عقد بیع یا عقد خرید و فروش، عقدی است که به موجب آن، یکی از طرفین یا همان مشتری، با پرداخت مبلغی که به آن ثمن می گویند، کالایی را (مبیع)، از فروشنده یا بایع، خریداری می کند. هر عقد، برای وقوع، نیاز به ارکانی دارد. عقد بیع نیز، ارکان مخصوص به خود را دارد. ایجاب و قبول، خریدار و فروشنده، مال فروخته شده و ثمن، ارکان عقد بیع می باشند. بدون وجود ارکان بیع، عقد بیع واقع شده، صحیح نمی باشد.
بیع، یک اصطلاح فقهی و حقوقی است که به معنای خرید و فروش است. عقد بیع یا عقد خرید و فروش، در قانون مدنی، به این صورت تعریف شده است : " بیع، عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم ". از این تعریف، بر می آید که عقد بیع، یک عقد معوض است.
برای صحت وقوع هر عقدی، از جمله عقد بیع، نیاز به وجود ارکان مخصوص به آن عقد است. عقد بیع یا عقد خرید و فروش نیز، ارکان مخصوص به خود را دارد که به آن، ارکان بیع می گویند. چنانچه عقدی، بدون وجود یکی از ارکانش، منعقد شود یا آن ارکان، شرایط لازم را نداشته باشد، عقد واقع شده، صحیح نمی باشد.
از این رو، در این مقاله، بر آن شدیم تا در خصوص اینکه ارکان عقد بیع چیست، همچنین مباحث ایجاب و قبول، خریدار و فروشنده، مالی که مورد فروش قرار می گیرد، ثمن در معامله و شرایط هریک، صحبت کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.
ارکان عقد بیع چیست؟
مطابق قانون مدنی، بیع، عبارت است از: "تملیک عین به عوض معلوم." بیع، عقد خرید و فروش است و از جمله عقودی است که در قانون مدنی، به آن پرداخته شده است. در پاسخ به پرسش ارکان عقد بیع چیست، باید گفت: هر عقد، ارکانی دارد که برای صحت وقوع آن عقد، باید تمامی آن ارکان، موجود باشد. عقد بیع نیز، دارای ارکان مخصوص به خود است و برای اینکه عقد بیع واقع شده، صحیح باشد، تمامی این ارکان باید موجود باشند. این ارکان عبارتند از:
ایجاب و قبول: نمایانگر قصد و اراده طرفین است.
خریدار و فروشنده: طرفین معامله در عقد بیع می باشند که به خریدار، مشتری و به فروشنده، بایع نیز می گویند.
مال فروخته شده: مالی است که در عقد بیع، توسط بایع، مورد معامله قرار گرفته است.
ثمن: بهایی است که در ازای مال مورد معامله، از سمت مشتری، به بایع پرداخت می شود.
حتما بخوانید: اوصاف عقد بیع
ایجاب و قبول در عقد بیع
اولین رکن از ارکان بیع یا عقد خرید و فروش، ایجاب و قبول است. ایجاب و قبول در عقد بیع، به معنای توافق فروشنده و خریدار، در مورد قرارداد خرید و فروش است. ایجاب، اولین مرحله از انعقاد یک قرارداد خرید و فروش است. ایجاب یعنی، پیشنهاد فروش و اعلام اراده، از طرف فروشنده؛ مثل اینکه فروشنده ای، خانه خود را در بنگاه معاملات، برای فروش قرار می دهد. این کار فروشنده، به معنی این است که قصد فروش خانه خود را دارد. بعد از این، خریدار نیز با پذیرش پیشنهاد فروش از فروشنده، مرحله قبول را شکل می دهد.
پس ایجاب، به معنای پیشنهاد فروش و اعلام اراده، از طرف فروشنده و قبول، به معنای پذیرش پیشنهاد فروش، از طرف خریدار است. ایجاب، قبل از قبول واقع می شود. از شرایط صحت یک عقد، اعلام رضایت طرفین، با همین ایجاب و قبول است. شکل وقوع ایجاب و قبول، می‌تواند به صورت مکتوب باشد که طرفین، ذیل آن را امضا و مهر زده اند؛ همچنین شکل ایجاب و قبول، می تواند به صورت لفظی یا به اشاره باشد.
بیشتر بخوانید: مفهوم عقد و قرارداد
خریدار و فروشنده در عقد بیع
در قسمت های قبل، در خصوص اینکه ارکان عقد بیع چیست و اولین رکن از ارکان بیع یا عقد خرید و فروش، توضیح دادیم. در ادامه به بررسی رکن دیگری از ارکان بیع می پردازیم. از دیگر ارکان عقد بیع، خریدار و فروشنده می باشد. خریدار و فروشنده، دو طرف اصلی، در عقد بیع هستند که به آنها متعاملین، یا منعقد کنندگان قرارداد نیز، گفته می شود.
در اصطلاح حقوقی، به فروشنده، بایع و به خریدار، مشتری گفته می شود. بایع و مشتری، باید اهلیت انعقاد قرارداد را داشته باشند. عاقل، بالغ و رشید بودن، از شرایط اهلیت انعقاد قرار داد و همچنین، شرایط صحت معامله می باشند. بدون وجود اهلیت، معامله انجام شده، صحیح نمی باشد. بنابراین، برای صحت وقوع عقد بیع، قبل از وقوع آن، باید تمامی ارکان آن را مورد بررسی قرار داد.
بیشتر بخوانید: خیار تاخیر ثمن و شرایط اعمال آن
مال فروخته شده در عقد بیع
سومین رکن از ارکان بیع یا ارکان تشکیل دهنده عقد بیع، وجود یک مال برای فروش است. به این مال، در اصطلاح حقوقی، مبیع گفته می شود. مبیع، کالایی است که فروشنده به خریدار می فروشد و یا خریدار آن را از فروشنده خریداری می کند. این مال، ( یعنی مبیع )، باید، شرایط مال مورد معامله را داشته باشد.
شرایط مال مورد معامله که از شرایط صحت معامله نیز می باشد، از منظر قانون مدنی، مواردی نظیر قابلیت خرید و فروش و انتقال، قابلیت تسلیم، مالیت داشتن، معلوم و معین بودن و ممکن بودن تحویل آن است. در صورت عدم وجود حتی یکی از این شرایط، رکن سوم از ارکان بیع یا عقد خرید و فروش، دچار خدشه شده و همین امر، سبب عدم صحت، عقد خرید و فروش واقع شده می گردد.
ثمن در عقد بیع
رکن بعدی از ارکان عقد خرید و فروش، ثمن است. به طور کلی، ثمن به معنای بهایی است که ضمن معامله و عقد بیع، مشخص می شود تا خریدار، آن را در ازای مبیع، به فروشنده بپردازد. لذا، ثمن را باید مشتری به فروشنده بپردازد و مبیع یا کالای مورد معامله را، باید فروشنده به خریدار، تسلیم نماید.
همانطور که در قسمت های قبل توضیح دادیم، از آنجا که عقد بیع، از عقود معوض است، در ازای مال مورد معامله، بها یا مالی تحت عنوان ثمن، از طرف خریدار به فروشنده، پرداخت می گردد. ثمن معامله، می تواند وجه نقد باشد یا می تواند مال باشد. در صورت عدم پرداخت ثمن معامله، توسط خریدار به فروشنده، فروشنده می تواند با استناد به خیار تاخیر ثمن، اقدام به فسخ معامله نماید.
در ادامه بخوانید: شرایط مال مورد معامله
برای مطالعه بیشتر درباره ارکان عقد بیع در کانال تلگرام حقوق قراردادها عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ارکان عقد بیع پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- ارکان عقد بیع به چه معناست ؟
وقوع هر عقدی نیاز مند وجود ارکان آن عقد می باشد که در قانون مشخص شده است عقد بیع نیز ارکانی دارد که در قانون مدنی مشخص شده اند و عدم وجود هریک منجر به عدم صحت وقوع عقد بیع می گردد که توضیحات آن در متن مقاله ارائه شده است.
2- ارکان عقد بیع چیست ؟
از جمله مهم ترین ارکان عقد بیع می توان به طرفین عقد بیع مال مورد معامله و بهای آن اشاره کرد که هر کدام از ارکان مذکور و شرایط مربوط به آنها به صورت مفصل در مقاله توضیح داده شده است.
3- از ارکان عقد بیع رکن ایجاب و قبول به چه معناست؟
ایجاب و قبول از ارکان عقد بیع یا عقد خرید و فروش می باشد که به معنای اعلام رضایت و اراده طرفین بر وقوع معامله است که توضیحات کامل آن در متن مقاله ارائه شده است.
منبع : ارکان عقد بیع چیست