص نیست و عواقب آن از روی اشکالات هوشی و زندگی فرد مشخص می شود.
در اواسط دهه ۱۸۰۰ میلادی بسیاری از کودکان عقب مانده ذهنی را به مراکز آموزشی شبانه روزی می سپردند زیرا معتقد بودند که این کودکان در صورتی که آموزشهای فشرده کافی دریافت کنند ، می توانند به میان خانواده بازگردند و در جامعه عملکرد بالاتری از خود نشان می دهند.این مراکز اقامتی کودکان عقب مانده در اواسط سالهای ۱۹۵۵ بیشترین کاربرد را داشتند.جزوه روانشناسی خانواده تا اینکه عموم مردم از شرایط غیر بهداشتی و پر ازدحام و در برخی موارد شرایط توام با سوءرفتار این مراکز آگاهی یافتند و همین جنبش موسسه زدایی بود.از اواخر ۱۹۶۵به بعد تاکنون معدودی از کودکان عقب مانده ذهنی به مراکز نگهداری سپرده شده اند و مفهوم شامل سازی در محیطهای مدرسه و عادی سازی در موقعیتهای زندگی در میان گروهها و اکثریت شهروندان اهمیت زیادی یافته است.)خلاصه روانپزشکی،کاپلان وسادوک؛ترجمه،رفیعی حسن،انتشارات ارجمند،۱۳۸۶(.
تعریف ۱۹۸۳ عقب ماندگی ذهنی
این تعریف شامل سه مفهوم است:
مفهوم اول: پایین بودن کنش هوش عمومی در حد معنی دار یا قابل ملاحظه: از این نظر، هر کودکی که بر اساس انجام آزمون های هوشی استاندارد شده، حداقل دو انحراف از متوسط باشد ،عقب مانده ذهنی محسوب می شود.
مفهوم دوم: رفتار سازشی: اشاره دارد به توانایی فرد در عملکرد مستقل فردی)اتکا به خود(، مسئولیت پذیری اجتماعی)توانایی برقراری ارتباط موثر با محیط( متناسب با گروه سنی و فرهنگ جامعه خود، تسلط بر اعمال حسی – حرکتی، کسب مهارت لازم در فعالیت های پیش تحصیلی و تحصیلی، انجام مهارت های مربوط به خانه و زندگی جزوه روانشناسی خانواده ، استقلال حرفه ای و استقلال عملی در جزوه روانشناسی خانواده مختلف.
مفهوم سوم: دوران رشد و تحول: اشاره دارد به اهمیت سال های حساس رشد و تحول از بدو تولد تا ۱۸ سالگی .زیرا برخی از عقب ماندگی های ذهنی ارثی احتمالا در سنین جزوه روانشناسی خانواده از مراحل رشد بروز می کند. جزوه روانشناسی خانواده لذا این ویژگی که عقب ماندگی ذهنی تا ۱۸ سالگی آشکار می شود از یکسو بیانگر انجام تکلیف مناسب با رشد سنی است و از سوی دیگر جنبه قراردادی دارد و به قصد تفکیک عقب ماندگی ذهنی از اختلالات تخریبی مغز که در می شود به کار می آیند.) بیل ری، و همکاران؛ آموزش و پرورش کودکان عقب مانده ذهنی، ترجمه پرویز شریفی درآمدی، تهران، سپاهان ،۱۳۸۵٫ چاپ اول(.
بنابراین از نشانه های ذهنی، یکی ضعف و کمبود بر کنش هوش عمومی طبق آزمون شده و دیگری اختلال در رفتار سازشی می باشد.
تعریف ۱۹۹۲ یا چند زمینه ای عقب ماندگی ذهنی
طبق نظامAAMR آخرین تعریف عقب ماندگی ذهنی عبارت است جزوه روانشناسی فردی و اجتماعی از: محدودیت های اساسی در کنش هوش عمومی به صورت دو انحراف معیار پایین تر از میانگین، توام با اختلاف در دو یا بیشتر از مهارت های کاربردی شامل: ارتباطات، مراقبت از خود، زندگی خانوادگی، مهارت های اجتماعی و بین مرزی، بهره برداری از منابع اجتماعی، خودتنظیمی، مهارت های کنشی تحصیلی، کار، اوقات فراغت، تفریح بهداشت و ایمنی که تا قبل از ۱۸ سالگی به وقوع بپیوندد.(American.Association on mental Retardation ) سبب شناسی و انواع عقب ماندگی ذهنی سندرم داون
سندرمX شکننده
سندرمx شکننده دومین علت شایع عقب ماندگی ذهنی است.این سندرم بر اثر جهش کروموزومx در محلی که به مکان شکننده فقط در برخی سلول ها ظاهر می شود و ممکن است در مردها وزن های حامل بدون علامت وجود نداشته باشد. تنوع زیادی در تظاهرات وجود دارد تصور می شود شیوع سندرم x شکننده تقریباً ۱ در هر ۱۰۰۰ مرد و ۱ در ۲۰۰۰ زن باشد.فنوتیپ مشخص این سندرم عبارتند از سر و گوشهای بزرگ،قد کوتاه،مفاصل قابل اکستانسیون شدید و بزرگی بیضه ها پس از بلوغ.میزان عقب ماندگی از خفیف تا شدید متفاوت است.نمای رفتاری افراد مبتلا به این سندرم به شرح زیر است:میزان بالای اختلال بیش فعالی/نقص توجه،اختلالات یادگیری و اختلالات رشدی گسترده نظیر در جزوه روانشناسی خانواده خود ماندگی )اوتیسم(.نقص های عملکرد زبانی عبارتند از تکلم تکراری سریع به همراه اختلالاتی در ترکیب واژه ها برای ساخت عبارات وجملات.افراد مبتلا به سندرمx شکننده ظاهراً در برقراری ارتباط و اجتماعی شدن مهارت هایی نسبتاً قوی دارند و به نظر می رسد کارکردهای هوشی آنها در دوره بلوغ کاهش می یابد سندرم پرادر_ ویلی
فرض می شود که سندرم پرادر – ویلی در نتیجه حذفی کوچک در کروموزوم۱۵ ایجاد می شود و به صورت تک گیر بروز می کند.میزان شیوع آن کمتر از ۱ در ۱۰۰۰۰ است. افراد مبتلا به این سندرم دارای رفتار تغذیه ای وسواسی و غالباً چاقی، عقب ماندگی ذهنی ،هیپوگنادیسم،قد کوتاه،هیپوتونی و دست و پا کوچک هستند.کودکان مبتلا به این سندرم اغلب رفتار مقابله ای(oppositional) و بی اعتنایی نشان می دهند.
سندرم فریاد گربه(Cri-du-chat)
کودکان مبتلا به سندرم فریاد گربه فاقد بخشی از کروموزم ۵ هستند این کودکان دچار عقب ماندگی ذهنی شدید بوده و بسیاری از علایمی را که غالبا با ناهنجاریهای جزوه روانشناسی خانواده ،نشان می دهند ،مثل میکرو سفالی ،گوشهای پایین تر از محل طبیعی ، شکاف پلکی مورب،هیپرتلوریسم و کوچک غیر طبیعی فکتحتانی.گریه مشخص شبیه صدای گربه به علت ناهنجاریهای حنجره ای که نام از آن گرفته شده است.بتدریج تغییر یافته و با پیشرفت سن از بین می رود. .)خلاصه روانپزشکی،کاپلان وسادوک؛ترجمه،رفیعی حسن،انتشارات ارجمند،۱۳۸۶(.
Robert sc phocomeliaنشانگان روبرت
از حالتهای نادر ژنتیکی است که ناهنجاریهای شدیدی در استخوانهای دست و پا ایجاد می کند.سایر ناهنجاریها مثل عقب ماندگی ذهنی ممکن است دیده شود.اولین بار در سال ۱۹۱۹ توضیح داده شد. در گذشته تصور
pseudo-thalidomide یا sc و Robert syndrome می شد این سندرم از دو جز جدای
syndrome ایجاد شده ولی تحقیقات انجام شده حاکی از یکسان بودن این دو سندرم است. SC حروف اول نام خانوادگی دو خانواده است که اولین بار این سندرم در آنها تشخیص داده شد. واژهٔ -“pseudo thalidomide” برای افراد با اندامهای کوتاه استفاده می شود زیرا تالیدومید دارویی است که مصرف آن در دوران بارداری باعث ناهنجاریهای اندامها در کودکان می شود. این سندرم به صورتautosomal recessive به ارث می رسد.موتاسیون در ژنESCO ۲ باعث ایجاد این سندرم می شود.این ژن پروتئینی را کد می کند که برای جدا شدن درست جزوه روانشناسی خانواده کروموزوم طی تقسیم جزوه روانشناسی خانواده مهم می باشد.قبل از تقسیم سلول همهی کروموزومها باید کپی شوند.DNAهای کپی شده دارای کروموزومهای خواهر هستند.این پروتئین نقش مهمی در ایجاد چسبی دارد که باعث نگهداری کروموزومها تا زمانی که آماده ٔ تقسیمند می شود.هر گونه موتاسیون در این ژن مانع ایجاد پروتئینESCO۲ با عملکرد مناسب می شود که باعث ایجاد چسب بین کروماتیدهای خواهری و از دست رفتنشان دور سانترومر می شود.این سندرم زنان و مردان را به طور یکسان تحت تاثیر قرار میدهد.هیچ کشور و منطقه ٔ خاصی در جهان نیست که این سندرم بیشترشایع باشد.
Phocomeliaحالتی است که دستها و پاها حاضرند ولی بازوها(arms)و رانها(legs) وجود ندارند.در این حالت دستها و پاها مستقیما به بدن متصلند.معمولا کوتاه شدگی(hypomelia) در دستها جزوه روانشناسی خانواده از پاهاست.بعضی افراد بدون استخوان قسمت فوقانی دستها و پاها به دنیا می آیند که به این حالت گفته می شود.بعضی هم شدت کمتری از کوتاه شدگی اندامها را دارند. علاوه بر این ۸۰٪ افراد با این سندرم سر کوچک دارند(microcephaly) . همینطور بیشتر افراد دارای این سندرم درجاتی از عقب ماندگی ذهنی دارند. بیشتر این افراد نقایص صورتی دارند که روی تکامل جزوه روانشناسی خانواده لب فوقانی(cleft lip)و کام اثر دارند. کوتاه شدگی یا عدم جزوه روانشناسی خانواده استخوانهای تحتانی دست )اولنا و رادیوس( در حدود ۹۷٪ افراد مبتلا به این بیماری مشاهده می شود. ناحیه فوقانی)هومروس(در ۷۷٪موارد درگیر می شود.نبودن یا کوتاه شدگی استخوان ران)فمور(در ۶۵٪موارد اتفاق می افتد.استخوانهای ناحیهٔ تحتانی پا)تیبیا و فیبولا(در ۷۷٪ از موارد دخیلند. این افراد قبل و بعد از تولد از سایر بچه های هم سن کوچکترند و وزن تولد کمی)۵/۱ تا ۲ کیلو گرم ( دارند.ممکن است دارای موهای نازک و پراکنده که اغلب به رنگ نقره ای است باشند. همچنین اکثر این افراد با شکاف لب و شکاف کام به دنیا می آیند. از ناهنجاریهای دیگر می توان به چانه و مندیبل کوچک نیافته(micrognathia)، گردن کوتاه، مشکلات قلبی و کلیوی ، چشمهای برجسته و با فاصله و گوشهای با جزوه روانشناسی خانواده شکل غیر عادی اشاره کرد. ناهنجاریهای بینایی عبارتند از آب مروارید ، قرنیه کدر(corneal
opacity) ، فقدان یا نقص مادرزادی پلکها. ناهنجاریهای تناسلی شامل بزرگ شدگی آلت تناسلی مردان)فالوس( ، بزرگی کلیتوریس وcryptorchism است.این ناهنجاری در هفته ٔ ۱۲ بارداری با تست اولتراسوند قابل تشخیص است. که در آن مشکلات تکاملی دستها و پاها مشخص می گردد.گاهی اوقات دیرتر قابل تشخیص است و یا حتی ممکن است جزوه روانشناسی خانواده آن را تشخیص داد.مشاهداتی که با اولتراسوند انجام می گیرد شامل شکاف لب ، فاصلهٔ زیاد چشمها اضافی در برخی ساختارهای مغز)هیدروسفالوس( ،اسپینا بیفیدا ، مقادیر زیاد مایع آمنیوتیک و مشکلات کلیوی است. همچنین در تشخیص آنالیز کروموزومهای بچه ممکن است موثر باشد.در حال حاضر هیچ درمانی برای افراد با سندرمRoberts sc phocomelia وجود ندارد. پیش بینی جریان بیماری اکثریت افراد با درجات شدید این سندرم در رحم یا طی بارداری و یا کمی بعد از تولد می میرند.آنهایی که زنده مانده اند نقایص رشدی کاملا مشخصی خواهند داشت.بچه های با شدت کمتری از این سندرم و بدون شکاف های صورتی بهبودی بهتری دارند.
Aarskog-Scott syndromeنشانگان آرسکوگ-اسکات
بیماری ارثی نادر با مشخصات قامت کوتاه ، اختلالات صورت ، اسکلتی و ناهنجاریهای دستگاه تناسلی می باشد. این سندرم یکی از علل عقب ماندگی ذهنی است . از جمله ناهنجاریهای این سندرم هیپرتلوریسم ، پل بینی عریض ،جزوه روانشناسی خانواده پره های پهن و بر آمده بینی ، شلی مفاصل ، لبه داخلی پلکها و دست ها و پاهای کوچک است. انتقال ژنتیکی این بیماری وابسته بهX مغلوب است لذا اصولا این بیماری نادر در مردها بیشتر دیده می شود.تشخیص احتمالی با معاینه بالینی است. تشخیص افتراقی مهم آن کودکان مادران الکلی می باشد. تشخیص قطعی با تستهای ژنتیکی است. پیش آگهی بسته به بیمار متفاوت است و می تواند ضعیف تا خوب باشد.مانند سایر بیماریهای ژنتیکی درمان دشوار است ولی برخی از عوارض اسکلتی و عضوی با جراحی قابل اصلاح است.
Cretinismکرتینیسم
بیماری کرتینیسم نوعی بیماری است که به علت وجود هیپوتیروئیدی از زمان تولد روی می دهد.وجود هیپوتیروئیدی از زمان تولد اغلب ناشی از کمبود ید در دوران جنینی است که موجب عقب افتادگی ذهنی و جسمی نوزاد می گردد.اغلب ناشی از کمبود طولانی مدت ید در دوران جزوه روانشناسی خانواده است و به ندرت سایر دلایل کم کاری تیرویید مانند آژنزی غده تیروئید . مادر نیز ممکن است دچار کم کاری تیروئیدی باشد. آسیب های مغزی، عقب ماندگی ذهنی و جسمی )کوتاهی قد( بزرگی زبان ، هیپوتونی )کم بودن فعالیت و تحرک(و دیر بسته شدن جزوه روانشناسی خانواده فونتانلها )ملاج سر( ، تحلیل استخوان ها و کاهش متابولیسم پایه در کودکی، خستگی و خواب آلودگی، مشکلات یادگیری ، پوست خشک ، خشن و سرد ، برادیکاردی و اضافه وزن .براساس میزان کاهش می توان بیماری را از هیپوتیروئیدی خفیف تا کرتین و کرتینوئید تقسیم کرد.
تقریباً ۳۰٪ مردم جهان )حدود ۱/۶ میلیارد نفر( در معرض خطر اختلال کمبود ید(IDD) هستند .۵۰ میلیون کودک مبتلا شده اند. IDD بویژه در مناطق حاره ای دیده می شود. چینی ها ۴۰ درصد از جزوه روانشناسی خانواده کرتن را در جهان شامل می شوند.ساکنین مناطقی که آب آشامیدنی آنها- به دلیل مقدار کم ید در سنگ بستر- دارای مقادیر بسیار کم ید می باشد این بیماری هستند . )پیش از افزایش منظم ید در نمک خوراکی(.دریا منبع بزرگ ید است. بطور کلی هر چه فاصله از دریا دورتر باشد، کمبود ید بیشتر است. )برای مثال مقدار بسیار پایین ید در اغلب مناطق کوهستانی باعث افزایشIDD می گردد.(محیط دارای مواد گواتروژن- ید را محبوس می کنند- دسترسی به ید خیلی پایین است.انجام غربالگری برای تشخیص زود جزوه روانشناسی خانواده هنگام این بیماری در کشورهای پیشرفته و ایران از هیپوتیروئیدی نوزادی جلوگیری می کند . این بیماری در صورت تشخیص به موقع کاملا قابل درمان می باشد در حالی که در صورت عدم تشخیص فرد را به یک موجود عقب مانده غیر قابل برگشت تبدیل می کند. درمان با تجویز هورمونهای تیروئید ) لووتیروکسین ( می باشد . غربالگری با نمونه گیری خون نوزاد و سنجش سطحTSH سرم انجام می گیرد.
.1 سنین پیش دبستانی)تولد تا ۵ سالگی(
خفیف: می تواند مهارت های اجتماعی و برقراری ارتباط را توسعه دهد. حداقل عقب ماندگی ذهنی در زمینه حرکتی را داشته و اغلب در مقایسه با افراد عادی قابل تفکیک نیستند مگر در سنین بالا.
متوسط: می تواند حرف بزند و رابطه برقرار کند و به آگاهی محدود اجتماعی و تحول حرکتی متوسط دست یابد .
از آموزش های مربوط به خودیاری بهره مند شود. می توان او را در از عهده برآمدن کارها با یک سرپرستی مناسب و سبک، یاری داد.
شدید: رشد و تحول حرکتی، ضعیف و گفتار بسیار کم است. عمدتا جزوه روانشناسی خانواده در استفاده از آموزش های اولیه)مثل لباس پوشیدن و …( و در برقراری ارتباط های ساده و اجتماعی بسیار ناتوان است.
عمیق: دارای عقب ماندگی آشکار، حداقل توانایی در کشش های حسی – حرکتی و نیازمند مراقبت و پرستاری است.
.2 سنین دبستانی)۶ تا ۲۰ سالگی(
خفیف: می تواند تا اواخر نوجوانی نهایتا در کلاس پنجم، مهارت های تحصیلی را یاد بگیرد. می توان او را به سوی سازش اجتماعی هدایت نمود. وی آموزش پذیر است.
متوسط: می تواند از آموزش های مهارت های اجتماعی و شغلی بهره مند شود. کمتر احتمال دارد که تا بالاتر از کلاس دوم پیشرفت کند. در کسب موضوعات درس بالاتر از کلاس دوم ابتدایی ناتوان است. احتمالا رفت به تنهایی به مکان های آشنا را می تواند بیاموزد.
شدید: می تواند حرف بزند یا برقراری ارتباط را بیاموزد. می توان او را در کسب عادات بهداشتی اساسی آموزش داد. می تواند از آموزش های منظم و سیستماتیک عادات بهره مند شود. قادر به جزوه روانشناسی خانواده از آموزش های حرفه ای نیست.
عمیق: تا حدودی رشد و تحول حرکتی وجود دارد. ممکن است به حداقل یا کمترین مقدار آموزش در زمینه های خودیاری، واکنشی مثبت نشان دهد.
.3 سنین بعد از مدرسه)۲۱ سالگی به بالا(
خفیف: اغلب می تواند مهارت های اجتماعی و حرفه ای را جزوه روانشناسی خانواده که برای حداقل خودکفایی، ضروری است کسب نماید .
اما ممکن است احتیاج به راهنمایی و کمک پیدا کند، مخصوصا موقعی که تحت فشارهای اجتماعی و اقتصادی قرار می گیرد.
متوسط: احتمالا به مراقبت از خود به وسیله کارهای ساده و نیمه ماهر آن هم تحت شرایط حمایت شدن دست می یابد. زمانی که تحت فشارهای اجتماعی و اقتصادی خفیفی قرار می گیرد، نیاز به سرپرستی و راهنمایی دارد.
شدید: احتمالا با سرپرستی کامل دیگران می تواند در مراقبت از خود به طور نسبی مشارکت داشته باشد. مربوط به حمایت از خود را در محیطهای کنترل شده در پایین ترین سطح مقید بودن توسعه دهد. عمیق: تا حدودی رشد و تحول حرکتی و گفتار وجود دارد. احتمالا به کمترین حد از خودیاری دست یابد مراقبت و پرستاری است.) مسائل عقب ماندگی ذهنی، اداره بهداشت، آموزش و بهزیستی ایالات ، چاپخانه دولتی واشنگتن ،۱۹۶۹؛ترجمه، مهرشاد محمدی،۱۳۹۰( محور دوم: طبقه بندی حول محور سطوح رفتار سازشی
یکی از اجزاء کلی طبقه بندی رفتاری علاوه بر هوش، رفتار سازشی است. رفتار سازشی، ترکیبی از جنبه های متعدد رفتار وقایعی از طیف وسیعی از توانایی ها و کم توانی های خاص است؛ رفتارهایی که تحت عناوین هوشی ،کرداری، انگیزشی، اجتماعی و حسی – حرکتی رده بندی می شوند. بنابراین کنش هوش عمومی با سطح رفتار سازشی همبستگی دارد.
البته در سطوح کنش فرد در هر دو بعد هوشی و رفتار سازشی،جزوه روانشناسی خانواده تفاوت های فردی ملحوظ است که این امر به ویژه در سطوح عقب ماندگی خفیف و مرزی که بهتر است گفته شود “کم هوش مرزی” چشم گیرتر است. زیرا بسیاری از افراد که در سطح کم هوشی مرزی قرار دارند، رفتار سازشی مناسبی نشان می دهند. اندازه گیری رفتار سازشی به عنوان یک عامل مسلم در تشخیص عقب ماندگی بسیار ضروری است.
محور سوم: طبقه بندی حول محور انتظارات و اکتسابات آموزشگاهی الف: کودکان
با توجه به اینکه هوشبهر جزوه روانشناسی خانواده عادی ۱۰۰ می باشد، چنین کودکانی از نظر معیارها و مقاصد آموزشی و پرورشی، عقب مانده شناخته نمی شوند و بین ۹۰ – ۷۵ می باشد. آنها کمی دیرانتقال بوده و در درک و بیان مفاهیم پیچیده از خود ضعف نشان می دهند، اما در ظاهر کردن رفتارهای سازشی متناسب با محیط فرهنگی و اجتماعی خود مشکل ویژه ای ندارند. آنها در مدارس عادی مشغول تحصیل می شوند؛ زیرا با تلاش و پشتکار بیشتر خود و توجه و راهنمایی معلم می توانند همانند کودکان عادی از نظر تحصیل پیشرفت کنند.
ب: کودکان عقب مانده ذهنی آموزش پذیر
یک کودک عقب مانده ذهنی آموزش پذیر به دلیل اینکه رشد و تحول جزوه روانشناسی خانواده او کمتر از متوسط است، در استفاده از برنامه های مدارس ابتدایی عادی ناتوان است. لیکن او می تواند ظرفیت یادگیری خود را در سه زمینه تکامل بخشد:
۱ (آموزش پذیری در موضوعات تحصیلی آموزشگاه در یک سطح حداقل
۲ (آموزش پذیری در سازش یافتگی اجتماعی در حد اینکه بتواند در جامعه به طور مستقل زندگی کند
۳ (کسب کفایت شغلی به طوری که بتواند بعد از دوره جوانی خود را کلی یا جزئی حمایت کند.
هوشبهر چنین کودکانی ۷۵ – ۵۰ می باشد. چنین کودکانی حداکثر در زمان های اولیه رشد، طبیعی به رسند؛ زیرا هیچگونه علایم ظاهری ندارند و عقب ماندگی شان آشکار نمی گردد، مگر اینکه در مدرسه از نظر یادگیری مهارت های جزوه روانشناسی خانواده تحصیلی از خود ضعف نشان دهند. این کودکان از تمرکز کافی و رغبت به فعالیت های فکری و ابتکاری چندانی برخوردار نیستند و به همین دلیل اغلب او را به عنوان دانش آموزان مستعد شناسند. این گروه از کودکان دارای سازش یافتگی اجتماعی و جزوه روانشناسی خانواده حرفه ای بوده و با تمرین و تکرار ،کارهای عملی نیمه ماهر را به خوبی انجام می دهند. آنان در مواقع انتقاد، از استدلال و بیان مناسبی برخوردار نیستند و اگر محیط عاطفی آنها آزاردهنده نباشد شخصیتی مطیع و سازش یافته دارند.