در نگاه کلی، اقتصاد ایران در سه بخش اصلی نفت و پتروشیمی،کشاورزی و فعالیت های خدماتی خلاصه می شود (سهمی نزیک به70%).
در ایران دولت و نهادهای وابسته، در بخش تولید و خدمات مالی، فعالیت چشمگیری دارند و متاسفانه بخش قابل توجهی از اقتصاد ما، دولتی یا وابسته به دولت است.کشور ما رتبه دوم جهان از نظر ذخایر گاز طبیعی و رتبه چهارم ذخایر نفت خام را دارد و با وجود تنوع نسبی برای یک کشور صادرکننده نفت، فعالیت‌های اقتصادی و درآمدهای دولت همچنان به درآمدهای نفتی وابسته است.
دولتمردان، استراتژی جامع اصلاحات مبتنی بر بازار را برای چشم انداز اقتصادی20 ساله و برنامه توسعه پنج ساله خود برای 17/2016 تا 22/2012 اتخاذ کرده اند. این طرح شامل سه رکن توسعه اقتصاد مقاومتی، پیشرفت علم و فناوری و ارتقاء و تعالی فرهنگی است. اصلاح بنگاه های دولتی و بخش های مالی و بانکی و تخصیص و مدیریت درآمدهای نفتی از جمله اولویت های آن است. در این چشم انداز، رشد اقتصادی سالانه کشور، 8 درصد پیش بینی شده است.
تولید ناخالص داخلی (GDP) برای سال تقویمی2020/2021 ایران 628 میلیارد دلار برآورد شده است که با نرخ ارز رسمی و برای جمعیتی حدود 84 میلیون نفر محاسبه شده است
طبق برآوردها، اندازه بازار تجهیزات پزشکی دنیا در سال2022 عددی بالغ بر674 میلیارد دلار است. از سوی دیگر و به گفته یکی از مدیران ارشد تجهیزات و ملزومات پزشکی، به طور کلی اندازه بازار تجهیزات و ملزومات پزشکی کشور ، دو و نیم میلیارد دلار است. 35درصد ارزش دلاری آن مربوط به محصولات تولید داخل و 65 درصد مابقی مربوط به واردات است.
از طرفی، حدود1500شرکت تولید کننده تجهیزات پزشکی در کشور داریم که250 مورد از این شرکت ها دانش بنیان هستند.
سهم صنعت تجهیزات پزشکی از اشتغال کشور عددی حدود دو دهم درصد است و این در حالی است که این سهم در کشور آمریکا شش دهم درصد و در اروپا پنج دهم درصد است.
با توجه به سرشماری بهار1400 و آمار 7/23 میلیون نفری شاغلین در کل کشور، سهم تجهیزات و ملزومات پزشکی از اشتغال کشور، حدوداً 50 هزار نفر است.
فرصت ها و تهدیدات فراروی تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی
فرصت ها
- برنامه های دولت برای توسعه مراکز درمانی و بیمارستانهای تخصصی
- بهبود مزیت رقابتی تولید اقلام و تجهیزات پزشکی در ایران و در مقایسه با کشورهای منطقه و بهبود زمینه صادرات
- افزایش قیمت نفت و دسترسی بیشتر دولت به منابع ارزی و توجه بیشتر دولت به حوزه سلامت
- تهدیدات
- گرایش قابل توجه مدیران دولتی به واردات، علیرغم تاکید حاکمیت بر تولید و تمرکز بر توانمندی های داخلی
- عدم ساماندهی جریان پول در ارگانها و صنایع موثر از جمله بیمه ها و مراکز درمانی و تاثیر مخرب آنها بر این صنعت
- رقابت های کاذب درون صنعت که در اغلب مواد موجب تضعیف بدنه تولیدکنندگان می شود.
- حذف ارز ترجیحی و افزایش بیش از پنج برابری هزینه های برخی مواد اولیه تولید کنندگان
- افزایش قابل توجه هزینه های دستمزد و تاثیر ویژه آن بر بهای تمام شده تولید در مقایسه با واردکنندگان
در کشورهای مختلف سیاست های مختلفی برای حمایت از تولید داخلی در نظر گرفته شده است به عنوان مثال:
در کشور برزیل ممنوعیت های برای تبلغ کالاهای وارداتی در نظر گرفته شده است.
در مالزی واردات کالاهای مصرفی محدود شده و تمرکز بر استفاده از تولیدات داخلی افزایش یافته است.
در آمریکا برخی ارگانها و سازمانهای دولتی اجبار به خرید برخی اقلام از تولید کنندگان داخلی دارند.
در کشور کوچک بحرین کالاهایی که 51% آنها در داخل تولید می شوند، تولید داخلی نامگذاری می شود و در حمایت از تولید داخلی، واردات کالاهای مشابه در دوره های زمانی مشخص حذف می شود. معافیت از عوارض گمرکی واردات ماشین آلات و تجهیزات سرمایه ای مورد نیاز کارخانه ها، در مرحله تاسیس یا افزایش ظرفیت تولید.
معافیت حقوق گمرکی واردات مواد اولیه و مواد نیمه ساخته مورد نیاز و همچنین معافیت از عوارض صادرات برای تولید کنندگان.
به تاریخ 18-3-1400 دستورالعمل حمایتی به امضای مدیر کل امور تجهیزات و ملزومات پزشکی تصویب و برای اجرا ابلاغ گردید که بخش پنجم آن که سرفصل سیاست های حمایتی است به شرح زیر بوده است:
5- سیاستهای حمایتی
5-1-محدودیت واردات
5-2-عدم تخصیص ارز ترجیحی جهت واردات کاالی مشابه
5-3-ایجاد محدویت و الزامات فنی جهت واردات
5-4-تسهیل در امور شرکت های دانش بنیان و هسته های فناور
5-5-گسترش همکاری با دانشگاهها به منظور حمایت از تولیدات و نوآوریهای بخش دانشگاهی و توسعه ارتباط دانشگاه و صنعت
در دستورالعمل مذکور، متاسفانه تقسیم بندی کالاها به سه گروه T1،T2 وT3 بدون اخذ نظرات جامعه تولید کنندگان و ظرفیت سنجی واقعی بازار و توانمندی های تولید صورت گرفته و در مهر ماه همان سال، مجوز واردات حجم انبوهی از کالاهایی داده شد که برخی از آنها حتی بیش از20 تولید کننده داخلی داشتند!
به نظر می رسد در سالهای جاری تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، علیرغم توانمندی و نقش ویژه در پوشش نیازهای مراکز درمانی و مردم، مجوز پوششی بیش از 35% دریافت نکرده اند و به روش های متفاوت و مصوبات نانوشته متنوع، گستره فعالیت هایشان محدودتر شده است.
لازم است در سال تولیدِ دانش بنیان و اشتغال آفرین، توسط دولت، مجلس و عوامل اجرایی کشور، اقدامات جدیدی صورت گیرد تا ضمن توانمندسازی داخلی، زمینه برای توسعه صادرات و بهبود وضعیت اشتغال نیز فراهم شود.
- در حوزه های مالی
- در حوزه های قانونی
- در حوزه های فرایندی
- در حوزه های بین المللی
نقشه حرکت صنعتی(Road Map) تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی در بستری پیچیده از عوامل ملی و بین المللی ترسیم شده است که البته نقش عوامل درونی، بسیار وزین تر و موثرتر از عوامل بین المللی است.
لاجرم دولت باید تصمیم بگیرد در این حوزه که اتفاقاً مزیت های نسبی و فرصت های استراتژیک قابل توجهی نیز در آن وجود دارد، نقش موثری به عهده بگیرد یا با بی توجهی و رفتار خنثی و در مواردی مانع تراشی های فعالانه یا سهوی، اشتغال 50 هزار نفری این صنعت را معکوس نموده و وابستگی کشور را به واردات دو چندان نماید.کاری که پیشینیان کردند!
نقش دولت و ارگانهای اجرایی در حمایت مالی از تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی
- تنظیم و اجرای دستورالعمل های قابل رصد و کنترل پذیر برای اولویت گذاری خرید مراکز درمانی دولتی از شرکت های تولیدی به جای واردکنندگان کالاهای با تولید مشابه داخلی
- ورود صندوق توسعه ملی به عرصه تامین نقدینگی و سرمایه در گردش شرکت های تولیدی و منطقی کردن نرخ بهره بانکی
- الزام بیمه ها و دانشگاههای علوم پزشکی جهت سقف گذاری مدت تسویه خرید کالا از شرکت های تولید کننده و حل
- معضل و بحران قفل شدن سرمایه های تولید کنندگان در مراکز درمانی دولتی و خصوصی.
- حمایت ارزی شفاف و متوازن دولت از شرکت های تولید کننده در واردات مواد اولیه و برخی قطعات نیمه ساخته.
- الزام سازمان تامین اجتماعی به کاهش قابل توجه حق بیمه کارگر و کارفرما در سال 1401با توجه به افزایش 57 درصدی دستمزدها
- حمایت مستقیم مالی دولت از شرکت های تولیدی برای حضور در نمایشگاهها و حتی بازدید از نمایشگاههای تخصصی
تولید کنندگان تجهیزات پزشکی چه حمایت های قانونی نیاز دارند؟
- تدوین قوانین مورد نیاز جهت بهبود امنیت سرمایه گذاری در تولید تجهیزات پزشکی
- شفاف سازی قوانین اجرایی در بخش مجوزها و تولید تجهیزات پزشکی و جلوگیری از تصمیم گیری های سلیقه ای
- بازنگری قوانین مالیات بر تولید و تدوین بخشنامه های مالیاتی مشوق تولید به جای واردات.
- تعیین تعرفه های موثر و منطقی در حمایت از تولید و جلوگیری از واردات کالاهای مشابه.
لازم است فرایندهای اداری، اجرایی و بروکراسی های مانع تسهیل و تسریع در تولید حذف شوند.
- فرایند صدور موافقت اصولی، پروانه ساخت و تایید کیفی کالاهای تولید شده،دریافت کدIRC، یکی از زمان برترین و پرهزینه ترین موانع جهش تولید تجهیزات پزشکی است.به حدی است که در برخی موارد فرایند تصمیم یا توزیع کالاهایی تا بیش از یکسال به طول می انجامد.
- فرایند ارزیابی،کارشناسی و ترخیص مواد اولیه در گمرکات کریدور اختصاصی نداشته و همزمان و حتی در مواردی دیرتر از کالاهای وارداتی انجام می شود.
- الزامات دست و پاگیر و مراحل متعدد و طولانی جذب تسهیلات از بانک های کشور،به حدی رقت بار است که در اغلب موارد تولیدکنندگان، عطای کمک گرفتن از سیستم بانکی را به لقایش بخشیده و انگیزه حرکت در مسیر تولید را در مواردی از دست می دهند.
- لازم است فرایندهای بررسی ظرفیت ها و اولویت های تولید به شیوه دقیق تری تدوین شوند و مدیریت کالاهای
- تولیدی اشباع شده و کالاهای با تولیدکنندگان محدود با دقت بیشتری شناسایی شده و سرمایه گذاران دقیق تر هدایت شوند.
دولتمردان برای حمایت از تولید تجهیزات پزشکی چه اقدامات بین المللی می بایست انجام دهند؟
- عقد تفاهمنامه های همکاری اقتصادی با کشورهای همسایه با رویکرد تولید مشترک یا استراتژی تولید صادراتی
- تسهیل صادرات به سایر کشورها از طریق توافق برای تعیین تعرفه ترجیحی برای کالاهای تجهیزات پزشکی ایرانی
- فعال سازی موثرتر رایزن های بازرگانی کشور در حوزه ایجاد ارتباط بین تولیدکنندگان و تجار خارجی
- تقبل هزینه های پیمایش بازار کشورهای هدف و عقد توافق های کلان برای فروش تجهیزات پزشکی از طریق سازمانهای دولتی کشورهای هدف
- تفاهم وزارت بهداشت ایران با وزارت بهداشت سایر کشورها جهت پذیرش مجوزهای صادره کشور و تقلیل سخت گیریهای قانونی آن کشورها در صادرات اقلام پزشکی ایران به آنها
- تدوین مشوق های دولتی برای شرکت های تولیدی صادراتی و حمایت مستقیم از تولیدکنندگان در این زمینه
- حمایت مالی از شرکت های دانش بنیان صادرات محور و تسهیل فعالیت آنها
در بسیاری از کشورهای دنیا،کالاهای مرتبط با سلامت جزء اقلام تامین کننده امنیت اقتصادی و اجتماعی محسوب شده، و در کنار اینها سرمایه هایی حافظ سلامت مردم تلقی می شوند. چه بسا که در ایام کرونا، تولید کنندگان تجهیزات پزشکی،سربازانی گمنام بودند که هم از مردم محافظت کردن و هم از دولت ها حمایت نمودند!
این که در کشور ما، تولید کنندگان از مراکز درمانی و دانشگاههای علوم پزشکی کشور، مطالبات بالای حتی یکسال دارند و نمی توانند آنها را وصول کنند چه ارجحیتی بر استراتژی پیش خرید قبل از تولید کالاها توسط سازمانهای بهداشتی سایر کشورها دارد، می بایست مدیران محترم وزارت بهداشت و سازمان های تابعه پاسخ بدهند.
این که در سال 1400 که سال حمایت از تولید و رفع موانع آن بود، چه اقدامات واقعی، ملموس و عملی از تولید کنندگان تجهیزات پزشکی به عمل آمد، قصه پر غصه ای است که مردم و تولیدکنندگان منتظر پاسخ آن از دولتمردان هستند.
بدیهی است در جامعه تجهیزات پزشکی کشور که مدیران محترم دولتی آن از ارائه دقیق آمار واردات کالاها به مردم و تولیدکنندگان خودداری می نمایند و امکان برنامه ریزی درست حتی یکسال بعد را از واحدهای تولیدی دریغ می نمایند،
می توان انتظار تدوین برنامه های توسعه ای و رویکردهای بلند مدت از این جامعه داشت؟
طبیعی است رفع موانع و حمایت صحیح از تولیدکنندگان نه تنها، امکان اجرای برنامه های استراتژیک را به آنها خواهد داد بلکه توانمندی های بالقوه واحدهای تولید را در صادرات بالفعل خواهد نمود.
ضروری است تمام عوامل موثر و متاثر از این صنعت، لَختی به این جمله فکر کنند که اگر تولیدات داخلی کشور در دوران کرونا یا هر پاندمی مشابه آن نباشد، آیا می شود به حمایت منقطع واردات-محور و ارزبر از کشورهای خارجی اعتماد کرد و بیماران بستری در مراکز درمانی را که در چند قدمی مرگ هستند نجات داد؟ پاسخ صادقانه به این سوال قطعاً ضرورت حمایت از تولید را از مناقشه ذهنی و عملی فعلی خارج خواهد کرد؟