تصرف عدوانی عبارت است از اینکه مال غیر منقولی که به هر علتی در ید دیگری است و بر آن تصرف دارد را با زور تصرف نمود. تصرف عدوانی دارای انواع حقوقی و کیفری است که بسته به وجود شرایط می توان نسبت به متصرف در دادگاه صلاحیت دار طرح دعوی حقوقی و کیفری نمود. تصرف عدوانی از دعوای خلع ید متفاوت است. در دعوای خلع ید اثبات مالکیت فرد ضروری است لکن برای دعوی تصرف عدوانی صرف داشتن سابقه تصرف بر ملک کافی است.
حق از نظر حقوقی، اقتدار و امتیازی است که شخص به موجب قانون در مقابل سایر افراد جامعه از آن برخوردار است و اشخاص باید آن را محترم بشمارند و این امر از ضمانت اجرا در قانون برخودار است. بدین معنا که چنانچه شخصی حقی را که به موجب قانون برای دیگری مسلم و محرز شناخته شده پایمال نموده یا وی را از آن محروم کند در صورت پیگیری با مجازات قانونی روبرو خواهد گردید.
مطابق قاعده فقهی "الناس مسلطون علی اموالهم" افراد بر اموالشان مسلط هستند و حق هرگونه تصرف و بهره برداری تا جایی که منع قانونی برای آن وجود نداشته باشد را دارند. از طرفی چنانچه کسی حقی در مال دیگری برای خود قائل باشد و بخواهد مالی را از تصاحب دیگری خارج کند، تنها راه ممکن توسل به قانون است. هیچکس حق ندارد با قهر و غلبه و زور اقدام به تصرف اموال دیگری و انتفاع از آنها نماید.
گاه پیش می آید افراد به علل مختلف از جمله اینکه برای خود در اموال و املاک دیگری حق و حقوقی قائل هستند بدون حکم قانون و اثبات حقانیت شان با قهر و غلبه و زور اقدام به غصب مال و دارایی فرد می نمایند که این امر در اصلاح تصرف عدوانی نامیده می شود و از منظر حقوقی دارای انواع حقوقی و کیفری بوده که تحقق هریک از انواع آن شرایط مخصوص به خود را دارد. تعلق اصطلاح تصرف عدوانی در معنای حقوقی بر اعمال متصرفانه افراد تنها در صورت تحقق شرایط هر یک از انواع حقوقی و کیفری آن می باشد که در ادامه مقاله به بررسی معنای تصرف عدوانی چیست و انواع حقوقی و کیفری آن، ذکر شرایط هریک و بیان تفاوت دعوای تصرف عدوانی و خلع ید پرداخته ایم.
تصرف عدوانی چیست؟
مطابق ماده 30 قانون مدنی که اشعار می دارد:"هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد" و مطابق ماده 31 قانون مدنی که اشعار می دارد:"هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی توان بیرون آورد مگر به حکم قانون". همچنین ماده 35 قانون مدنی اشعار می دارد:"تصرف به عنوان مالکیت، دلیل مالکیت است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود"
مقصود از تصرف، سلطه و اقتدار عرفی است که شخص بر مالی دارد اعم از اینکه مالک مال بوده یا به هر سبب و علتی مانند اجاره حق استفاده از مال برای وی فراهم گشته. حال چنانچه شخص دیگری بخواهد مالی که در تصرف دیگری است را از تصرف وی خارج کند باید حقانیت خویش را اثبات نماید و با اثبات حقانیت خویش از قانون در خصوص اعمال تصرف خود حکم بگیرد. تصرف عدوانی در لغت به معنای ملک یا مالی را به زور تصاحب و از تصرف دیگری خارج نمودن می باشد. از گذشته تا کنون یکی از دعاوی رایج میان افراد، دعاوی در خصوص اموال و مالکیت است که شایع ترین آنها دعوای تصرف عدوانی است. تصرف عدوانی در عالم حقوق به معنای آن است که اموال غیر منقول شخصی که بر آنها سابقه تصرف دارد را بدون رضایت وی از تصرف او خارج کرد.
اموال در عالم حقوق به دو دسته مال منقول و مال غیر منقول تقسیم می شوند. اموال منقول اموالی است که قابلیت نقل و انتقال بدون آسیب به آنها وجود دارد و اموال غیر منقول اموالی است که قابلیت نقل و انتقال در خصوص آنها متصور نیست. دعوای تصرف عدوانی صرفا در خصوص اموال غیر منقول اعم از ملک و زمین قابل تصور و طرح است و باید دانست اثبات مالکیت ملک توسط مدعی تصرف، شرط نیست و داشتن سابقه تصرف کافی می باشد. یعنی چنانچه فردی به موجب قرارداد اجاره مالک منافع یک ملک برای مدت یکسال باشد، حق هر گونه تصرف و انتفاعی را در حدود قرارداد در ملک مذکور داشته باشد و اگر شخصی با قهر و غلبه بر ملک مورد اجاره تسلط یابد و مانع بهره برداری وی از حقوق مالکانه اش گردد باز هم دعوای تصرف عدوانی قابل تصور است.
حتما بخوانید: انواع دعاوی تصرف و قواعد مشترک مربوط به آنها
انواع تصرف عدوانی
در بالا بامعنای تصرف عدوانی چیست آشنا شدیم. باید بدانیم مطابق آنچه در قانون آمده دعوای تصرف عدوانی داری انواع مختلفی بوده که هریک از آنها دارای شرایطی است و تحقق هر یک از انواع آن منوط بر وجود جمیع شرایط می باشد. برای رفع تصرف می توان بسته به شرایط به هریک از دو شکل یا هر دوی آن در دادگاه عمومی حقوقی یا دادسرا طرح دعوا نمود. مطابق قانون انواع دعوای تصرف عدوانی عبارت است از:
تصرف عدوانی حقوقی: مرجع صالح طرح چنین دعوایی دادگاه عمومی حقوقی خواهد بود و در طرح دعوای تصرف عدوانی حقوقی صرفا رای به رفع تصرف داده خواهد شد و مجازاتی برای متصرف نخواهد بود.
تصرف عدوانی کیفری: مرجع صالح برای این دعوا دادسرا و دادگاه کیفری دو بوده و درصورت اثبات اتهام تصرف برای فرد متصرف علاوه بر رفع تصرف و اعاده وضع به حالت سابق، مجازات حبس نیز وجود خواهد داشت.
بیشتر بخوانید: تفاوت تصرف عدوانی حقوقی و تصرف عدوانی کیفری
تصرف عدوانی حقوقی
همانگونه که گفتیم تصرف عدوانی عبارت است از اینکه مال غیر منقولی را که به هر علتی اعم از مالکیت یا اجاره و مواردی از این قبیل در ید دیگری است و در آن سابقه تصرف دارد را با قهر و غلبه و زور از تصرف او خارج و تصرف نمود. و دانستیم برای رفع تصرف بسته به شرایط می توان در محاکم طرح دعوای رفع تصرف حقوقی یا کیفری نمود. باید دانست طرح دعوای حقوقی به موجب دادخواست صرفا منجر به صدور رای رفع تصرف خواهد شد و مجازاتی برای فرد متصرف اتفاق نخواهد افتاد. طرح دعوای تصرف عدوانی به شکل حقوقی در شرایط زیر متصور است:
موضوع مورد اختلاف و تصرف مال غیر منقول اعم از زمین یا ملک باشد.
تصرف به نحو عدوان صورت گرفته باشد: یعنی با قهر و غلبه و زور باشد.
فرد مدعی دعوای تصرف (خواهان دعوی) سابقه تصرف داشته باشد: یعنی قبل از تصرف ملک توسط فرد متصرف در آن سکونت و تصرف داشته باشد. مبنای سابقه تصرف عرفی است و می تواند اعم از مدت کوتاه یا مدت طولانی و بلند باشد.
فرد متصرف (خوانده دعوی) سبق تصرف نداشته باشد: یعنی خوانده دعوای تصرف، شخصی که با قهر و غلبه ملک خواهان را تصرف نموده پیش از این در ملک تصرف شده سابقه تصرف نداشته باشد.
حتما بخوانید: اقامه دعوای رفع تصرف عدوانی حقوقی
تصرف عدوانی کیفری
یکی از انواع تصرف عدوانی تصرف عدوانی کیفری است که برای طرح دعوا علیه فرد متصرف می توان با شکواییه تصرف عدوانی در محاکم طرح دعوا نمود. تحقق تصرف عدوانی به نحو کیفری نیز دارای شرایطی است و در صورت طرح دعوای تصرف عدوانی کیفری و اثبات آن، برای متصرف مجازات در پی خواهد داشت که در زیر به آنها اشاره می نمایم:
موضوع مورد اختلاف و تصرف مال غیر منقول اعم از زمین یا ملک باشد.
تصرف به نحو عدوان صورت گرفته باشد: یعنی با قهر و غلبه و زور باشد.
فرد مدعی دعوای تصرف (خواهان دعوی) سابقه تصرف داشته باشد: یعنی قبل از تصرف ملک توسط فرد متصرف در آن سکونت و تصرف داشته باشد. مبنای سابقه تصرف عرفی است و می تواند اعم از مدت کوتاه یا مدت طولانی و بلند باشد.
فرد متصرف (خوانده دعوی) سبق تصرف نداشته باشد: یعنی خوانده دعوای تصرف، شخصی که با قهر و غلبه ملک خواهان را تصرف نموده پیش از این در ملک تصرف شده سابقه تصرف نداشته باشد.
مجازات فرد متصرف بر مبنای ماده 690 قانون مجازات اسلامی عبارت است از: رفع تصرف- اعاده وضع به حالت سابق- یک ماه تا یک سال حبس
حتما بخوانید: شکایت از جرم تصرف عدوانی کیفری و مجازات آن
تفاوت دعوای تصرف عدوانی با خلع ید
از انواع دعوای مربوط به مالکیت و اموال می توان به دعاوی خلع ید، تخلیه ید و تصرف عدوانی اشاره نمود. در بالا به شرح کامل تصرف عدوانی چیست و انواع حقوقی و کیفری آن پرداخته و در ادامه مقاله قصد داریم به تفاوت دعوای خلع ید با تصرف عدوانی بپردازیم که عبارتند از:
دعوای خلع ید شامل تمامی اموال اعم از منقول و غیرمنقول بوده لکن دعوای تصرف عدوانی صرف در خصوص اموال غیر منقول می باشد.
دعوای خلع ید یک دعوای حقوقی است و صرفا به صورت حقوقی قابل طرح است حال آنکه دعوای تصرف عدوانی هم به صورت حقوقی و هم کیفری قابل طرح است.
طرح دعوای خلع ید صرفا توسط مالک مال با سند مالکیت قابل طرح است حال آنکه در دعوای تصرف عدوانی داشتن سابقه تصرف کافی است.
دعوای خلع ید با رعایت تشریفات قانونی است و اجرای حکم پس از قطعیت آن ممکن است حال آنکه به دعوای تصرف عدوانی به قید فوریت رسیدگی شده و در صورت طرح دعوی دادگاه به متصرف به صورت موقت دستور رفع تصرف می دهد.
دعوای خلع ید در زمره دعاوی مالی بوده و هزینه دادرسی آن مطابق دعاوی مالی محاسبه خواهد شد حال آنکه دعوای تصرف عدوانی یک دعوای غیر مالی است و هزینه دادرسی آن نیز مطابق دعاوی غیرمالی است.
بیشتر بخوانید: دعوای خلع ید و ارکان آن
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد تصرف عدوانی چیست؟ در کانال تلگرام موضوعات حقوقی عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون تصرف عدوانی چیست؟ پاسخ دهند.
سوالات متداول
1- تصرف عدوانی چیست؟
تصرف عدوانی یعنی مال غیر منقولی را که شخص در آن سابقه تصرف دارد با زور و قهر و غلبه از ید او خرج و تصرف نمود که شرایط آن در متن مقاله به طور کامل ارائه شده است.
2- انواع تصرف عدوانی چیست؟
بر مبنای قانون تصرف عدوانی دارای انواع حقوقی و کیفری بوده که برای تحقق هریک وجود شرایط خاص آنها ضروری است که در متن مقاله ارائه شده است.
3- تفاوت دعوای خلع ید با دعوای تصرف عدوانی چیست؟
بر خلاف تصرف عدوانی که صرف اثبات سابقه تصرف برای طرح دعوای تصرف کافی است در خلع ید صرفا مالک مال می تواند اقدام به طرح دعوا بپردازد همچنین این دو دعوا دارای تفاوت های دیگری بوده که در متن مقاله ارائه شده است.
منبع : تصرف عدوانی چیست