سوءاستفاده عاطفی دسته ای از رفتارها است که فرد با توسل به آنها به طور منظم عزت نفس و اعتماد به نفس فرد قربانی را هدف قرار داده طوری که خودپنداره فرد بسیار تخریب شده و پس از مدتی فرد به خود و سلامتی عقل و توانمندی های خود شک می کند.
این رفتارها خواسته یا ناخواسته انجام می شود و شاید فرد متوجه نباشد که در حال سوءاستفاده عاطفی است اما در هر حال نتیجه همان است و آسیب های خود را وارد می کند.
سوءاستفاده عاطفی مانند شستشوی مغزی است و هویت فرد و احساس ارزشمندی وی را خدشه دار می کند و فرد را نسبت به خود و دریافت های شخصی اش بی اطمینان می کند. مثلا زخم زبان یا نادیده گرفته شدن یا پند و نصیحتی که احساس ناتوانی به شما بدهد.
بسیاری از والدین یا معلمان ناخواسته رفتارهایی می کنند که مصداق سوءاستفاده عاطفی است و به روان فرد آسیب های زیادی وارد می کنند. سوءاستفاده عاطفی حتی بیشتر از سوءاستفاده فیزیکی برای افراد درد و رنج ایجاد می کند و زخم هایی عمیق تری بر روان انسان وارد می کند.
در برخی موارد ما متوجه سوءاستفاده عاطفی نمی شویم چرا که این علایم بسیار ظریف هستند. اما با توجه به مواردی که در ادامه مقاله گفته می شود، می توانید این رفتارها را تشخیص دهید.
این رفتارها در چند گروه دسته بندی می شوند که خود برخی رفتارها را در زیرمجموعه خود دارند.
آنها شما را با لقب های زشتی مانند احمق، بازنده یا اسامی تحقیرکننده ای مانند گاو چاق یا جوجه اردک زشت صدا می زنند، که نشانی از سوءاستفاده عاطفی است نه مهربانی
رفتارهایی که با کلمه همیشه همراه هست نیز به قصد سوءاستفاده عاطفی انجام می شود. مثلا تو همیشه دیر می کنی، تو همیشه نامرتبی و جملاتی از این دست که احساس می کنید آدم خوبی نیستید و ترور شخصیتی می شوید.
فریاد کشیدن و ناسزا گفتن و جیغ زدن نیز یکی از نشانه های سوءاستفاده عاطفی است که فرد را می ترساند و فرد متخاصم به هدفش می رسد تا کاری که می خواهد انجام شود. این رفتار ممکن است با خشونت فیزیکی و مشت زدن یا پرتاب اشیا نیز توام باشد. فرد با این رفتار شما را می ترساند یا شما را کوچک می کند.
فرد در ظاهر طوری رفتار می کند که گویا می خواهد از شما حمایت کند. در واقع این طور نیست و تنها هدف وی تحقیر شماست. “عزیزم از پس این کار برنمیای از توانت خارج هست.”
این که در جمع با شما بد صحبت شود رازهایتان برملا شود و نقص هایتان به رختان کشیده شود نیز یک نمود از سوءاستفاده عاطفی است.
وقتی در مورد مسئله مهمی صحبت می کنید آنها با استفاده از زبان بدن آن را بی اهمیت جلوه می دهند. مثلا روی خود را بر می گردانند یا محل را ترک می کنند.
شوخی های نا به جا و مسخره کردن و دست انداختن طوری که باعث شود شما احمق به نظر برسید نیز سوءاستفاده عاطفی است.
طعنه زدن های واضح که شما را ناراحت کند و بدانید که قصد فرد ناراحتی شماست.
این افراد ممکن است ظاهر شما و طرز لباس پوشیدنتان را مسخره کنند و به شما بگویند مثل دلقک ها شده ای.
این افراد موفقیت های شما را ناچیز می شمارند، یا به خود نسبت می دهند و می گویند اگر من نبودم تو موفق نمی شدی.
این افراد می خواهند فعالیت شما را محدود کنند یا کاری کنند که همیشه در فعالیت هایتان حضور داشته باشند. بنابراین می گویند “علایق کودکانه ای داری” یا “علایقت وقت تلف کردن است” یا “عملکرد بدی داری.”
این افراد می دانند چه چیزی شما را عصبانی می کند و در هر فرصتی با مطرح این موضوعات سعی در آزار شما دارند.
دسته ای دیگر از رفتارهایی که مصداق سوءاستفاده عاطفی است، کنترل کردن و خجالت دادن است. این افراد برای کنترل شما و اعمال زور، کاری می کنند که از بی کفایتی احتمالی تان شرمنده شوید.
برخی از این ابزارهای خجالت دادن و شرمنده کردن، بشرح زیر است:
شما را تهدید به انجام کار خاصی می کنند. مثلا به شما می گویند که “تو را ترک خواهم کرد”.
آنها رفتارهای شما را کنترل می کنند. با تماس های تلفنی یا پیامک های مکرر می خواهند بدانند کجا هستید و انتظار دارند فورا جواب دهید. شما هرگز احساس آزادی ندارید گاهی ممکن است سر زده به مکانی که هستید بیایند.
این افراد جاسوسی دیجیتال انجام می دهند. ممکن است فرد ایمیل شما را وارسی کند یا گوشی شما را باز کند و پیامک های شما را بخواند یا حتی آشکارا رمز گوشی یا سایر اکانت های شما را بخواهد.
ممکن است از طرف شما تصمیم بگیرد قرار شما را کنسل کند یا بدون اطلاع شما با رئیستان صحبت کند حساب مشترکتان را بنابر خواست خود ببندند، قرار ملاقات با پزشکتان را کنسل کنند یا بدون اطلاع شما با رئیستان صحبت کند..
کنترل مالی نیز کی از این راه هاست که فرد را وادار می کند برای انجام امور مالی از حسابی که به نام اوست استفاده کند، تا از زیر امور مالی او سر در بیاورد. یا شما را وادار می کنند بابت انجام هر کار از آنها پول بخواهید.
این افراد مدام در مورد خطاهایتان با شما حرف می زنند، تا به شما نشان دهند که کمترید.
آنها به شما دستوراتی مستقیم می دهند. جملاتی دستوری مخالف میل یا برنامه شما را می گویند. مثلا لباسهایم را آماده کن.
این افراد با خشم های ناگهانی شما را می ترسانند. مثلا اگر از شما خواسته بودند که با دوستتان بیرون نروید، در صورتی که به خواسته او اهمیت ندهید به مدتی طولانی با لحنی پر از خشم شما را سرزنش خواهد کرد.
این که با شما مانند یک کودک رفتار می شود، او به شما می گوید چه بپوش با چه کسانی رفت و آمد کن و چه کار کن.
ممکن است وانمود کند کاری را بلد نیست و با ندانستن های دروغین از زیر بار مسئولیت شانه خالی کند.
آنها خلق و خوی متغیری دارند گاهی بسیار مهربان هستند و گاهی ناگهان عصبانی می شوند در حالی که شما دلیل عصبانیتشان را نمی دانید. این تغییر رفتار باعث ترس می شود جوری که شما از واکنش آنها می ترسید و نمی خواهید کاری کنید که عصبانی شوند.
شما نمی توانید به این افراد تکیه کنید آنها در موقعیت های مختلف شما را تنها می گذارند تا مشکلات به گردن شما بیفتد یا مشکلات را بدون راه حل باقی بماند.
او از زبان دیگران به دروغ به شما برچسب هایی را می زنند تا احساس ناامنی کنید. ممکن است به شما بگوید که “همه می گویند که تو احمقی”
در این دسته از رفتارهای مخرب، افراد با متهم کردن و سرزنش فرد او را کنترل می کنند. آنها از حس ناامنی فرد استفاده می کنند تا به او بگویند که در مرتبه بالاتری از شما قرار دارند.
آنها مدام به شما حسادت می کنند و سعی در فریب شما دارند.
آنها عصبانی می شوند و وسایل را پرت می کنند و می شکنند و می گویند شما باعث عصبانیت و عدم کنترل وی می شوید.
این افراد به سادگی زیر حرفشان می زنند و ممکن است توافق هایی که کرده اید را انکار کنند و کاری کنند که به سلامت حافظه و به درک خود شک کنید.
آنها در شما احساس گناه یا مدیون بودن ایجاد می کنند تا شما مجبور به انجام کارهای مورد نظرشان شوید.
این افراد ابتدا شما را ناراحت کرده و پس از بروز مشکلات، شما را مقصر می دانند. وقتی بابت رفتار بدشان اعتراض می کنید خود را به بی خبری می زنند و می گویند چنین کاری نکرده اند و بی اطلاع هستند.
وقتی عصبانی می شوید آنها شما را به کنترل گری متهم کرده و خود را قربانی قلمداد می کنند. اگر در مورد احساسات آسیب دیده خود صحبت کنید به حساس بودن متهم می شوید.
افراد سوءاستفاده گر عاطفی با جک هایی که در مورد شما می سازند، شما را مورد تمسخر قرار می دهند و اگر اعتراض کنید می گویند شما جنبه شوخی ندارید و خیلی جدی هستید.
بابت مشکلاتی که برایشان پیش می آید، شما را مقصر می دانند و می گویند “اگر به اندازه کافی از من حمایت می کردی این مشکلات به وجود نمی آمد”
آنها ممکن است به وسایل شما آسیب بزنند یا آنها را گم کرده سپس انکار کنند.