دیوان محاسبات کشور نهادی نظارتی است که تحت نظر مجلس شورای اسلامی ، به اجرای دقیق قانون بودجه ، نظارت کرده و در انجام این وظیفه تمامی حساب ها ،دخل و خرج ، نحوه ی هزینه ی بودجه و استفاده در محل تعیین شده را زیر ذره بین خود قرار می دهد و اقدامات لازم در جهت مجازات افراد متجاوز از حدود قانون را انجام می دهد .
بعد از این که قانون بودجه تصویب شد و بودجه بخش های مختلف به آن ها تعلق گرفت ، وظیفه ی مهم تری آغاز می شود و آن نظارت بر نحوه استفاده از آن است . مرجعی نظارتی باید به میزان دخل و خرج هر واحد و نحوه ی استفاده از بودجه را نظارت کند که در ایران ، دیوان محاسبیات کشور این وظیفه را بر عهده داشته و به اجرای درست و دقیق قانون بودجه ، نظارت دارد . از این رو ما در این مقاله پس از معرفی دیوان محاسبات ، ساختار آن را مورد بررسی قرار داده و سپس وظایف و صلاحیت های این نهاد را بر می شمریم .
دیوان محاسبات کشور
دیوان محاسبات کشور یکی از ارکان مهم نظارتی است که به خاطر اهمیت آن قانونگذار اساسی نیز از آن یاد کرده و وظایف آن را در اصل 55 یاد آور شده است . بر اساس اصل 55 قانون اساسی :
" دیوان محاسبات به کلیه حسابهای وزارتخانه‌ها ، موسسات ، شرکت های دولتی و سایر دستگاه هایی که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور استفاده می کنند به ترتیبی که قانون مقرر می‌دارد رسیدگی یا حسابرسی می نماید که هیچ هزینه ای از اعتبارات مصوب تجاوز نکرده و هر وجهی در محل خود به مصرف رسیده باشد . دیوان محاسبات ، حساب ها و اسناد و مدارک مربوطه را برابر قانون جمع آوری و گزارش تفریغ بودجه هر سال را به انضمام نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تسلیم می‌نماید . این گزارش باید در دسترس عموم گذاشته شود . "
بنابر این همانطور که از گفته ی قانونگذار اساسی پیدا است ، دیوان محاسبات مسئول نظارت بر کلیه ی نهاد هایی است که به طریقی از بودجه کشور استفاده می کنند ، چرا که بودجه می بایست دقیقا در محل های تعیین شده و به نحوی که در قانون آن معین شده است استفاده شود . بنابراین دیوان محاسبات تمامی حساب ها ، اسناد و هر چیزی که برای بررسی وضعیت هزینه ی بودجه نیاز است را دریافت می کند و اگر در جایی تخلفی مشاهده کرد گزارش کرده و باقی اقدامات لازم را انجام می دهد .
دیوان محاسبات کشور مستقیما زیر نظر مجلس شورای اسلامی است و مقررات استخدامی آن تابع آیین نامه ی مخصوص به خود است که مجلس شورای اسلامی تصویب کرده است و از نظر مالی و اداری استقلال دارد ، به این معنا که بودجه ی آن جداگانه در لایحه بودجه کشور ، همه ساله مشخص می شود .
بیشتر بخوانید: قانون اساسی چیست
ساختار دیوان محاسبات کشور
همانطور که بیان شد ، دیوان محاسبات مستقیما زیر نظر مجلس فعالیت می کند ؛ بنابر این ، هر دوره مجلس ، پس از افتتاح ، رئیس دیوان محاسبات را انتخاب می کند ، به این صورت که کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه فردی را پیشنهاد می دهند و نمایندگان تصویب می کنند . همچنین برکناری وی نیز باید با پیشنهاد کمیسیون دیوان محاسبات و تصویب اکثریت نمایندگان انجام شود .
دیوان تشکیل شده از یک دادسرا و دست کم هفت یا هشت هیات مستشاری است که هر هیات 3 مستشار دارد که یکی از آنها رئیس هیئت است . حضور تمامی اعضا برای رسمیت به جلسات لازم است و آراء با نظر اکثریت صادر می شوند .
دادسرای دیوان محاسبات کشور دارای یک دادستان و تعدادی دادیار است که دادستان دادسرا درست مانند رئیس دیوان انتخاب می شود ؛ یعنی با پیشنهاد کمیسیون دیوان محاسبات و بودجه ی مجلس و تصویب نمایندگان . همچنین بر کناری وی نیز با پیشنهاد کمیسیون دیوان محاسبات و تصویب اکثریت نمایندگان انجام می شود .
هیات های مستشاری افرادی هستند که توسط رئیس دیوان محاسبات کشور به مجلس معرفی می شوند به این شکل که رئیس دیوان حداقل 15 نفر از افراد مناسب را به کمیسیون دیوان محاسبات مجلس معرفی میکند و کمیسیون 9 نفر را به عنوان اعضای اصلی هیات های مستشاری و 3 نفر به عنوان عضو علی البدل انتخاب می شوند .
هیئت عمومی دیوان محاسبات کشور
دیوان علاوه بر بخش های ذکر شده ، هیئت عمومی دارد که بر اساس ماده 36 قانون دیوان محاسبات کشور وظایف مهمی دارد . هیئت عمومی با دعوت رئیس دیوان محاسبات و با حضور حداقل سه چهارم از مستشاران دیوان ، به ریاست خود او ، تشکیل می شود و دادستان دیوان ملزم به حضور در جلسات است و حق رای دارد . نکته ی مهم این است که رای اکثریت مطلق حاضرین به تصمیمات جلسه اعتبار می بخشد . هیئت عمومی در جلسات خود به موارد زیر رسیدگی می کند :
الف- ایجاد هماهنگی و وحدت رویه درانجام وظایف هیأت های مستشاری
ب- صدور رأی در خصوص تفریغ بودجه وگزارش نهایی آن
ج- سایر مواردی که رئیس دیوان محاسبات کشور تشکیل هیأت عمومی را لازم بداند
بیشتر بخوانید: تفاوت دادگاه و دادسرا
وظایف دیوان محاسبات کشور
بیان شد که دیوان محاسبات کشور ، بازوی نظارتی مجلس شورای اسلامی است که وظیفه بررسی اجرای صحیح و دقیق قانون بودجه را به عهده دارد ؛ بنابراین مهم ترین وظایف دیوان محاسبات عبارت است از :
کنترل و نظارت مالی برای پاسداری از بیت المال
نظارت به تجاوز نکردن هرگونه هزینه از اعتبارات مصوب در بودجه کل کشور و مصرف آن در محل تعیین شده
کنترل فعالیت های مالی کلیه وزارتخانه ها ، مؤسسات شرکتهای دولتی و سایر دستگاه هایی که از بودجه کل کشور استفاده می کنند
تهیه و تدوین گزارش تفریغ بودجه به اضافه نظرات خود و ارائه آن به مجلس شورای اسلامی
بررسی جهت اطمینان از برقراری روش ها و دستورالعمل های مناسب مالی در جهت رسیدن آن دستگاه ها به اهداف خود
تنظیم دادخواست علیه مسئول یا مسئولین خاطی از مقررات مالی و طرح در هیئت های مستشاری
اجرای آرای دیوان محاسبات کشور و اعلام گزارش موارد اجرا نشده به مجلس شورای اسلامی
ایجاد هماهنگی و وحدت رویه در انجام وظایف هیئت های مستشاری
تعیین نحوه حفظ و نگهداری و بایگانی صورت حساب های مالی و اسناد و مدارک مربوط در دستگاه ها
رسیدگی به موضوعاتی که حسب مورد از طرف مجلس شورای اسلامی ارجاع می شود
عضویت در سازمان های بین المللی مربوط نظیر سازمان بین المللی مؤسسات عالی حسابداری (اینتوسای) و سازمان آسیایی مؤسسات عالی حسابداری ( آسوسای )
رسیدگی و انشاء رأی نسبت به :
عدم ارائه صورت های مالی ، دفاتر قانونی و صورتحساب کسری و یا اسناد و مدارک در موعد مقرر به دیوان محاسبات کشور
عدم واریز به موقع درآمد و سایر منابع تأمین اعتبار منظور در بودجه عمومی به حساب مربوط و همچنین عدم واریز وجوهی که به عنوان سپرده یا وجه ضمانت و یا وثیقه و یا نظیر آنها دریافت می گردد
عدم پرداخت به موقع تعهدات دولت که موجب ضرر و زیان به بیت المال می گردد
سوء استفاده و غفلت در حفظ اموال و اسناد و وجوه دولتی و یا هر خرج یا تصمیم نادرست که باعث اتلاف بیت المال شود
گزارش های حسابرسی و گواهی حساب های صادره توسط دیوان محاسبات کشور
پرونده های کسری مسئولین مربوط
ایجاد موانع غیرقابل توجیه از ناحیه مسئولین ذیربط دستگاه ها در قبال ممیزین و یا حسابرس ها و سایر کارشناسان دیوان محاسبات کشور در جهت انجام وظایف آنان
پرداخت و دریافت هایی که خلاف قوانین موجود به دستور کتبی مقامات مسئول صورت گیرد.
تأیید و یا صدور رأی نسبت به گزارشات حسابرسان داخلی و خارجی شرکت ها و مؤسسات و سازمان های مربوط
اعمال مجازات اداری متخلفین علاوه بر صدور رأی نسبت به ضرر و زیان وارده به بیت المال
ارسال پرونده های مربوط به وقوع جرم به مراجع قضایی جهت تعقیب متهمین
تخلفات ناشی از دستور رئیس جمهوری و معاون اول و وزراء و صدور حکم مبنی بر جبران ضرر وارده و اعلام گزارش نحوه تخلف به مجلس شورای اسلامی
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد ساختار و وظایف دیوان محاسبات کشور عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون ساختار و وظایف دیوان محاسبات کشور پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- دیوان محاسبات کشور چیست؟
دیوان محاسبات نهادی نظارتی است که تحت نظر مجلس به اجرای صحیح قانون بودجه نظارت می کند که در متن مقاله توضیح داده شده است .
2- دیوان محاسبات کشور تحت نظر چه نهادی تشکیل می شود ؟
دیوان محاسبات تحت نظر مجلس شورای اسلامی و با آیین نامه مصوب مجلس تشکیل می شود که توضیحات بیشتر در مقاله بیان شده است .
3- آیا رئیس دیوان همان دادستان دیوان است ؟
خیر . دادستان دیوان تنها ریاست دادسرای دیوان را بر عهده دارد هر چند نحوه انتخاب این دو پست مشابه است ولی دو وظیفه متفاوت است و به دو فرد سپرده می شود که در متن مقاله کامل تر بیان شده است .
منبع : دیوان محاسبات کشور