سرنگ چیست
همان طور که می‌دانید سرنگ‌ها ازجمله کاربردی‌ترین و پرمصرف‌ترین اقلام مصرفی در حوزه پزشکی به‌شمار می‌آیند. سرنگ از کلمه یونانی syrinx به معنی لوله یا تیوب گرفته شده است.
سرنگ وسیله‌ی استوانه‌ای شکل، مدرج، توخالی و شفاف از جنس پلاستیک است که به‌واسطه داشتن پیستون کشویی می‌تواند در تزریق و خارج کردن مایعات به‌کار رود.
امروزه از سرنگ برای مصارف پزشکی و غیرپزشکی به‌طور گسترده استفاده میشود و گفتنی است که اختراع سرنگ نقش پررنگی در پیشرفت علم پزشکی داشته است.
به طور کلی تمام سرنگ‌ها براساس ضخامت قطر سوزن دارای گیج‌های مختلفی هستند. منظور از گیج، ضخامت سر سوزن است.
معمولا واحد گیج جهت اندازه گیری ضخامت سر سوزن به کار می‌رود. گیج سر سوزن نسبت عکس با ضخامت آن دارد یعنی هرچه گیج کمتر، ضخامت سر سوزن بیشتر و بالعکس.
گفتنی است که هرچه سر سوزن نازکتر باشد (گیج بالا) درهنگام تزریق درد کمتری حس میشود.
نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که همه سرنگ‌ها یکسان و یک شکل نیستند و مدل‌های مختلفی برای اهداف گوناگون تهیه و تولید میشود.
در وهله اول باید این نکته را در نظر گرفت که چه نوع سرنگی برای چه نوع تزریقی مناسب است و باتوجه به آن سرنگ مورد نظرانتخاب شود.
در ادامه به شرح انواع سرنگ، اجزای سرنگ و کاربردهای آنها می‌پردازیم. پس در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.
اجزای سرنگ
هر سرنگ از بخش‌های اصلی و مهم زیر تشکیل شده است که در ادامه به توضیح آن می‌پردازیم.
محفظه پیستون یا Barrel:
همان بخش استوانه‌ای شکل، مدرج و شفاف است که محل قرارگیری محتوای اصلی سرنگ (ماده تزریقی) است که به مخزن سرنگ نیز شناخته میشود. پیستون یا سیلندر در این محفظه قرار دارد که برای وارد یا خارج کردن محتوای داخل محفظه تعبیه شده است.
محفظه پیستون مهم‌ترین قسمت هر سرنگ است که باید دو ویژگی زیر را داشته باشد:
- بی‌رنگ باشد تا بتوان محتوای داخل آن را دید و از صحت آن مطمئن شد.
- مدرج باشد تا حجم دقیقی از محتوای داخل محفظه پیستون را به ما نشان دهد.
پیستون یا Plunger:
پیستون، سیلندر یا Plunger قطعه استوانه‌ای شکل و پلاستیکی است که در انتهای گسکت قرار دارد. با حرکت رو به جلو این قطعه محتوای محفظه پیستون به خارج، و با حرکت رو به عقب آن محتوای محفظه به داخل حرکت می‌کند.
گسکت:
حلقه لاستیکی (غیرلاتکس) مشکی رنگ که به قسمت انتهایی پیستون متصل است را گسکت می‌گویند که فقط در سرنگ‌های لوئرلاک یا سرپیچی دیده میشود. گفتنی است سرنگ‌هایی که دارای گسگت هستند را سه قطعه‌ای و بدون گسکت را دو قطعه‌ای می‌نامند.
وجود گسکت علاوه بر کنترل فشار وارده از سمت سیلندر، مانع از برگشت و نشت محتوای بین محفظه پیستون و سیلندر میشود.
سر سوزن و محافظ آن برای قرارگیری روی سرنگ:
سر سوزن یا نیدل از اجزای مهم دیگر سرنگ است که از یک سوزن توخالی از جنس استیل ضد زنگ تهیه شده است و به قسمت جلویی سرنگ متصل میشود.
تمامی سوزن‌ها از دو قسمت فلزی برای تزریق و نمونه برداری، و قسمت پلاستیکی برای اتصال به سر سرنگ تشکیل شده‌اند.
سر سوزن شامل اجزای زیر است:
- بیول (Bevel) : نوک مورب شکل سوزن؛
- شفت (Shaft): بدنه فلزی سوزن؛
- هاب (HUB): بخشی که سر سوزن به سرنگ متصل میشود.
سر سوزن را از سه نظر دسته بندی می‌کنند:
- قطر
قطر سرسوزن با واحدی به نام گیج اندازه‌گیری میشود. هرچه گیج بالاتر باشد قطر سوزن نازکتر است و درد کمتری حس میشود. مثلاً سوزن شماره 25 نازکتر از سوزن شماره 16 است. معمولا سر سوزن‌ها با گیج کوچکتر مقاومتر بوده و احتمال خم شدن یا شکستن آنها کمتر است.
- طول
طول سر سوزن عمق تزریق را تعیین می‌کند که با واحدی به نام میلی‌متر اندازه‌گیری میشود. معمولا برای انجام تزریقات وریدی و زیرپوستی از سر سوزن های کوتاه استفاده می شود و سر سوزن‌های بلند برای انجام تزریقات عضلانی به کار می‌روند.
- رنگ
در استاندارهای پزشکی مرتبط با سر سوزن و سرنگ، عموما برای هر گیج سر سوزن رنگ مشخصی در نظر گرفته شده است. این رنگ بندی ها می‌تواند خطا را کاهش دهد.
نکات لازم جهت انتخاب سر سوزن:
- بهتر است سر سوزن مناسب براساس قطر و طول انتخاب شود.
- به نوع بافت مورد نظر و ضخامت پوست بیمار در هنگام تزریق دقت شود.
- غلظت مایع تزریقی در نظر گرفته شود.
ویژگی‌های کلی سرنگ:
- دارای جنس پلاستیکی (بجز سرنگ شیشه‌ای)؛
- یکبار مصرف؛
- غیر تب‌زا؛
- استریل شده با گاز اکسید اتیلن.
انواع سرنگ
سرنگ‌ها دارای انواع مختلفی هستند که با توجه به شکل ظاهری، اندازه و نوع سر سرنگ به اقسام زیر تقسیم می‌شوند:
تقسیم‌بندی سرنگ براساس شکل ظاهری
سرنگ را براساس شکل ظاهری به صورت زیر تقسیم می‌کنند:
- سرنگ لوئرلاک یا سرپیچی (سرپیچ دار)
سرنگ لوئرلاک یا سرپیچی به دسته‌ای از سرنگ‌ها گفته میشود که سر سوزن به بدنه سرنگ پیچ میشود و احتمال جدا شدن آن در هنگام تزریق کم است.
هدف از پیچ کردن سر سوزن به بدنه، ممانعت از نشتی ماده تزریقی در بین قسمت‌های مختلف سرنگ است.
- سرنگ لوئراسلیپ یا فشاری (ساده)
سرنگ لوئراسلیپ یا فشاری به سرنگی گفته میشود که سر سوزن با حداقل فشار وارده به بدنه سرنگ درجای خود قرار می‌گیرد و احتمال جدا شدن آن در هنگام تزریق زیاد است.
لازم به ذکر است که تفاوت سرنگ لوئراسلیپ با سرنگ لوئرلاک در نحوه اتصال سر سوزن به بدنه است.
- سرنگ پیستون دار (سه قطعه)
سرنگ سه قطعه‌ای یا پیستون دار به سرنگی گفته میشود که دارای گست در انتهای پیستون است و معمولا گران‌تر از سرنگ‌های بدون پیستون یا دو قطعه‌ای می‌باشد.
- سرنگ بدون پیستون (دو قطعه)
سرنگ دو قطعه‌ای به سرنگی گفته میشود که فاقد گسکت است.
سرنگ توبرکولین
سرنگ توبرکولین بیشتر برای شست‌وشو زخم، درناژ لوله، تزریق برخی از محلول‌ها به کودکان و نوجوانان، بعضی از تست‌های زیرجلدی و تزریق مقادیر کم از داروهای بسیار غلیظ استفاده میشود.
این سرنگ‌ها با حجم یک سی‌سی تولید و عرضه می‌شوند و از نظر ظاهری با سایر انواع سرنگ‌ها متفاوت هستند. سرنگ توبرکولین دارای بدنه‌ای باریک به همراه سوزن تیز و کوتاه است.
سرنگ شیشه‌ای
سرنگ شیشه‌ای مانند سایر سرنگ‌ها می‌باشد با این تفاوت که دارای بدنه‌ای از جنس شیشه است و باید قبل از هر بار استفاده در دستگاه اتوکلاو جهت ضد عفونی شدن قرار بگیرد.
از این نوع سرنگ معمولا برای تزریق مواد با حساسیت بالا (مانند مواد اسیدی) و یا موادی که ممکن است با پلاستیک واکنش دهند استفاده میشود. به‌خاطر داشته باشید که این نوع سرنگ‌ها دارای دوام بالایی در برابر حرارت هستند و قابلیت چند بار استفاده را دارند.
موارد استفاده از سرنگ شیشه‌ای:
- عمل‌های زیبایی؛
- تزریق ژل و بوتاکس؛
- برای نمونه برداری.
سرنگ گاواژ
سرنگ گاواژ به سرنگی گفته میشود که جهت شست‌وشو و نیز کمک به تغذیه در بیمارانی که به هر دلیل قادر به بلع نیستند، استفاده میشود. جنس این سرنگ از پلی‌پروپیلن و پلی‌اتیلن است و دارای دو نوع زیر است:
- سرنگ گاواژ 50 سی‌سی
- سرنگ گاواژ 100 سی‌سی
همچنین سرنگ گاواژ به دو دسته دو قطعه‌ای و سه‌قطعه‌ای تقسیم میشود که تفاوت آنها در داشتن گسکت یا همان قطعه لاستیکی مشکی رنگ است.
عموما قیمت سرنگ‌های دو قطعه‌ای ارزان‌تر از سرنگ‌های سه‌قطعه‌ای است. از سرنگ گاواژ در دامپزشکی نیز استفاده می‌کنند.
تفاوت سرنگ گاواژ با سرنگ حجم بالا مانند 50 سی‌سی در این است که سرنگ‌های گاواژ فاقد سر سوزن هستند.
سرنگ گاواژ تقریبا جزو بزرگ‌ترین نوع سرنگ به‌شمار می‌آید.
سرنگ مزوتراپی
سرنگ مزوتراپی نوعی سرنگ انسولین است که دارای سوزن خیلی باریک و نازک بوده و برای مزوتراپی صورت و مو بکار می‌رود.
در مزوتراپی از سرنگ انسولین با گیج بالا استفاده می‌کنند که به دلیل نازک و باریک بودن، معمولا درد کمتری ایجاد می‌کند. مزوتراپی به فرایندی گفته میشود که ویتامین، مواد مغذی، فاکتورهای رشد، کوآنزیم و هورمون را به‌وسیله سوزن مزوتراپی به داخل لایه میانی پوست در مدت زمان طولانی و مداوم تزریق می‌کنند.
سرنگ شست‌وشو
سرنگ شست‌وشو به سرنگ گسکت داری گفته میشود که بیشتر در دندانپزشکی و پزشکی برای شست‌شوی عصب، محل خونریزی، گوش، مجاری بینی و دهان بیمار کاربرد دارد.
این نوع سرنگ دارای سوزن کند شده است و معمولا برای نمونه گیری و تزریق استفاده نمی‌شود.
سرنگ انسولین
از رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع سرنگ، سرنگ‌های انسولین می‌باشند. سرنگ انسولین سرنگی است که برای تزریق انسولین در افراد دیابتی به‌صورت زیر جلدی (زیر پوستی) تهیه و تولید میشود.
سرنگ‌های انسولین دارای سر سوزن‌های نازک و باریک هستند و معمولا به‌هنگام تزریق درد جزئی حس میشود.
این سرنگ‌ها یکبار مصرف هستند اما درصورت تمیز نگه داشتن و رعایت بهداشت، می‌توان تا زمانیکه نوک آن کند نشده باشد از آن استفاده کرد.
انواع سرنگ انسولین:
- سرنگ انسولین سر سوزن متصل یا یک پارچه
به سرنگی می‌گویند که نیدل یا سر سوزن به محفظه پیستون متصل است و برای تزریق انسولین در دوزهای دقیق به دلیل اینکه همه مایع را وارد بدن می‌کند گزینه خیلی خوبی می‌باشد.
- سرنگ انسولین سر سوزن جدا
سرنگ انسولین سر سوزن جدا به سرنگی گفته میشود که قسمت نیدل یا همان سر سوزن از محفظه پیستون جدا است. این نوع سرنگ معمولا دارای سر سوزن ضخیم و کلفت است.
سرنگ انسولین سر سوزن جدا دارای سایزهای متنوع است که به شرح زیر است:
- سرنگ انسولین ۳۰ واحدی یا ۰٫۳ میلی‌لیتری؛
- سرنگ انسولین ۵۰ واحدی یا ۰٫۵ میلی‌لیتری؛
- سرنگ انسولین ۱۰۰ واحدی یا ۱ میلی‌لیتری.
لازم به ذکر است که سرنگ انسولین 100 واحدی یا 1 میلی‌لیتری در بین انواع مختلف آن پرکاربردترین نوع است.
دیگر موارد مصرف سرنگ انسولین:
- تزریق بی حسی
- مزوتراپی
- عمل‌های زیبایی و چشم.
تقسیم بندی سرنگ براساس سر سرنگ
همان طور که در بالا اشاره کردیم نوع دیگری از دسته بندی برای سرنگ‌ها وجود دارد که براساس نوع سر سرنگ بوده و به شرح زیر است:
- سرنگ پیچی یا لوئرلاک
- سرنگ فشاری یا لوئراسلیپ
- سرنگ خارج از مرکز
- سرنگ کاتتر.
معمولا از سرنگ پیچی و فشاری برای تزریقات انسانی استفاده می‌کنند.
تقسیم‌بندی سرنگ براساس حجم
نوع دیگری از تقسیم بندی نیز براساس حجم سرنگ و اندازه است. واحد حجم سرنگ سی‌سی است و بر این اساس در اندازه‌های ۰٫۵، ۱، ۲، ۳، ۵، ۱۰، ۲۰،۳۰ و ۵۰ سی‌سی تقسیم می‌شوند.
سرنگ مورد نظر را معمولا براساس حجم دارو و نوع استفاده آن انتخاب می‌کنند.
نکات زیر را در مورد سرنگ به خاطر بسپارید:
- محل تزریق باید عاری از هر گونه آلودگی، زخم، التهاب و زوائد پوستی باشد.
- طول سر سوزن باید با غلظت ماده تزریقی همخوانی داشته باشد.
- طول سرسوزن با نوع تزریق ارتباط دارد. از سر سوزن نازک و کوتاه برای تزریقات زیر جلدی و از سر سوزن بلند و ضخیم برای تزریقات عضلانی استفاده می‌کنند.
- حجم داروی تزریقی، اندازه سرنگ را تعیین می‌کند و معمولا حداقل حجم تزریق شده سرنگ‌ها باید 10 درصد مقیاس کل سرنگ باشد.
- به دلیل خطر بیماری‌هایی که از طریق سرنگ آلوده منتقل می‌شوند، بهتر است پس از انجام تزریق در معدوم‌سازی سرسوزن‌های یکبار مصرف، دقت بیشتری شود. بهتر است جهت امحاء از سیفتی باکس استفاده شود.
- رایج‌ترین گیج سوزن شماره 26 و 27 است که برای هر سه نوع تزریق داخل جلدی، عضلانی و زیرجلدی مناسب است.
کلام پایانی
تاریخچه سرنگ‌ها تقریبا به 200 سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد و اولین بار توسط جالینوس پزشک یونانی بکار گرفته شد. امروزه تقریبا در همه مراکز درمانی از این وسیله بطور گسترده استفاده میشود.
دانستن نکات پایه‌ای ما را در انتخاب مناسب‌ترین سرنگ یاری می‌کند و تزریقی با حداقل درد را برای ما فراهم می‌کند.
بهتر است تهیه اقلام مصرفی پزشکی را با آگاهی و دانش کافی و از مراکز معتبر و خوشنام مانند فروشگاه اینترنتی هلثیوم (Healthiumshop.com) انجام دهید.
همچنین می توانید جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد انواع سرنگ های پزشکی و سر سوزن، مقاله وبلاگ هلثیوم را از اینجا مطالعه بفرمایید.