اختلال احتکار یا اختلال ذخیره سازی (Compulsive hoarding disorder)، در واقع نوعی اختلال وسواس است، که فرد وسایل دور ریختنی را به دلیل وابستگی احساسی به آنها یا باور به این که ممکن است در آینده لازم شود نگه می دارد.
این افراد تمام وسایل حتی زباله ها را نگه می دارند و به نوعی احساس دلبستگی بیمارگونه ای به این اشیا پیدا می کنند.
محیط زندگی این افراد بسیار شلوغ است؛ گاهی فرد نمی تواند از بین این وسایل انباشته شده عبور کند.
جمع آوری و انباشت وسایل غیر ضروری باعث از بین رفتن نظم و پاکیزگی می شود و سلامت فرد را به خطر می اندازد.
این افراد برخلاف افرادی هستند که اقدام به جمع آوری کلکسیون می کنند. اشیای مختلف و تصادفی را جمع آوری می کنند و به این اشیا دل می بندند.
افراد دچار اختلال احتکار بهداشت شخصی را رعایت نمی کنند.
به علت شلوغی بیش از حد، خانه آنها بیشتر در معرض آتش سوزی است.
خانه فرد به دلیل انباشت وسایل رفته رفته پر می شود؛ به طوری که فرد یک مسیر باریک برای عبور می یابد.
این انباشت به بیرون از خانه نیز می تواند انتقال یابد و باعث شکایت همسایه ها شود.
اگر از او خواسته شود این وسایل را دور بیندازد، ناراحت می شود.
این افراد کار خود را معقول می بینند و فکر می کنند که از اسراف جلوگیری می کنند.
علایم اختلال احتکار طبق DSM-5
فرد در دور انداختن اشیا یا جدا شدن از دارایی هایش، صرف نظر از ارزش مادی آنها، مشکل دارد.
فرد با دور انداختن اشیا دچار اضطراب و ناراحتی می شود.
فرد اشیا را به صورت توده ای در محل زندگی خود جمع آوری می کند.
فرد با این کار می خواهد به نوعی احساس ایمنی ایجاد کند.
شیوع اختلال احتکار
این اختلال از دوره نوجوانی شروع می شود و در آن زمان فرد از خرید یا جمع آوری وسایل لذت می برد.
شیوع این اختلال بسیار محدود و چیزی در حدود 2 تا 6 درصد در ایالات متحده است و شیوع آن در هر دو جنس وجود دارد و در مردان بیشتر اتفاق می افتد.
علل اختلال احتکار
بروز این اختلال را در افراد، به مواردی که در ادامه بیان خواهیم کرد، نسبت می دهند.
ژنتیک
تحقیقات نشان داده است که 50 درصد احتمال بروز این اختلال به دلیل ژنتیک رخ می دهد، و نیمی از افرادی که به این اختلال دچار هستند، اذعان دارند که یکی از نزدیکانشان نیز همین مشکل را دارد.
عوامل محیطی
این افراد در گفتگوهایشان با روانشناس از حوادث آسیب زا می گویند. بنابراین علاوه بر مسائل ژنتیک، عوامل محیطی نیز در این مورد عامل زیربنایی محسوب می شود.
در سال های اول زندگی، یک کودک با یادگیری از سبک زندگی والدینش این رفتار در او شکل می گیرد. نداشتن رابطه خوب با پدر و مادر نیز می تواند این مشکل را ایجاد کند.
شکل نگرفتن رابطه عمیق عاطفی با پدر و مادر و ترس از دست دادن آنها، می تواند فرد را به وابستگی به اشیا سوق دهد؛ طوری که فرد امنیت خود را در نگه داشتن این وسایل جستجو می کند.
سایر عوامل
این عامل ویژگی های رفتاری است که ریشه زیستی دارد.
ناتوانی در تصمیم گیری نیز یکی از مهمترین علامت های احتکار است، که در بستگان درجه یک فرد دیده می شود و روانشناس با تشخیص این ناتوانی پی به وجود این اختلال می برد. افراد مبتلا از افسردگی یا اختلال اضطراب نیز رنج می برند.
در مواردی که بیماری شدید است، از درمان های دارویی استفاده می شود؛ معمولا داروهای افسردگی برای این اختلال استفاده می شود. این داروهای ضدافسردگی اغلب مهارکننده باز جذب سروتونین نام دارند.
طبق مطالعاتی که روی درمان ها صورت گرفته، این روش موثرترین روش ها در درمان اختلال احتکار است.
در جلسات مشاوره ای، تصمیم گیری، طبقه بندی و دور انداختن وسایل به فرد یاد داده می شود. درمانگر بازخورد های لازم را به بیمار می دهد و باورهای نادرست او را تصحیح می کند.
روان درمانی می توان اختلالات زیاد از جمله اختلالات کودکی و بزرگسالی، وسواس و اختلالات اضطرابی را درمان کند.
در جلسه روان درمانی موارد زیر آموزش داده می شود:
به فرد کمک می شود افکاری را با تصاحب و نگهداری اشیا هستند را شناسایی کنند و با آنها مقابله کند.
در برابر وسوسه ذخیره سازی مقاومت کند.
وسایل خود را نظم دهد و طبقه بندی کند.
مهارت تصمیم گیری را تقویت کند.
به فعالیت های معنی دار اجتماعی بپردازد و از تنهایی خارج شود.
در جلسات درمانی خانوادگی و گروهی شرکت کند.
به صورت دوره ای در جلسات روان درمانی شرکت کند تا عادت خوب را در خود ایجاد کند.
افرادی که دچار اختلال احتکار هستند؛ سایر اختلالات را نیز در خود دارند. تحقیقات نشان داده است که 75 درصد مبتلایان به احتکار دارای مشکل اضطرابی هستند.
50 درصد آنان دچار افسردگی هستند.
بیش از 50 درصد آنان دچار اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال اضطراب فراگیر هستند.
20 درصد این افراد به اختلال شخصیت وسواسی دچار هستند.
این افراد 10 برابر بیشتر دچار اختلال نقص توجه بیش فعالی هستند.
اختلال احتکار چه عوارضی دارد؟
خطر سقوط اشیا بر روی فرد یا گیر کردن در بین وسایل و صدمه دیدن
افزایش تعارضات خانوادگی
تنهایی
شرایط غیربهداشتی که سلامت فرد را مورد تهدید قرار می دهد.
بالا رفتن خطر آتش سوزی
مشکلات قانونی
عملکرد کاری ضعیف
موارد زیر توصیه های خود مراقبتی است که روانپزشک به فرد مبتلا به اختلال احتکار می کند:
از دیگران کمک بگیرید.
به برنامه خود پایبند باشید.
قدم های کوچکی برای مرتب کردن محیط بردارید.
با دیگران ارتباط بگیرید.
به بهداشت شخصی خود اهمیت دهید.
تغذیه سالمی داشته باشید.
مراقب سلامتی خود باشید.