سرتاسر کشورمان ایران، شمال تا جنوب، شرق تا غرب، مردمانی دارد که میراث‌دار هنری گرانبها از نیاکان خود هستند. در هر روستا و ده، در چادرهای عشایری و کپرهای سیستان و بلوچستان، همه دستانی دارند که هنر را به کمک عناصر طبیعت به خودنمایی در می‌آورند. صنایع دستی جنوب نیز، بخشی از این هنرنمایی و خلق آثار بی نظیر است.
خوب است هر یک از ما به عنوان ایرانی با فرهنگ غنی و با اصالت کشور خود بیشتر آشنا باشیم و از آن بهتر و با جزئیات بیشتر بدانیم.
صنایع دستی استان هرمزگان
استان هرمزگان واقع در جنوب ایران، بخش مهمی از صنایع دستی کشور را تولید می‌کند. هنرهای دستی این خطه، به وسیله دستان توانای زنان آن تولید می‌شوند. به خاطر شرایط آب و هوایی، این محصولات فصلی هستند و بسته به شرایط، وسایل متنوعی نیز به دست این بانوان ساخته می‌شود. در ادامه، به بررسی این محصولات می‌پردازیم.
گلابتون دوزی
همانطور که می‌دانید، یکی از هنرهای دستی ایرانی، رودوزی است. زنان کشور ما برای زیبا کردن لباسها و پارچه‌های خود، به خاطر خلاقیت و سلیقه‌ی خوبی که دارند، به دوخت و دوز انواع پولک و تزئینی روی پارچه‌های خوشرنگ و زیبا می‌پرداختند.
اگر به شهرهای جنوبی کشور سفر کرده باشید، لباس‌های خوشرنگ و جذاب زنان جنوبی را دیده‌اید که به چه زیبایی و هنرمندی تزئین شده‌اند و چشم هرکسی را به خود خیره می‌کنند. گلابتون دوزی هم یکی از همین هنرهای خلاق و ظریف است که قدمت آن به دوره هخامنشیان برمی‌گردد و جزو مهمترین صنایع دستی استان هرمزگان است.
گلابتون دوزی به این صورت است که با استفاده از نخ‌های ابریشمی که با طلا یا نقره روکش شده اند، روی پارچه‌های زیبایی از جنس ماهوت، اطلس، مخمل، پشم، کرباس و مخمل نقش‌های زیبایی را مثل ترنج، محرابی، بازوبندی، ختایی، اسلیمی و محرماتی خلق می‌کنند. این نقوش بیشتر روی آستین و یقه لباسها ایجاد می‌شوند.
حصیر بافی
طبیعی‌ست که حصیر بافی از سرزمین نخلستان‌های جنوب ظهور پیدا کرده است. این هنر مربوط به زمان قبل هخامنشیان بوده و به دست زنان و مردان هنرمند استان هرمزگان به تولید می‌رسد.
زنان و مردان با یکدیگر از برگ درختان خرما که به آنها “پیش” می‌گویند، وسایلی کاربردی مثل زنبیل، زیرانداز، ناندان، تویزه، بل، سفره، بادبزن، جارو، سبد حصیر و کلاه درست می‌کنند و در کارهای روزمره خود، از آنها استفاده می‌کنند. این محصولات حصیری با کیفیت بالا و زیبایی چشم گیر، در روستاهای جنوبی مثل میناب، بشاگرد و بندر لنگه به فروش می‌رسند.
خوس دوزی
خوس یا نقده، نوعی نخ پلاستیکی است که رنگ‌های مختلفی دارد. زنان با این نخ روی تور یا مخمل، سوزن دوزی کرده و طرح‌های زیبایی را به وجود می‌آورند که در نهایت این پارچه‌های زیبای پر نقش و نگار برای پرده، روسری و همچنین چادر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
سوزن دوزی
در بخش بشاگرد استان هرمزگان، سوزن دوزی توسط زنان رواج دارد. آنها به روش زنان بلوچ، لباس‌های خود را با کوک‌های رنگی و زیبا، آراسته می‌کنند و روح تازه‌ای را به پارچه می‌دهند. اگر به لباس‌های زنان این مناطق دقت کنید، رنگارنگ بودن و خوش نقشی طرح‌های آنها، توجه شما را به خود جلب می‌کند.
قالی بافی، یکی از صنایع دستی جنوب
هنر قالی بافی در اغلب شهرها و روستاهای کشورمان رواج دارد و مردم زیادی به این هنر اصیل آشنایی کامل دارند. شاید شما هم در خانواده خود، اقوامی را داشته باشید که به این هنر آشنا بوده و بتوانند فرش‌های رنگارنگ و زیبایی را ببافند.
بیشتر مادربزرگ‌های ما، در زمان جوانی، به قالی بافی مشغول بوده و به خوبی با این هنر اصیل ایرانی آشنا هستند. در مناطق جنوبی کشور نیز مردم به قالی بافی پرداخته و به خوبی به این هنر دستی مسلط هستند. قالی بافی در هرمزگان، بیشتر بین مردم عشایر رائینی و افشاری رواج دارد.
طرح‌هایی که در فرش‌های استان هرمزگان به کار می‌روند، شکارگاه، ماه و ستاره‌ای، سماوری، بوته‌شاهی، سه‌کله و گنبدی هستند که به زیبایی در این فرش‌های خاص و اصیل به کار رفته اند.
شیریکی پیچ
شاید اسم این نوع هنر دستی تا به حال به گوشتان نخورده باشد. در اصل شیریکی پیچ یک نوع بافت بین گلیم و فرش است. داری شبیه گلیم، اما بافتی شبیه به قالی دارد. برای بافتن آن از نخ پشمی استفاده می‌کنند اما برای پود نازکی که در آن بکار می‌رود، از نخ پشمی یا نخ ابریشمی استفاده می‌شود.
طرح‌های بکار رفته در شیریکی پیچ، بسیار متنوع است. در واقع بافنده، هنگام بافتن این هنر دستی زیبا و بی نظیر، از محیط اطراف و طبیعت الهام می‌گیرد. روح و فکر هنرمندانه بافنده از ذهن خلاق او به سر انگشتانش جاری شده و اثری بی نظیر را خلق می‌کند. رنگ‌هایی که در آن بکار می‌روند نیز متنوع و مختلف هستند و به زیبایی آن می‌افزایند.
چادر شب بافی
یکی دیگر از صنایع دستی استان هرمزگان، چادر شب است. در زمان قدیم چادر شب از پنبه، پشم گوسفند و کرک شتر تهیه می‌شد اما امروزه با پیشرفت صنعت، از الیاف مصنوعی برای تولید آن استفاده می‌شود. شاید جالب باشد که بدانید، مردم در گذشته از آن برای روانداز در شب استفاده می‌کردند برای همین به آن چادر شب می‌گفتند.
چنته بافی یکی از صنایع دستی جنوب
این محصول رنگارنگ و زیبا، در اصل نوعی کیسه است که به کمک دارهای زمینی توسط بانوان بافته می‌شود. شاید دوست داشته باشید بدانید که استفاده آن برای نگهداری و مراقبت از آینه، قرآن، شانه، قاشق، نخ، سوزن و لوازم خیاطی و حمل غذا برای مسافرت است. این محصول رنگی و زیبا به عنوان یکی از محصولات صنایع دستی جنوب به شمار می‌رود.
صنایع دستی جاسک
بخشی دیگر از صنایع دستی جنوب به جاسک وابسته است. مردان و زنان زیادی در این منطقه به تولید آثار و هنرهای دستی می‌پردازند. اما متاسفانه توجه به این آثار کم است. در حالی که ارزش این آثار، بیش از حد تصور بوده و هنر دست این مردمان اصیل، ستودنی و قابل تقدیر است.
رو دوزی‌های سنتی و زیبا در جاسک
به دلیل همسایگی جاسک با سیستان و بلوچستان، هنرهای دستی این منطقه تاثیر گرفته از صنایع دستی بلوچ است. سوزن دوزی‌های این منطقه نیز از مردم همین استان تاثیر گرفته اند. برای تولید این آثار دستی، به غیر از نخ و پارچه، به ماده اولیه دیگری نیاز نیست. اگر هنرمندان دسترسی و امکان لازم را داشته باشند، از نخ دمسه و یا نخ‌های پاکستانی هم استفاده می‌کنند.
انواع سوزن دوزی در صنایع دستی جنوب
تور بافی و گرگور بافی
در مناطق ساحلی جاسک، در زمان گذشته، مردم برای ماهیگیری، به بافتن تور مشغول می‌شدند. اما حالا بعد از گذشت سال‌ها و روی کار آمدن تورهای پلاستیکی در بازار، کمتر کسی به استفاده از آن تورهای قدیمی می‌پردازد اما به هر حال جزو صنایع دستی جنوب به حساب می‌آید.
بافت‌های داری
انواع بافت‌های داری، از گذشته و حتی تا به حال، در برخی از مناطق جاسک تولید می‌شوند. محصولاتی مثل گلیم، خورجین و خرسک در رده هنرهای دستی بافت‌های داری قرار می‌گیرند. این بافت‌ها بیشتر در مناطقی که مردم آنها دامدار هستند تولید می‌شوند. همچنین کپرنشین‌ها نیز برای تزئین کپرهای خود، به تولید این صنایع دستی می‌پردازند.
صنایع دستی بندر لنگه
بندر لنگه یکی از شهرستان‌های استان هرمزگان در کرانه خلیج فارس است که بخش مهمی از صنایع دستی جنوب ایران در این منطقه تولید می‌شود. در ادامه، به بررسی هنرهای دستی این منطقه می‌پردازیم.
زردوزی
یکی دیگر از شاخه‌های هنر رودوزی، زر دوزی است که در مناطق زیادی از کشور تولید می‌شود اما جنوب کشور مثل بندر لنگه، بندر عباس و میناب با تمرکز بیشتری به تولید می‌رسد. مردم جنوب از این حرفه برای تزئین دمپایی، شلوار های زنانه، سر آستین، پیش سینه، دور یقه، لبه پرده، دیوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلوهای خود استفاده می‌کنند.
خرسک بافی، یکی از صنایع دستی جنوب
خرسک، نوعی فرش با پرزهای بلند و درشتی است که از لحاظ ترکیب رنگ، تنوع زیادی ندارد. برای تولید نوع سنتی این فرش از رنگ طبیعی پشم بهره گرفته می‌شود. امروزه از آن به عنوان پا دری استفاده می‌کنند.