شرایط شاهد در قانون مجازات اسلامی
شاهد در قانون مجازات اسلامی
از مهمترین روش‌های اثبات دعوا که از گذشته نزد تمامی ملت‌ها من جمله جوامع اسلامی، شهادت شهود و یا همان گواهی گواهان می‌باشد.
در این مطلب برانیم تا به تعریف شهادت، شرایط شاهد و نمونه‌هایی از شکواییه علیه شهادت دروغ و … بپردازیم.
شهادت چیست؟
بر اساس ماده ۱۷۴ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، شهادت اخبار شخص ثالثی است نسبت به وقوع جرم و یا عدم وقوع جرم در نزد قاضی.
به موجب ماده ۱۵۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ نیز شهادت شرعی آن شهادتی است که در نزد شارع مقدس حجیت داشته حال اعم از اینکه باعث ایجاد علم قاضی بگردد و یا خیر.
بر اساس ماده ۱۷۶ قانون مجازات اسلامی، اگر شاهد شرایط شرعی را نداشته باشد اظهارات او شنیده خواهد شد لکن تشخیص ارزشگذاری اظهارات با قاضی محترم مربوطه است.
شرایط شاهد در قانون مجازات اسلامی
شاهدان شرعی برای ادای شهادت باید چه شرایطی داشته باشند؟
شاهد شرعی بر اساس ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ باید ۸ شرط داشته باشد که احراز این شرایط بر اساس تبصره ۱ ماده ذکر شده به دست قاضی است.
این شروط عبارتند از:
۱-بلوغ: شاهد باید که بالغ باشد و شهادت صغیر و یا به عبارت دیگری طفل و کودک برای شهادت واجد شرایط نمی‌باشند. سن بلوغ در دختران ۹ سال تمام قمری و در پسران ۱۵ سال تمام قمری است. در نظر داشته باشید که بر اساس ماده ۱۷۸ قانون ذکر شده، اگر شاهد زمانی که موضوعی را دیده است غیر بالغ ممیز باشد و زمان بیان و ادای شهادت به سن بلوغ برسد، شهادتش مورد قبول خواهد بود.
۲-عقل: این بدان معناست که شاهد نباید که مجنون باشد.
۳-عدالت: عادل در فقه کسی است که گناه کبیره انجام نمی‌دهد و از نظر حقوقی طبق ماده ۱۸۱ قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲، عادل شخصی است که اهل معصیت و گناه نباشد. بدین ترتیب که به فسق شهرت نداشته باشد و گناه کبیره مرتکب نشود و بر روی گناه صغیره اصرار نداشته باشد.
۴-طهارت مولد: شاهد باید از رابطه‌ای شرعی میان والدینش بدنیا آمده باشد. باید توجه نمود که اصل بر این است که افراد در جامعه اسلامی همگی طهارت مولود هستند و ولدالزنا بودن بر خلاف اصل است و نیاز به اثبات دارد.
۵-ذینفع نبودن: شاهد شرعی نباید در پرونده هیچ نفعی داشته باشد چرا که نفع او ممکن است او را از انصاف دور نماید. بر اساس تبصره ماده ۳۲۲ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، رابطه خویشاوندی و خادمیت مانع از ادای شهادت نمی‌باشد.
۶-خصومت نداشتن: شاهد نباید با طرف مقابلی که علیه او شهادت می‌دهد خصومتی داشته باشد و در فقه بسیار بدان تاکید شده است. البته وفق تبصره ۲ ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی اگر شهادت شاهد به نفع کسی باشد که با او خصومت دارد، از شخص پذیرفته می‌شود.
۷-تکدی گر نباشد: تکدی گری و گدایی بر اساس ماده ۷۱۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات جرم بوده و ۱ الی ۳ ماه حبس دارد و از این رو شاهد نباید که تکدی گری حرفه‌اش باشد.
۸-ولگرد نباشد: شخص شاهد نباید که ولگرد باشد و به موجب تبصره ۲ ماده ۴۵ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۹۲ ولگرد کسی است که مسکن، جایی مشخص، زندگی، حرفه و شغل معینی ندارد. مطابق ماده ۷۱۲ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، ولگردی ۱ ماه الی ۳ ماه حبس دارد.
جرح و تعدیل شاهدان به چه معناست؟
موارد ۸ گانه بالا از ضروریات یک شاهد است و از قواعد آمره به شمار می‌رود فلذا در مرحله اول دادگاه باید که شرایط را احراز کند اما گاه دادگاه از نداشتن برخی شرایط شاهدان بی اطلاع است و در اینجا فرد مقابلی که ادعای آن را دارد که شاهد شرایط فوق را ندارد باید آن را برای دادگاه اثبات نماید که در اصطلاح حقوقی به این عمل جرح و تعدیل شاهد گفته می‌شود.
البته جرح شاهد باید که پیش از بیان و ادای شهادت اتفاق افتد اما اگر پس از شهادت مشخص شود تا پیش از صدور حکم باید جرح و تعدیل شاهدان انجام شود.
شکایت شهادت دروغ
همانطور که بیان شد شهادت از اصلی‌ترین ادلهٔ اثبات دعواست و اگر که شرایط هشتگانه وجود نداشته باشد مدعی باید که با ارائه لایحه که به دادگاه این امر را اثبات نماید.
در ادامه باید بیان نمود که در حال حاضر متاسفانه شاهد شغلی سیاه در جامعه می‌باشیم که افراد با دریافت مبالغی کم نزد محاکم قضایی رفته و شهاداتی کذب و دروغ ارائه می‌دهند.
در این خصوص نمونه‌ای از شکواییه شهادت دروغ را که بسیار در مبحث شهادت حائز اهمیت است مطرح می‌گردد:
با سلام
احتراماً به استحضار می‌رساند:
اینجانب به عنوان مشتکی عنه پرونده کیفری به شماره کلاسه ………. در دادگاه کیفری ………. به اتهام ……… بودم که به موجب دادنامه شماره ………. به اتهام ذکر شده محکوم شدم. بنده پس از مشاهده دادنامه و مطالعه پرونده در دادگاه متوجه شدم که دلیل محکومیت شهادت شهود قید شده است. شاهدان طبق پرونده ۱- ………… ۲- ………… هستند که بنده هیچ یک از این افراد را نمی‌شناسم. این افراد به دلیل ارتباطات فامیلی و یا همسایگی با شاکی شهادت دروغ علیه بنده داده‌اند و شهادت آن‌ها غیرقابل استناد و باطل است. لذا با توجه به شرح شکواییه و ادله اینجانب که شامل ۱- …… ۲- …… می‌باشد و همچنین با استناد به ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) تعقیب و مجازات مشتکی عنهم را به اتهام شهادت دروغ استدعا دارم. در ابتدا نیز با توجه به خسارت وارده به اینجانب که به مبلغ ………… ریال می‌باشد، صدور و اجرای فوری قرار تأمین خواسته را استدعا دارم.
نمونه رای ابطال شهادت متعارض
گاها دیده می‌شود که شاهدانی که برای توضیح و شهادت به دادگاه می ایند شهاداتی مختلف می‌دهند و از این رو نمونه رایی در این خصوص آمده است و بیان می‌دارد که زمانی که مفاد و فحوای کلام شاهدان با هم متعارض باشد، شهادت‌ها باطل و ساقط می‌شوند و قابل قبول نمی‌باشد.
در تاریخ: ۱۳۹۲/۰۵/۳۰ به شماره: ۹۲۰۹۹۷۰۲۲۲۳۰۰۷۰۸
رأی بدوی
در خصوص اتهام آقای الف. الف. فرزند ح.، دایر به تصرف عدوانی بخشی از مشاعات ساختمان مشاعی موضوع شکایت آقای ع.س.، دادگاه با عنایت به شکایت شاکی و مستندات نامبرده، نظریه کارشناس صفحه ۶ و ۷ پرونده و اظهارات شهود و مدافعات غیرموجه متهم و ملاحظه لوایح تقدیمی طرفین و تصاویر اخذ شده از محل ضمیمه پرونده و ملاحظه متن کیفرخواست تنظیمی، بزه انتسابی به متهم را محرز دانسته مستند به مواد ۶۹۰ از قانون مجازات اسلامی و ۶۷ از قانون مجازات اسلامی مصوب ۹۲ و بند ۲ ماده ۳ قانون نحوه وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین متهم را به پرداخت پنج میلیون ریال جزایی نقدی بدل از حبس به نفع صندوق دولت و رفع تصرف به حالت سابق محکوم می‌نماید. رأی صادره حضوری و ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ، قابل اعتراض در محاکم تجدیدنظر استان تهران می‌باشد.
رئیس شعبه ۱۱۴۱ دادگاه عمومی جزایی تهران
رأی دادگاه تجدید نظر
تجدیدنظرخواهی آقای الف. الف. فرزند ح.، از دادنامه شماره ۹۲۰۹۹۷۰۲۱۴۱۰۰۳۸۲ مورخ ۱۷/۴/۹۲ صادره از شعبه ۱۱۴۱ دادگاه عمومی جزایی تهران که به موجب آن آقای تجدید نظر خواه به جهت تصرف عدوانی قسمتی از مشاعات محکوم به پرداخت مبلغ پنج میلیون ریال جزای نقدی در حق دولت و بدل از حبـس و رفع تصـرف عدوانی و اعـاده به وضع سابق گردیده است که با توجه به محتویات پرونده و انکارات مشارالیه در تمام مراحل تحقیقاتی دایر بر اینکه از قبل وضع به همین صورت بوده و او این وضعیت را به وجود نیاورده است و تعارض در شهادت شهود طرفین و قاعده کلی هرگاه تعارضی در شهادت به وجود آید شهادت ساقط می‌گردد، بنابراین به لحاظ عدم احراز فعل مادی از ناحیه نامبرده و عدم احراز سوء نیت مشارالیه تجدیدنظرخواهی نامبرده وارد به نظر می‌رسد، ضمن نقض دادنامه معترض‌عنه هم از جهت پرداخت جزای نقدی و رفع تصرف عدوانی به استناد شق یک بند ب ماده ۲۵۷ قانون آیین دادرسـی دادگاه‌های عمـومی و انـقلاب در امور کیـفری و به استناد اصل ۳۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران رأی بر برائت تجدید نظر خواه آقای الف. الف. صادر و اعلام می‌گردد. رأی صادره قطعی است.