در این مقاله به بررسی علم قاضی یا دادرس و حجیت یا اعتبار علم قاضی یا دادرس می پردازیم .
حجیت و یا اعتبار علم دادرس یا قاضی همواره یکی از موضوعات مهم فقهی و حقوقی بوده است ؛ به این معنا که اگر قاضی یا دادرس بتواند به نحوی اطلاعاتی را در مورد پرونده به دست آورد ؛ در حالی که مستندی برای این موضوع وجود نداشته باشد ، آیا علم یا یقین قاضی یا دادرس معتبر است و می تواند بر اساس آن حکم صادر کند ؟ پاسخ به این سوال ، گاها نقش بسیار مهمی در رسیدگی به پرونده ها و صدور حکم نهایی در دادگاه ها ایفا می نماید و به همین دلیل ، واکاوی این موضوع ، ضروری است که در این مقاله ، نخست به بررسی این که علم دادرس چیست پرداخته و سپس حجیت یا اعتبار علم قاضی یا دادرس در ادله اثبات دعوا را مورد بررسی قرار می دهیم .
علم قاضی یا دادرس چیست
آنچه در ارتباط با علم قاضی یا دادرس مطرح می شود ، آگاهی های عمومی و یا دانش قضایی دادرس نیست ؛ زیرا گزینش قضات از میان اشخاصی است که آگاهی ها و اطلاعات حقوقی لازم را کسب نموده باشند . علاوه بر این ، منظور از علم دادرس یا قاضی ، آگاهی هایی که بر پایه ادله اثبات دعوا به وجود می آیند نیز نیست ؛ چرا که عمل کردن به چنین علمی مورد تردید نیست . همچنین روشن است که به دادرس برای نمونه وحی یا الهام نمی شود . اما در خصوص اینکه علم دادرس چیست و مفهوم علم قاضی چیست ماده 211 قانون مجازات اسلامی حایز اهمیت است . بر اساس این ماده ، " علم قاضی عبارت است از یقین حاصل از مستندات بیّن در امری است که نزد وی مطرح می شود ..." . به عبارت دیگر ، زمانی که قاضی با حواس خود به اموری از پرونده اطلاع حاصل می کند و نسبت به آن اطمینان می یابد ، می توان از علم دادرس یا قاضی صحبت نمود . برای آشنایی با اینکه شهادت چیست و اماره به چه معناست کلیک کنید .
حجیت علم قاضی یا دادرس
در قسمت قبل ، به بررسی مفهوم و تعریف علم دادرس پرداختیم . اما در این قسمت ، قصد داریم اعتبار علم قاضی یا به اصطلاح حقوقی حجیت علم دادرس را بررسی کنیم . به عبارت دیگر ، آیا دادرس می تواند به علمی که خارج از پرونده پیدا کرده است عمل نماید ؟ برای نمونه هر گاه خواهان برای مطالبه وجهی اقامه دعوا نماید ، اما دلیلی برای این ادعا ارائه نداده باشد ، ولی با این وجود دادرس به پرداخت آن وجه علم داشته باشد ، ( برای نمونه خارج از دادگاه ، پول در حضور قاضی پرداخت شده باشد ) ، می تواند حکم علیه خوانده صادر نماید و در آن به علم خود استناد نماید ؟
به موجب ماده 211 قانون مجازات اسلامی ، علم قاضی عبارت است از یقین حاصل از مستندات بیّن در امری است که نزد وی مطرح می شود . در مواردی که مستند حکم ، علم قاضی است ، وی موظف است قراین و امارات بیّن مستند علم خود را به طور صریح در حکم قید کند . تبصره همان ماده نیز مقرر می دارد : " مواردی از قبیل نظریه کارشناس ، معاینه محل ، تحقیقات محلی ، اظهارات مطلعان ، گزارش ضابطان و سایر قراین و امارات که نوعا علم آور باشند ، می تواند مستند علم قاضی قرار گیرد . در هر حال ، مجرد علم استنباطی که نوعا موجب یقین قاضی نمی شود ، نمی تواند ملاک صدور حکم باشد " .
با این وجود ، در ماده 212 همان قانون تصریح شده است که : " در صورتی که علم قاضی با ادله قانونی دیگر در تعارض باشد ، اگر علم ، بیّن باقی بماند ، آن ادله برای قاضی معتبر نیست و قاضی با ذکر مستندات علم خود و جهات رد ادله دیگر ، رای صادر می کند . چنانچه برای قاضی علم حاصل نشود ، ادله قانونی معتبر است و بر اساس آنها رای صادر می کند " . بنابراین ، رای دادگاه باید به استناد ادله قانونی موجود در پرونده و با لحاظ توان اثباتی آنها صادر شود و دادرس نمی تواند به علمی که خارج از پرونده دست یافته در قضاوت عمل کند . ماده 1335 قانون مدنی نیز علم دادرس را در صورتی معتبر می داند که بر مبنای اسناد و امارات باشد .
اما پرسش مطرح این است که اگر دلیلی با توان اثباتی لازم در پرونده وجود نداشته باشد ، اما دادرس به صحت ادعای مدعی علم داشته باشد ( مانند مزبور که وجه در حضور دادرس پرداخت شده باشد ) ، تکلیف دادرس چیست ؟ در این صورت ، اگر قاضی به علم خود عمل کند که تخلف است و اگر بر خلاف علم خود عمل کند ، دچار عذاب وجدان شده و حتی مورد عقاب واقع می شود . در این صورت ، می توان پذیرفت که دادرس در این صورت با صدور قرار امتناع از رسیدگی پرونده را به شعبه دیگر ارجاع نماید . برای مشاهده انواع ادله اثبات دعوا در قانون کلیک کنید .
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد اعتبار و حجیت علم دادرس یا قاضی به کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون اعتبار و حجیت علم دادرس یا قاضی پاسخ دهند .
منبع : حجیت علم قاضی یا دادرس