شاکی، بزه دیده و مدعی خصوصی، مفاهیمی هستند که در قانون آیین دادرسی کیفری، پیش بینی شده اند. کسی که از وقوع بزه و جرمی، متحمل ضرر می گردد، بزه دیده، نام دارد و شاکی، بزه دیده ای است که درخواست تعقیب مجرم را به موجب ثبت شکواییه، خواستار شده است. زمانی که شاکی، ضرر و زیان ناشی از جرم را مطالبه کند، مدعی خصوصی نامیده می شود.
وقوع جرم، همیشه با آسیب زدن به یک یا چند نفر، همراه می باشد و از این رو، قانون گذار، در آیین دادرسی کیفری، حق شکایت را برای متضرر از جرم، پیش بینی نموده است. بر اساس این حق، افراد متضرر از وقوع یک جرم، می توانند مطابق مقررات قانونی، اقدام به پیگیری حقوق خود و شکایت از مجرم کنند.
بعضی از جرایم، بدون شکایت نیز مورد تعقیب قرار می گیرند؛ به این گروه از جرایم، جرایم با جنبه عمومی یا جرایم غیر قابل گذشت می گویند که با شکایت و بدون شکایت، می توان به آن ها در محاکم کیفری رسیدگی کرد. اما در جرایم قابل گذشت، حتما نیاز به وجود بزه دیده، شکایت شاکی و مدعی خصوصی می باشد.
از این رو، در این مقاله، قصد داریم، به بررسی این موضوع، بپردازیم که معنی بزه دیده در حقوق چیست، شاکی کیست و به چه کسی در حقوق، مدعی خصوصی می گویند. چنانچه، پیرامون این موضوع، سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.
بزه دیده کیست ؟
برای پاسخ به این پرسش که معنی بزه دیده در حقوق چیست یا شاکی کیست و به چه کسی، مدعی خصوصی می گویند؟ ابتدا باید بگوییم که بزه، به چه معنا می باشد. بزه یا جرم، به معنی رفتار یا ترک رفتاری بوده که باعث نقض قانون می شود و مجازات در پی دارد. به کسی که مرتکب بزه می شود، بزه کار می گویند. قانون گذار، در قانون آیین دادرسی کیفری، به این پرسش که بزه دیده کیست؟ پاسخ داده است.
ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری، در پاسخ به این پرسش که معنی بزه دیده در حقوق چیست؟ مقرر می دارد: "بزه دیده، شخصی است که از وقوع جرم، متحمل ضرر و زیان می گردد"
بر اساس این ماده، بزه دیده، یک مفهوم عام از کسی می باشد که از وقوع جرم، توسط مجرم، آسیب دیده است. این فرد، می تواند یک شخص حقیقی، مانند همه افرادی که در جامعه هستند، باشد و یا یک شخص حقوقی، مثل شرکت ها. همچنین، آسیب و ضرری که به بزه دیده، وارد می شود، می تواند مادی یا معنوی باشد.
حتما بخوانید: جرم چیست و عناصر تشکیل دهنده آن
شاکی کیست ؟
در قسمت قبل، به این پرسش که معنی بزه دیده در حقوق چیست ؟ پاسخ دادیم و گفتیم که ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری، به تعریف مفهوم بزه دیده پرداخته است. در این قسمت، پس از توضیح درباره بزه دیده، قصد داریم بگوییم که شاکی کیست. به طور کل، برای پاسخ به این پرسش که مدعی خصوصی، بزه دیده یا شاکی کیست؟ باید به ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری رجوع کرد.
ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری، در پاسخ به این پرسش که شاکی کیست؟ مقرر می دارد: "بزه دیده، شخصی است که از وقوع جرم، متحمل ضرر و زیان می گردد و چنانچه، تعقیب مرتکب را درخواست کند، «شاکی»" نام دارد."
بر اساس این ماده، شاکی، همان بزه دیده ای می باشد که تعقیب جرم و محکومیت کیفری متهم را به موجب ثبت شکایت، خواستار شده است. به عبارتی دیگر، در صورتی که بزه دیده ( یعنی، کسی که از جرم صدمه دیده است ) اقدام به ثبت شکواییه کند و درخواست رسیدگی به عمل مجرمانه ای که نسبت به او صورت گرفته است را داشته باشد، شاکی نامیده می شود.
بیشتر بخوانید: جرم قابل گذشت، شرایط و نحوه اعمال آن
مدعی خصوصی کیست ؟
پس از تعریف دو مفهوم شاکی و بزه دیده، در قسمت های قبل، در این قسمت، قصد داریم، توضیح دهیم که مدعی خصوصی کیست. همانطور که پیش از این نیز اشاره داشتیم، برای اینکه بتوانیم بگوییم، مدعی خصوصی بزه دیده یا شاکی کیست، باید به ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری مراجعه کنیم.
قسمت پایانی ماده 10 قانون آیین دادرسی کیفری، در پاسخ به این پرسش که مدعی خصوصی کیست؟ مقرر می دارد: "بزه دیده، شخصی است که از وقوع جرم، متحمل ضرر و زیان می گردد و چنانچه، تعقیب مرتکب را درخواست کند، «شاکی» و هرگاه، جبران ضرر و زیان وارده را مطالبه کند، مدعی خصوصی نامیده می شود."
بنابراین، مدعی خصوصی، همان شاکی است، در صورتی که پس از درخواست تعقیب مرتکب جرم، جبران خسارت و ضرر و زیان ناشی از جرم را نیز بخواهد. به عبارتی، زمانی که شاکی، محکومیت حقوقی متهم را به موجب دادخواست ضرر و زیان، از دادگاه کیفری، درخواست کرده باشد، مدعی خصوصی نام دارد.
در ادامه بخوانید: دلایل موجه عدم حضور شاکی در جلسه دادرسی
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شاکی، بزه دیده و مدعی خصوصی در کانال تلگرام آیین دادرسی و ادله اثبات دعوا عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شاکی، بزه دیده و مدعی خصوصی پاسخ دهند.
سوالات متداول
1- بزه دیده در علم حقوق یعنی چه و به چه اشخاصی بزه دیده گفته می شود ؟
بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری به شخصی که از وقوع جرم محتمل ضرر و زیان می گردد بزه دیده گفته می شود که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید.
2- مفهوم حقوقی شاکی چیست ؟
چنانچه شخص بزه دیده رسیدگی به جرم را درخواست نماید شاکی نام می گیرد که اطلاعات بیشتر در این خصوص ضمن مقاله ارائه شده است .
3- مدعی خصوصی کیست ؟
مدعی خصوصی به شاکی گفته می شود که مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را نموده است که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید.