خیار تبعض صفقه بدین صورت تعریف می شود که یک معامله به دو بخش صحیح و باطل تجزیه می گردد. در این حالت ثمن یا قیمت آن بخش از معامله که باطل است، به مشتری برگردانده شده و مشتری، می تواند بخش صحیح معامله را نیز فسخ نماید و ثمن آن بخش را مسترد کند. شرایط اعمال خیار تبعض صفقه آن است که معامله قابل تجزیه بوده، مشتری آگاه به بطلان بخشی از معامله نبوده و طرفین در زمان عقد، خیار خود را اسقاط نکرده باشند.
در حقوق خیارات به معنای اختیار است . یعنی اختیاری که قانون گذار به خریدار و فروشنده می دهد تا بتوانند معامله خود را فسخ کنند . خیارات، انواع مختلفی دارند مانند خیار فسخ ، خیار غبن ، خیار تدلیس ، خیار تاخیر ثمن و ... .
یکی از انواع خیارات ، خیار تبعض صفقه است . خیار تبعض صفقه علی رغم نام به ظاهر دشوار خود بسیار قابل درک است . در واقع طبق این خیار، قرارداد خرید و فروش تنها نسبت به یک قسمت از معامله صحیح و نسبت به بخش دیگر آن به جهتی از جهات باطل است. در این حالت ثمن یا قیمت آن بخش از معامله که باطل است، به مشتری برگردانده شده و مشتری، می تواند با استناد به خیار تبعض صفقه، بخش صحیح معامله را نیز فسخ نماید و ثمن آن بخش را مسترد کند یا اینکه فقط آن بخش صحیح معامله را قبول نماید.
از آنجا که خیار تبعض صفقه مانند باقی خیارات مذکور در قانون مدنی، دارای شرایط خاص خود می باشد، در این مقاله به بررسی این خیار می پردازیم. به این ترتیب که ابتدا، به تعریف خیار تبعض صفقه پرداخته، سپس شرایط اعمال خیار تبعض صفقه را توضیح داده و در آخر، به این پرسش پاسخ می دهیم که خیار تبعض صفقه در چه معاملاتی ایجاد می شود؟
تعریف خیار تبعض صفقه
تبعض مصدر باب تفعل بوده و به فتح (ت) و (ب) و ضم و تشدید(ع) تلفظ می شود. همچنین، کلمه صفقه به فتح (ص) و سکون (ف) و فتح (ق) تلفظ می گردد. ماده 441 قانون مدنی در تعریف خیار تبعض صفقه مقرر نموده: « خیار تبعض صفقه وقتی حاصل می شود که عقد بیع نسبت به بعض مبیع به جهتی از جهات باطل باشد، در این صورت مشتری حق خواهد داشت بیع را فسخ نماید یا به نسبت قسمتی که بیع واقع شده است قبول کند و نسبت قسمتی که بیع باطل بوده است ثمن را استرداد کند. »
تبعض در لغت به معنای تجزیه و چندپاره شدن بوده و صفقه نیز به معنای معامله می باشد. مطابق ماده فوق، خیار تبعض صفقه در حقوق مدنی زمانی ایجاد می شود که یک معامله به دو بخش تجزیه می گردد، بدین صورت که یک بخش آن صحبیح بوده و بخش دیگر، باطل می باشد. در این حالت:
۱ ثمن یا قیمت آن بخش از معامله که باطل است، به مشتری برگردانده می شود.
۲مشتری، می تواند با استناد به خیار تبعض صفقه، بخش صحیح معامله را نیز فسخ نماید و ثمن آن بخش را مسترد کند یا اینکه فقط آن بخش صحیح معامله را قبول نماید.
برای روشن تر شدن موضوع، تصور کنید که شخص الف، شش دانگ ملکی را به شخص ب می فروشد، در حالی که تنها مالک سه دانگ ملک بوده و سه دانگ دیگر ملک، وقف بوده و انتقال آن امکان پذیر نمی باشد. در این حالت، معامله نسبت به سه دانگی که شخص الف، مالک آن بوده صحیح می باشد و نسبت به سه دانگ وقف، باطل. در این حالت، شخص ب می تواند با استناد به خیار تبعض صفقه، بخش صحیح معامله را نیز فسخ کرده و پولی را که داده است (ثمن) از شخص الف پس بگیرد. یا اینکه بخش صحیح معامله را قبول کرده و فقط ثمن قسمت باطل را پس بگیرد
حتما بخوانید : خیارات در حقوق و انواع آن
شرایط اعمال خیار تبعض صفقه
برای اعمال هر یک از خیاراتی که در قانون مدنی از آنها نام برده شده همچون خیار تاخیر ثمن و خیار شرط، لازم است که شرایطی رعایت گردد. اعمال و اجرای خیار تبعض صغقه نیز منوط به رعایت شرایطی می باشد. شرایط اعمال خیار تبعض صفقه عبارتند از:
۱در تعریف خیار تبع صفقه گفتیم که در این نوع از خیار، یک معامله به دو بخش تجزیه می گردد، بدین صورت که یک بخش آن صحیح بوده و بخش دیگر، باطل می باشد. بنابراین، شرط اول اعمال خیار تبعض صفقه آن است که معامله قابل تجزیه شدن به دو بخش باشد. در نتیجه اگر معامله قابل تجزیه به دو بخش نباشد، مانند اینکه حیوانی فروخته شده ولی یک گوش نداشته باشد، در این صورت امکان اجرای خیار تبعض صفقه وجود نخواهد داشت.
۲شرط دوم اعمال خیار تبعض صفقه آن است که مشتری در زمان معامله، آگاه به باطل بودن یک بخش از معماله نباشد. به عنوان نمونه، در مثال فروش مال موقوفه که در بخش قبل گفتیم، اگر مشتری در زمان معامله بداند که سه دانگ از ملک فروخته شده، وقف بوده دیگر حق فسخ معامله به استناد خیار تبعض صفقه را نخواهد داشت.
۳خیار تبعض صفقه، جزء خیارات فوری قانون مدنی نبوده، بنابراین اجرای فوری خیار از شرایط اعمال خیار تبعض صفقه نمی باشد. با این وجود باید توجه نمود که مشتری نباید اجرای خیار تبعض صفقه را آنقدر به تاخیر بیندازد که از این تاخیر، رضایت او به معامله و اسقاط خیار تبعض صفقه استنباط شود.
۴شرط آخر از شرایط اعمال خیار تبعض صفقه آن است که طرفین نباید در زمان عقد، حق خیار تبعض صفقه خود را اسقاط کرده باشند. در صورتی که یکی از طرفین یا هر دو خیارتبعض صفقه را اسقاط کرده باشند، حق اعمال این خیاررا نخواهند داشت.
بیشتر بخوانید : خیار فوری چیست
خیار تبعض صفقه در چه معاملاتی ایجاد می شود؟
اگرچه ماده 441 قانون مدنی در تعریف خیار تبعض صفقه فقط به بیع اشاره اشته ، اما در پاسخ به این سوال که خیار تبعض صفقه در چه معاملاتی ایجاد می شود؟ باید گفت:
خیار تبعض صفقه مانند خیار شرط، مختص عقد بیع نبوده و در تمام معاملات معوض، امکان اجرای آن وجود دارد.
خیار تبعض صفقه فقط مخصوص مشتری نبوده، بلکه برای بایع نیز امکان پذیر می باشد. به این ترتیب که اگر ثمن به دو بخش صحیح و باطل تقسیم گردد، بایع حق خواهد داشت عقد را نسبت به مورد صحیح فسخ نماید.
به عنوان مثال، اگر فردی اتومبیل خود را در مقابل ملکی به دیگری فروخته و پس از عقد معلوم شود که سه دانگ از آن ملک، وقف بوده و قرارداد نسبت به آن سه دانگ باطل می باشد، بایع (فروشنده) حق دارد معامله را نسبت به سه دانگ صحیح نیز فسخ نماید.
در ادامه بخوانید : اسقاط کافه خیارات
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد خیار تبعض صفقه در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خیار تبعض صفقه پاسخ دهند.
سوالات متداول
1- تعریف خیار تبعض صفقه چیست؟
خیار تبعض صفقه بدین صورت تعریف می شود که یک معامله به دو بخش صحیح و باطل تجزیه می گردد در این حالت ثمن یا قیمت آن بخش از معامله که باطل است به مشتری برگردانده شده و مشتری می تواند بخش صحیح معامله را نیز فسخ نماید و ثمن آن بخش را مسترد کند و برای اطلاع از جزییات متن مقاله را مطالعه نمایید.
2- شرایط اعمال خیار تبعض صفقه چیست؟
شرایط اعمال خیار تبعض صفقه آن است که معامله قابل تجزیه بوده مشتری آگاه به بطلان بخشی از معامله نبوده و طرفین در زمان عقد خیار خود را اسقاط نکرده باشند که در متن مقاله به طور کامل توضیح داده شده است.
3- خیار تبعض صفقه در چه معاملاتی ایجاد می شود؟
خیار تبعض صفقه مختص عقد بیع نبوده و در تمام معاملات معوض امکان اجرای آن وجود دارد و برای اطلاع از جزییات متن مقاله را مطالعه نمایید.
منبع : تعریف خیار تبعض صفقه