ارگ طبس، در دل شهر تاریخی طبس در خراسان جنوبی، روزی مرکز زندگی مردمی بوده است که در دل حصارهای نفوذ ناپذیرش، از شر دشمنان ایمن بوده‌اند. قدمت ارگ طبس انقدر زیاد است که حتی در منابع تاریخی هم با نام ارگ کهن یا کهن دژ معرفی شده است. بعضی قدمت ارگ طبس را به پیش از اسلام نسبت می‌دهند و حکایت‌های زیادی هم درباره این ارگ بزرگ و تاریخی در کتب معتبر تاریخی موجود است. ارگ طبس از همان جاهایی است که با گشت و گذار در آن سفری در زمان را تجربه می‌کنید. پس با مجله گردشگری سفرزون همراه باشید تا با ارگ طبس یا کهن دژ بیشتر آشنا شوید:
ارگ طبس در دل تاریخ
ارگ طبس قدمتی بیش از هزار سال دارد. در کتب قدیمی تاریخی مثل نزهه القلوب، روضه الصفا، تاریخ کرمان، سفرنامه ناصر خسرو و فتوح البلدان، که متعلق به سال سوم هجری است، از حصار و قلعه طبس یاد شده است. اینکه چه کسی در ابتدا این ارگ کهن را ساخته است یا ارگ طبس در ابتدا دقیقا به چه شکل بوده است قابل تشخیص نیست. حاکمان تا اواخر دوره قاجار در ارگ طبس اقامت داشته‌اند و تازه از اواخر این دوره است که ارگ کهن متروکه شده است.
همین قدمت و استفاده مداوم از این بنا باعث شده است ارگ طبس مدام در حال مرمت و بازسازی باشد و تنها بخش اصیلی که می‌توان مطمئن بود از زمان ساخت اولیه ارگ به همین شکل ثابت بوده است حصار ارگ است. باقی قسمت‌های ارگ طبس، مخصوصا قسمت‌های داخلی، بارها در دوران‌های مختلف تغییر کرده و الآن دارای معماری دوره قاجار است. یکی از این بازسازی ها در سال ۱۲۱۶ به دست میر حسن خان صورت گرفته است. او ارگ را با ساخت ۶ برج جدید از جمله برج نادر میرزا توسعه داده است. این برج زمانی محبس زندانی میر حسن خان، نادر میرزا، از شاهزادگان زند بوده است. بار دیگری که ارگ طبس مرمت و بازسازی شده است، در سال ۱۲۹۲ هجری قمری، در زمان حکومت عماد‌الملک، بوده است.
زلزله و ویرانی
با وجود همه این بازسازی‌ها، که به پا برجا ماندن ارگ بسیار کمک کرده است، تا قبل از زلزله سال ۵۷ ارگ بسیار تماشایی بود و برج‌ها و باقی قسمت‌های درونی‌اش هنوز قابل تشخیص بودند. اما بعد از زلزله، بخش‌های اصلی آوار شد. در سال ۱۳۷۸ عملیات آواربرداری از ارگ طبس انجام شد و در سال‌های اخیر هم عملیات مرمت این بنای تاریخی مهم از سر گرفته شده است. در عملیات بازسازی این بنا، سعی می‌شود از مصالحی استفاده کنند که بخش‌های اصلی و تخریب‌نشده از بخش‌های بازسازی‌شده قابل تشخیص باشد.
بخش‌های مختلف ارگ طبس
اما شاید برایتان جالب باشد بدانید ارگ در زمان رونقش از چه قسمت‌هایی برخوردار بود. ارگ دارای ۵ منزل به سبک خانه‌های قدیمی این منطقه بود. در این خانه‌ها اتاق‌ها در وسط با دو ایوان شمالی و جنوبی احاطه می‌شدند. هر خانه دارای یک حیاط بزرگ بود که در گوشه‌ای از آن مطبخ و اجاق به چشم می‌خورد و در وسط آن حوض آبی بود که برای مصارف بهداشتی از آب آن استفاده می‌کردند و آب این حوض نیز از قنات تامین می‌شد.
بخش دیگر خانه‌ها سرداب یا زیرزمین بود که هنوز هم بقایای آن را می‌توان به خوبی مشاهده کرد. از بخش‌های دیگر ارگ می‌توان به مسجد، حسینیه، حمام و دیگر مکا‌ن‌های عمومی اشاره کرد. این بنا یک آب انبار بزرگ در قسمت شمال شرق خود نیز داشته است که در فهرست آثار ملی ثبت شده است. همین طور می‌گویند زمانی در ارگ طبس راه‌هایی زیر‌زمینی