تشویق و تنبیه دو اهرم قدرتمند برای تربیت کودکان است که اگر والدین از آن به درستی استفاده کنند، در تربیت کودک موفق خواهند بود.
در استفاده از این دو اهرم باید تعادل را رعایت کرد؛ هرگونه زیاده روی و یا بی توجهی به تشویق کودکان، می تواند عوارض جبران ناپذیری برای کودک داشته باشد.
در ادامه به تاثیرات مخرب تشویق های افراطی در کودک می پردازیم.
کودکی که همیشه مورد تشویق است و برای مسائل معمولی تشویق می شود، پس از مدتی غرور و اعتماد به نفس کاذب در او شکل می گیرد.
کودکانی که به طور افراطی مورد تشویق قرار می گیرند، عمدتا زیاده خواه و پرتوقع می شوند و تصویر غیرواقعی و بزرگی از خود خواهند داشت که به صورت خودشیفتگی پنهانی در می آید.
تشویق افراطی و نابجا بسیار مضر است. اگر کودک برای کارهای پیش پا افتاده مورد تشویق قرار بگیرد، در ارزیابی ارزش کاری که انجام داده دچار اشتباه می شود.
در مورد خانواده های آسانگیر که شیوه تربیتی آنها فقط تشویق است، بسیار پیش می آید که در تشویق فرزندان خود دچار افراط شوند. چنین کودکانی در اجتماع بسیار آسیب پذیر خواهند بود.
در مقابل، والدین کنترل گر نیز معمولا کودک خود را تشویق نمی کنند؛ اما به طور افراطی دست به تنبیه او می زنند، به طوری که کودک اعتماد به نفس و عزت نفس خود را از دست می دهد
تشویق باید متناسب با ارزش کاری که کودک انجام داده است باشد. تشویق زیاد و نابجا باعث می شود خاصیت خود را از دست بدهد و دیگر مفید واقع نشود.
این کودکان به تدریج از انجام آن کار خوب دلزده می شوند و میلی به انجام دوباره آن ندارند. در این شرایط تشویق کاملا برعکس عمل کرده و موجب تقویت رفتار شایسته در کودک نخواهد شد.
تشویق احساسی
که لبخند، تماس چشمی، بوسیدن و در آغوش گرفتن کودک است.
تشویق کلامی
که شامل گفتن جملاتی مانند “آفرین” یا “کارت عالی بود” یا “چقدر زیبا نقاشی کردی است”. این روش اثربخشی بالایی دارد و باعث بالا رفتن اعتماد به نفس، عزت نفس و حس ارزشمندی در کودک می شود.
تشویق مادی
شامل هدیه خریدن برای کودک است. والدین می توانند برای تشویق کودک برایش اسباب بازی، خوراکی، لباس و… دلخواهش را بخرند.
تشویق تفریحی
در تشویق تفریحی والدین متناسب با کاری که کودک انجام داده، تفریحاتی که کودک از آن لذت می برد را برایش فراهم می کنند؛ مانند رفتن به پارک یا شهربازی، تماشای تلویزیون یا خوردن یک بستنی.
تشویق موثر تشویقی است که در زمان و مکان درست صورت می گیرد و باعث می شود فرد نسبت به اهدافش امیدوارتر شده و حس خستگی و نومیدی از او دور شود. تشویق موثر مانند نیرو محرکه ای او را به سمت هدفش حرکت می دهد.
با تصویرسازی از موفقیت ها و حس و حال های بعد از آن، شما می توانید کودک را به حرکت در مسیر درست و اصلاح اشتباهاتش ترغیب کنید. در بسیاری از موارد یک کلام بجا و تشویق به موقع می تواند باعث شود کودک رفتارهای خوب خود را تکرار کند.
تنها راه برای تقویت و تکرار رفتارهای خوب، تشویق بجا و موثر است؛ طوری که کودک پس از آن دلگرم می شود و در تقویت نقاط قوت و اصلاح نقاط ضعف خود بر می آید؛ راه های درست را جایگزین راه های غلط می کند.
تشویق خوب به کودک جهت داده و او را از سردرگمی نجات می دهد.
یک تشویق خوب در زمان و مکان مناسب انجام می شود. این زمان مناسب بلافاصله پس از انجام کار شایسته است. اگر بین کار شایسته و تشویق فاصله ای بیفتد، کارایی خود را از دست می دهد.
تشویق کودک باید متناسب با ارزش کار شایسته ای باشد که انجام داده است، نه بیش از آن. شما می توانید متناسب با آن از تشویق کلامی مانند “آفرین” استفاده کنید، یا اگر کار بسیار باارزشی انجام داده است برایش جایزه بخرید.
علایق کودک را در تشویق در نظر بگیرید. اگر می خواهید تشویق شما اثربخشی بالایی داشته باشد، سلیقه کودک را در آن دخیل کنید. می توانید کارهایی که کودک شما دوست دارد را به عنوان تشویق انجام دهید.
والدین رفتار درست کودک را مورد تشویق قرار بدهند و کودک بداند به چه دلیلی مورد تشویق قرار گرفته است؛ در این مورد شفاف بودن والدین مورد نیاز است.
تشویق و تنبیه متناسب با کار کودک باشد؛ برای مثال برای اعمال کوچک جایزه بزرگ ممنوع است و برای قصور های کم تنبیه و محرومیت های شدید نیز اثرات مخرب دارد.
تشویق نباید به هدفی برای کودک تبدیل شود. یعنی کودک نباید کاری را به خاطر تشویق و جایزه انجام دهد؛ بلکه تشویق کردن به عنوان کمکی برای رسیدن به هدف مشخص باشد، در غیر این صورت کودک تنها به جایزه ای که در قبال کار شایسته می گیرد فکر خواهد کرد.
تشویق نباید حالت رشوه به خود بگیرد؛ در این صورت کارایی خود را از دست می دهد. تنها باید به عنوان پاداشی برای یک کار خوب باشد.
تشویق همیشه و مداوم نباید باشد تا اثر خود را از دست بدهد.
تنبیه نباید فیزیکی باشد و جلوه کودک آزاری و تاثیراتش را به همراه داشته باشد.
کودک هنگام تنبیه باید از عشق بی قید و شرط والدین خود مطمئن باشد و بداند که اگر تنبیهی صورت گرفت، فقط به خاطر کار ناشایست او است و در جهت اصلاح آن است.
کودک باید نارضایتی والدین را ببیند و بداند در اثر انجام آن کار است.
والدین باید در تنبیه و تشویق کودک هماهنگ عمل کنند و رفتار یکی اثر تشویق یا تنبیه را خنثی نکند.
در تنبیه، عمل کودک باید هدف قرار بگیرد، نه شخصیت او !