منظور از دادگاه های کیفری، دادگاه هایی است که به دعاوی کیفری و جرایم مشخص شده در قانون، رسیدگی می کنند. دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی، از انواع دادگاه کیفری و جزایی بوده که هر یک، دارای صلاحیت اختصاصی تعیین شده در قانون، می باشند.
از نظر آیین دادرسی و صلاحیت رسیدگی، دادگاه ها در یک تقسیم بندی کلی، به دادگاه های حقوقی، کیفری(جزایی) و خانواده تقسیم می شوند. دادگاه های حقوقی، به دادگاه هایی گفته می شود که به دادخواست های اشخاص، در رابطه با تعهدات قراردادی و غیر قرادادی که جنبه مجرمانه نداشته، رسیدگی می کنند. دادگاه های خانواده، نیز به محاکمی گفته می شود که مسئولیت رسیدگی به دعاوی خانواده، همچون طلاق، مهریه و نفقه را بر عهده دارند.
منظور از دادگاه های کیفری، دادگاه هایی است که به جرایم مشخص شده در قانون، رسیدگی می کنند. دادگاه کیفری یک، دادگاه کیفری دو، دادگاه انقلاب، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی، از انواع دادگاه کیفری و جزایی بوده که هر یک، دارای صلاحیت اختصاصی تعیین شده در قانون، می باشند. نکته ای که لازم است به آن توجه شود، آن است که صلاحیت این دادگاه ها نسبت به یکدیگر، صلاحیت ذاتی، بوده؛ بنابراین، هیچ یک از این دادگاه ها نمی توانند، به جرایمی که در صلاحیت دادگاه دیگری می باشد، رسیدگی نمایند.
با توجه به توضیحات فوق، در این مقاله، ابتدا، به این سوال پاسخ می دهیم که دادگاه جزایی چیست؟ سپس، تفاوت دادگاه کیفری و جزایی را توضیح داده و انواع دادگاه کیفری را معرفی کرده و در بخش های بعد، به بررسی دادگاه کیفری یک ، دادگاه کیفری دو ، تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو، دادگاه انقلاب ، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی و صلاحیت اختصاصی هر یک از این دادگاه ها می پردازیم.
دادگاه جزایی چیست
پیش از آنکه در مورد انواع دادگاه جزایی و تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو، توضیح داده و به این سوال پاسخ دهیم که چند نوع دادگاه کیفری داریم؟ لازم است تا کمی در مورد انواع دادگاه صحبت نماییم و به این سوال، پاسخ دهیم که دادگاه جزایی چیست. دادگاه ها در یک تقسیم بندی کلی، به دادگاه های حقوقی، کیفری(جزایی) و خانواده تقسیم می شوند. دادگاه های حقوقی، به دادگاه هایی گفته می شود که به دادخواست های اشخاص، در رابطه با تعهدات قراردادی و غیر قرادادی که جنبه مجرمانه نداشته، رسیدگی می کنند. دادگاه های خانواده، نیز به محاکمی گفته می شود که مسئولیت رسیدگی به دعاوی خانواده، همچون طلاق، مهریه و نفقه را بر عهده دارند.
منظور از دادگاه های کیفری یا جزایی، در این تقسیم بندی، دادگاه هایی است که به دعاوی کیفری و جرایم مشخص شده در قانون، رسیدگی می کنند. به طور معمول، هنگامی که شکایتی در دفاتر خدمات قضاییی ثبت می شود، این شکایت، به دادسرا ارسال گردیده و پس از انجام تحقیقات مقدماتی و صدور قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست، برای دادگاه کیفری(جزایی)، ارسال می گردد. البته، در برخی جرایم، رسیدگی اولیه از دادگاه کیفری(جزایی)، آغاز شده و مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا، در مورد این جرایم وجود ندارد.
حتما بخوانید: دادگاه کیفری و صلاحیت آن
تفاوت دادگاه کیفری و جزایی
در بخش قبل، گفتیم که دادگاه ها در یک تقسیم بندی کلی، به دادگاه های حقوقی، جزایی و خانواده تقسیم می شوند. هچنین، به این سوال، پاسخ دادیم که دادگاه جزایی چیست؟ و توضیح دادیم که منظور از دادگاه جزایی، در این تقسیم بندی، دادگاه هایی است که به دعاوی کیفری و جرم های مشخص شده در قانون، رسیدگی می کنند.
اما علاوه بر تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو، یکی از سوالاتی که در میان عامه مردم به وفور پرسیده می شود، این سوال است که تفاوت دادگاه کیفری و جزایی چیست؟ به عبارت دیگر، اصولا به چه دادگاهی، دادگاه جزایی و به چه دادگاهی، دادگاه کیفری گفته می شود؟ و اینکه، آیا صلاحیت های دادگاه کیفری و دادگاه جزایی، با یکدیگر تفاوت دارد یا خیر؟
در پاسخ به این سوال که تفاوت دادگاه کیفری و جزایی چیست؟ باید گفت که در اصطلاح حقوقی و در آیین دادرسی، دادگاه کیفری و دادگاه جزایی، یک دادگاه بوده و تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ هر دو این دادگاه ها، دادگاه هایی هستند که به دعاوی کیفری و جرایم مشخص شده در قانون، رسیدگی کرده و دارای انواع مختلفی هستند که در بخش های بعد، به توضیح آن می پردازیم.
بیشتر بخوانید: دلایل موجه عدم حضور در دادگاه کیفری
انواع دادگاه کیفری
با توجه به قوانین کیفری که در سال های اخیر، در کشور ما به تصویب رسیده است، همچون انواع دادسراهای تخصصی، دادگاه های کیفری(جزایی)، بر اساس جرایمی که در صلاحیت آن ها قرار دارد، به انواع مختلفی، تقسیم می شوند. صلاحیت این دادگاه ها نسبت به یکدیگر، صلاحیت ذاتی، بوده؛ بنابراین، هیچ یک از این دادگاه ها نمی توانند، به جرایمی که در صلاحیت دادگاه دیگری می باشد، رسیدگی نمایند. انواع دادگاه کیفری و جزایی، عبارتند از:
دادگاه کیفری یک
دادگاه کیفری دو
دادگاه انقلاب
دادگاه اطفال و نوجوانان
دادگاه نظامی
پس از اشاره به انواع دادگاه کیفری و جزایی و پاسخگویی به این سوال که چند نوع دادگاه کیفری داریم، در ادامه مقاله، به تفصیل، به توضیح هر یک از انواع دادگاه کیفری، می پردازیم.
بیشتر بخوانید: جهات تجدیدنظرخواهی از آرای دادگاه کیفری
دادگاه کیفری یک
در بخش قبل، انواع دادگاه کیفری را نام برده و به این سوال پاسخ دادیم که چند نوع دادگاه کیفری داریم؟ در این بخش، قصد داریم، پیش از بررسی تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو، به توضیح یکی از این انواع دادگاه کیفری، یعنی دادگاه کیفری یک بپردازیم که در ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری، مصوب 1392، به صلاحیت های آن، تصریح شده است.
دادگاه کیفری یک، یکی از مهم ترین انواع دادگاه کیفری است که در مرکز هر استان تشکیل می شود؛ البته این دادگاه، می تواند به تشخیص رئیس قوه قضاییه، در حوزه قضایی شهرستان ها هم تشکیل شود. دادگاه کیفری یک، دارای صلاحیت مشخصی است و نحوه رسیدگی به دعاوی در آن، در قانون آیین دادرسی کیفری، به تفصیل مشخص شده است. مطابق ماده 302 قانون آیین دادرسی کیفری، موارد صدور رای در دادگاه کیفری یک، مشخص گردیده و رسیدگی به جرایم زیر، در صلاحیت دادگاه کیفری یک می باشد:
جرائمی که مجازات آن ها، سلب حیات می باشد؛
جرائمی که مجازات آن ها، حبس ابد است؛
جرائم، با مجازات قانونی قطع عضو و جنایات عمدی، علیه تمامیت جسمانی، که دیه آن ها، به میزان ثلث دیه کامل یا بیش تر از آن باشد؛
جرائمی که مجازات آن ها، مجازات تعزیری درجه چهار و بالاتر باشد؛
جرائم سیاسی و مطبوعاتی
نکته مهمی که در خصوص این دادگاه وجود دارد آن است که آرایی که در دادگاه کیفری یک صادر می شود ، قابل اعتراض فرجامی در دیوان عالی کشور می باشد.
بیشتر بخوانید: دادگاه کیفری یک و صلاحیت آن
دادگاه کیفری دو
در قسمت های قبل، در پاسخ به این سوال که چند نوع دادگاه کیفری داریم، گفتیم که یکی از مهم ترین انواع دادگاه جزایی، دادگاه کیفری یک بوده و در ادامه به تعریف این دادگاه و موارد صلاحیت آن پرداختیم. در این بخش، قصد داریم که یکی دیگر از انواع دادگاه کیفری و جزایی، یعنی دادگاه کیفری دو را تعریف کرده و موارد صلاحیت این دادگاه کیفری را توضیح دهیم تا پس از آن، به بررسی تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو، بپردازیم.
دادگاه کیفری دو، یکی دیگر از انواع دادگاه های کیفری است که صلاحیت رسیدگی به تمام دعاوی کیفری و جرایم را دارد، به غیر از آن جرائمی که به طور مشخص، در صلاحیت مرجع کیفری دیگری قرار گرفته است. دادگاه کیفری دو، در حوزه قضایی هر شهرستان تشکیل می شود. دادستان یا نماینده وی، می تواند در جلسات این دادگاه، حاضر شده؛ ولی عدم حضور این اشخاص، مانع تشکیل جلسه نمی باشد، مگر آنکه رئیس دادگاه، حضور آنها را ضروری تشخیص دهد.
بیشتر بخوانید: دادگاه کیفری دو و صلاحیت آن
تفاوت دادگاه کیفری یک و دو
در بخش های قبل، دادگاه کیفری یک و دو را که از انواع دادگاه جزایی محسوب می شوند، معرفی نموده و جرایمی که در صلاحیت هر یک از این دو دادگاه جزایی می باشد را نام برده و در مورد آن ها توضیح دادیم. سوال مهمی که در رابطه با دادگاه کیفری یک و دو مطرح می شود، آن است که تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو چیست؟ و اینکه این دو دادگاه، علاوه بر صلاحیت، در چه مواردی، دارای تفاوت با یکدیگر می باشند؟ در پاسخ به این سوال، باید گفت که تفاوت دادگاه کیفری یک و دو، در موارد زیر می باشد:
صلاحیت
اولین و مهم ترین تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو، صلاحیت این دو دادگاه می باشد؛ همانطور که در بخش های قبل توضیح دادیم، دادگاه کیفری دو، علی الاصول، صلاحیت رسیدگی به کلیه جرایم را بر عهده دارد، به جز مواردی که به موجب سایر قوانین کیفری، در صلاحیت سایر دادگاههای جزایی قرار گرفته است. اما دادگاه کیفری یک، تنها صلاحیت رسیدگی به برخی جرایم مهم، همچون جرامی که مجازات قانونی آن ها سلب حیات است را بر عهده دارد.
ساختار
دیگر تفاوت دادگاه های کیفری یک و دو، در ساختار آنها می باشد؛ با این توضیح که، دادگاه کیفری دو، از یک قاضی یا دادرس تشکیل شده که وظیفه رسیدگی و صدور رای را بر عهده دارد. اما دادگاه کیفری یک، از یک قاضی و دو دادرس مستشار تشکیل شده و البته جلسه دادگاه، با حضور حداقل، دو عضو رسمیت می یابد.
مقر و محل تشکیل
از نظر مقر و محل تشکیل، دادگاه کیفری دو، در مقر هر شهرستان تشکیل می گردد. به طور کلی، در هر شهرستان، بسته به مساحت و تعداد دادسرا و دادگاه های کیفری دو مورد نیاز، یک یا چند دادسرا و دادگاه کیفری دو، از سوی قوه قضاییه ایجاد می شود. در حالی که دادگاه کیفری یک، صرفا در مرکز استان ها تشکیل شده و ممکن است این دادگاه، در برخی شهرستان ها نیز، به تشخیص رئیس قوه قضاییه، ایجاد گردد.
بیشتر بخوانید: تفاوت دادگاه و دادسرا
دادگاه انقلاب
در پاسخ به این سوال که چند نوع دادگاه کیفری داریم، لازم است تا به توضیح یکی دیگر از مهم ترین انواع دادگاه کیفری، یعنی دادگاه انقلاب بپردازیم. دادگاه انقلاب، یکی از انواع دادگاه های کیفری موجود در نظام قضایی ایران محسوب می شود که همان طور که از عنوان آن بر می آید ، در دوران انقلاب و برای رسیدگی به جرایمی که در ارتباط با آن رخ می داد ، تشکیل شد .
البته، در حال حاضر، صلاحیت های دادگاه نقلاب، به عنوان یکی از انواع دادگاه جزایی، در نظام قضایی کشور ما گسترش پیدا کرده و این دادگاه به طیف گسترده ای از جرایم که عمدتا مرتبط با امنیت نظام می باشد، رسیدگی می نماید. به موجب ماده 303 قانون آیین دارسی کیفری، صلاحیت های دادگاه انقلاب عبارتند از :
جرائمی که علیه امنیت داخلی و خارجی، ارتکاب یافته؛ همچنین، محاربه و افساد فی الارض، بغی، تبانی و اجتماع علیه جمهوری اسلامی ایران یا اقدام مسلحانه یا احراق، تخریب و اتلاف اموال به منظور مقابله با نظام جمهوری اسلامی ایران؛
توهین کردن به مقام بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران و مقام رهبری؛
کلیه جرائمی که مرتبط با مواد مخدر، روانگردان و پیش سازهای آن بوده؛ همچنین، قاچاق اسلحه، مهمات و اقلام و مواد تحت کنترل
سایر جرایمی که مطابق قوانین خاص، رسیدگی به آنها، در صلاحیت این دادگاه می باشد.
بیشتر بخوانید: دادگاه انقلاب و صلاحیت آن
دادگاه اطفال و نوجوانان
در میان انواع دادگاه کیفری و جزایی، دادگاه کیفری اطفال و نوجوانان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد. اهمیت این دادگاه، از این نظر بوده، که اولا، صرفا به جرایم افراد کمتر از 18 سال، رسیدگی کرده؛ و ثانیا، رسیدگی در این دادگاه، دارای تشریفات و آیین دادرسی کاملا متمایز از سایر انواع داگاه کیفری می باشد.
در تعریف دادگاه اطفال و نوجوانان، می توان گفت، دادگاه اطفال و نوجوانان، دادگاهی است که به جرائم اطفال و افراد کمتر از 18 سال تمام شمسی، رسیدگی می کند . دادگاه اطفال و نوجوانان، یک دادگاه تخصصی است که در معیت آن، دادسرای تخصصی اطفال و نوجوانان، به فعالیت مشغول می باشد.
نکته مهمی که در رابطه با دادگاه اطفال و نوجوانان وجود دارد، آن است که اگر طفل یا فرد کمتر از 18 سال، مرتکب جرم شده ولی پیش از رسیدگی، سن وی از 18 سال، بیشتر شود، رسیدگی به جرم ارتکابی وی، در دیگر دادگاه های کیفری، مطابق صلاحیت های دادگاه ها، انجام می گیرد؛ لیکن، اگر طفل یا فرد کمتر از 18 سال، مرتکب جرمی شده و رسیدگی به جرم ارتکابی وی، در دادگاه اطفال و نوجوانان، آغاز شود و در حین رسیدگی، سن وی از 18 سال ، بیشتر گردد، رسیدگی در همان دادگاه اطفال و نوجوانان، ادامه خواهد یافت.
بیشتر بخوانید: دادگاه اطفال و آیین دادرسی آن
دادگاه نظامی
در بخش های قبل، انواع دادگاه کیفری را توضیح داده و به این سوال پاسخ دادیم که چند نوع دادگاه کیفری داریم؟ در این بخش، قصد داریم که به توضیح یکی دیگر از این انواع دادگاه کیفری، یعنی دادگاه نظامی بپردازیم که در ماده 1 قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، به صلاحیت های آن، تصریح شده است.
دادگاه نظامی، یکی از انواع دادگاه کیفری است که مطابق ماده 1 قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، به جرایم افسران نظامی و انتظامی که در حیطه وظایف تخصصی خود انجام می دهند، رسیدگی می کند. کارکنان ستاد کل نیروهای مسلح، کارکنان ارتش، کارکنان سپاه پاسداران و اعضای بسیج سپاه پاسداران، کارکنان وزارت دفاع و پشتیبانی، کارکنان مشمول قانون نیروی انتظامی و کارکنان وظیفه از تاریخ شروع خدمت تا پایان آن، از مهم ترین افرادی هستند که به جرایم مرتبط با وظایف نظامی و انتظامی آنها، در دادگاه نظامی، رسیدگی می گردد.
در ادامه بخوانید: آرای قابل اعتراض در دادگاه کیفری
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد انواع دادگاه کیفری به کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون انواع دادگاه کیفری پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- دادگاه کیفری چیست و در چه مواردی صلاحیت دارد ؟
دادگاه های کیفری به دادگاه هایی گفته می شود که وظیفه رسیدگی به دعاوی کیفری و جرایم را بر عهده دارند که این موضوع به صورت کامل در مقاله توضیح داده شده است .
2- انواع مختلف دادگاه های کیفری کدامند ؟
از جمله انواع دادگاه های کیفری در ایران می توان به دادگاه کیفری یک و دو و همچنین دادگاه انقلاب اشاره نمود که اطلاعات تکمیلی در این خصوص ضمن مقاله ارائه شده است .
3- منظور از دادگاه کیفری دو چه دادگاهی است؟
دادگاه کیفری دو یکی دیگر از انواع دادگاه های کیفری است که صلاحیت رسیدگی به تمام دعاوی کیفری و جرایم را دارد به غیر از آن جرائمی که به طور مشخص در صلاحیت مرجع کیفری دیگری قرار گرفته است و برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید به مقاله مراجعه نمایید.
منبع : انواع دادگاه کیفری و جزایی