بیماری صرع چهارمین بیماری شایع جهانی است که در دسته بیماری های مغز و اعصاب قرار دارد. افراد مبتلا به صرع حدود 1 درصد از جمعیت ایران را تشکیل می دهند.
صرع (Epilepsy) یک بیماری شایع مغزی است که در آن فرد به دفعات، دچار حملات تشنج می شود. در این حالت مغز از طریق سلول های عصبی پیام های خود را به سراسر بدن انتقال می دهد و این پیام ها از طریق تکانه های منظم انتقال می یابد.
وقتی الگوی این تکانه ها مختل شود صرع اتفاق می افتد عموما افزایش ناگهانی و انفجاری فعالیت الکتریکی مغز باعث برهم خوردن الگوی مغز می شود.
علایم صرع متغیر است و وابسته به این که کدام قسمت از مغز را درگیر کند، علایم خاصی را از خود بروز می دهد.
در حالت کلی، علایم زیر در مبتلایان به صرع دیده می شود:
- حرکات تشنجی که اندام ها و بدن را درگیر می کند.
- کاهش سطح هوشیاری در برخی از انواع آن
- اختلال در دستگاه خودکار
- ادراکات حسی غیرطبیعی
- مبهوت شدن
- رفتار و حرکات غیرعادی
علل صرع کاملا مشخص نیست و نیمی از افرادی که صرع دارند علت بیماری خود را نمی دانند.
اما برخی علل شناخته شده آن عبارتند از:
- عفونت مغزی
- سکته مغزی
- آسیب مغزی
- ناهنجاری در ساختار مغز
- ژنتیک
پزشک برای یافتن علت زمینه ای از آزمایش هایی استفاده می کند.
انواع صرع
صرع به دو نوع عمومی و کانونی تقسیم می شود.
صرع عمومی
در صرع عمومی یک فعالیت غیرعادی الکتریکی بخشی یا تمام مغز را تحت تاثیر قرار می دهد.
صرع عمومی انواع زیر را دارد:
- تشنج پنهان
این تشنج بیشتر در کودکان اتفاق می افتد و فقط چند ثانیه طول می کشد. تشنج پنهان باعث زمین خوردن فرد نمی شود و فقط به میزان محدودی هشیاری فرد را کاهش می دهد.
- تشنج تونیک – کلونیک
این مورد رایج ترین نوع تشنج است و در آن بدن فرد دچار سفتی و لرزش می شود و هوشیاری فرد کاهش می یابد.
- تشنج میوکلونیک (Myoclonic)
انقباض ماهیچه ها و تکان آن ها از علایم عمده این نوع صرع است.
- تشنج تونیک
در این نوع از صرع عضلات فرد دچار خشکی می شود، زمین خورده و سطح هوشیاری او کاهش می یابد.
- تشنج آتونیک
در این نوع صرع هشیاری فرد کاهش می یابد و باعث لنگیدن و در نهایت غش کردن او می شود.
صرع کانونی
در این نوع صرع، در فعالیت الکتریکی بخش خاصی از مغز اختلال بوجود آمده و به جای دیگری گسترش نمی یابد. این فرد فقط در نقطه خاصی از بدن تشنج را مشاهده خواهد کرد.
این صرع در دو نوع تشنج ساده و تشنج کانونی رخ می دهد:
- تشنج کانونی ساده
در این حالت فرد تکان های عضله ای یا احساسات عجیبی مانند سوزن سوزن شدن مواجه می شود. در این حالت هوشیاری فرد از بین نمی رود.
- تشنج کانونی پیچیده
تشنج کانونی پیچیده از یک نقطه از مغز شروع شده و ممکن است در تمام نقاط مغز مشاهده شود. این حالت بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول می کشد و ممکن است فرد طی این مرحله نامفهوم حرف بزند یا بی هدف راه برود و حین انجام این کار بسیار وحشت زده باشد و دچار مشکلات بینایی و یا ادراکی شود.
در برخی موارد تشنج کانونی به تشنج عمومی تبدیل می شود. که این حالت را تشنج عمومی ثانویه نام می گیرد.
پزشک برای تشخیص بیماری صرع از آزمایش های زیر استفاده می کند:
آزمایش خون
در این آزمایش از فرد نمونه گیری می شود و علایم ایجاد عفونت یا ژنتیک یا سایر عواملی که با ژنتیک مرتبط است، بررسی می شود.
آزمایش عصبی
در این آزمایش پزشک توانایی های حرکتی – رفتاری و عملکرد ذهنی را در فرد بررسی می کند و با توجه به آن، علل صرع را مشخص می کند.
سایر آزمایشات مغزی
برای تشخیص مشکلات مغزی آزمایش های زیر توصیه می شود:
- الکتروآنسفالوگرافی (EEG)
در این روش الگوهای مغزی فرد بررسی می شود و در صورتی که تغییرات و ناهنجاری هایی در آن مشاهده شود وقوع صرع تشخیص داده می شود. این راه یکی از رایج ترین روش تشخیص های صرع است.
- سی تی اسکن (CT scan)
این روش می تواند ناهنجاری های مغزی که عامل تشنج هستند مانند کیست، تومور مغزی و خونریزی را شناسایی کند.
- اسکن ام آر آی (MRI)
این روش مشکلات مغزی را که عامل بروز احتمالی صرع هستند مشخص می کند.
- اسکن ام آر آی عملکردی (FMRI)
پزشکان قبل از اقدام به عمل جراحی برای تشخیص قسمت هایی از مغز که دچار مشکل هستند از این روش استفاده می کنند.
- مقطع نگاری رایانه ای تک فوتونی (SPECT)
از این روش جایی استفاده می شود که اسکن ام آر آی یا الکتروآنسفالوگرافی موقعیت دقیق مرکز مرتبط با تشنج را نشان ندهد.
صرع با روش های زیر درمان می شود:
- دارودرمانی
تجویز دارو اصلی ترین درمان صرع است. صرع با یک داروی ضد تشنج موسوم به داروی ضد صرع درمان می شود. پزشک با توجه به سن و شرایط بیمار از داروهای ترکیبی نیز برای این موارد استفاده می کند.
با استفاده از دارو می توان تا 70 درصد از حملات تشنجی صرع جلوگیری کند.
- جراحی
در مواردی که علت تشنج ناحیه مشخصی از مغز می باشد که اعمال حیاتی مانند صحبت، کنترل اعضای بینایی و شنوایی را هدایت می کند، در این موارد پزشک اقدام به جراحی می کند.
در موارد کمی عوارض جانبی بعد از عمل مانند توانایی ادراک در فرد اتفاق می افتد. جراحی برای مواردی که تشنج فرد با دارو قابل حل نیست پیشنهاد می شود.
- رژیم کتوژنیک
این روش در برخی کودکان مبتلا به صرع تجویز می شود که شامل رژیم سرشار از چربی با کربوهیدرات پایین می باشد. در این رژیم بدن از چربی برای برای تامین انرژی استفاده می کند.
کودکان پس از طی چند سال این رژیم را کنار می گذارند و دیگر دچار علایم صرع نمی شوند. برای اطمینان باید با پزشک مشورت کرد و مطمئن شد که کودک طی این زمان با مشکل سوءتغذیه مواجه نمی شود.
- تحریک عصب واگ (VNS)
در این روش دستگاهی موسوم به تحریک کننده واگ در زیر پوست در ناحیه سینه وارد می شود و سیم های آن به عصب واگ که در ناحیه گردن قرار دارد متصل می شود که باعث کنترل علایم صرع می شود.
احتمال موفقیت این روش 20 الی 40 درصد است.