در پاسخ به این سوال که خیار شرط چیست؟ باید گفت خیار شرط، خیاری است به موجب آن، به طرفین قرارداد یا یکی از آن ها یا شخص ثالث، این حق داده می شود تا در مدت زمان معین، قرارداد را برهم زند. لزوم تعیین مدت برای خیار شرط، امکان تعیین خیار شرط برای شخص ثالث و ممنوعیت تعیین خیار شرط در نکاح، وقف و ضمان از شرایط اعمال خیار شرط می باشند.
در قانون مدنی، عقود و قراردادها از یک نظر به دو گروه کلی قراردادها و عقود جایز و قراردادها و عقود لازم تقسیم می شوند. قراردادهای جایز، قراردادهایی بوده که هر یک ازطرفین قرارداد، هر زمان که اراده کند، می تواند قرارداد را بر هم بزند. قرارداد لازم نیز قراردادهایی هستند که هیچ یک از طرفین قرارداد، حق فسخ قرارداد را نداشته، مگر در موارد تعیین شده در قانون.
یکی از مواردی که به موجب قانون، هر یک از طرفین قرارداد لازم می تواند آن فسخ کند، خیارات می باشند. خیار به معنای اختیار بوده و در حقوق به اختیار و حقی گفته می شود که هر یک از طرفین برای بر هم زدن قرارداد دارد. قانون مدنی، خیارات را به ده نوع تقسیم نموده یکی ازانواع آن خیارات، خیار شرط می باشد. بنابراین ممکن است این سوال مطرح شود که خیار شرط چیست؟
با توجه به اینکه خیار شرط، دارای احکام و شرایط خاص خود بوده که در صورت عدم رعایت این احکام و شرایط، در مواردی نه تنها خیار شرط بلکه خود قرارداد اصلی نیز باطل می گردد،، در این مقاله ابتدا به این سوال پاسخ داده که خیار شرط چیست؟ و در بخش دو.م، شرایط اعمال خیار شرط را توضیح خواهیم داد.
خیار شرط چیست ؟
خیار در لغت به معنای اختیار بوده و در اصطلاح حقوقی به اختیار و حقی گفته می شود که هر یک از طرفین برای بر هم زدن قرارداد دارد. با این توضیح که، قراردادها در حقوق به دو نوع کلی قراردادها و عقود جایز و قراردادها و عقود لازم تقسیم می شوند. قراردادهای جایز، به قراردادهایی گفته می شود که هر یک ازطرفین قرارداد، هر زمان که اراده کند، می تواند قرارداد را بر هم بزند. قرارداد لازم، برعکس به قراردادهایی گفته می شود که هیچ یک از طرفین قرارداد، حق بر هم زدن و فسخ قرارداد را نداشته، مگر اینکه قانون این حق را به وی داده باشد.
یکی از مواردی که قانون، این حق را به هر یک از طرفین قراردادهای لازم داده تا قرارداد را به هم زده و آن را فسخ نمایند، خیارات می باشد. بر این اساس، قانون به هر یک از طرفین عقد لازم، این حق را داده تا در مواردی که بر اساس قانون، آن طرف دارای حق خیار می باشد، عقد لازم را فسخ نماید.
ماده 396 قانون مدنی، خیارات را به 10 نوع تقسیم نموده است که مطابق آن ماده، خیارات شامل این موارد می باشند: خیار مجلس، خیار حیوان، خیار شرط، خیار تاخیر ثمن، خیار رویت و تخلف وصف، خیار غبن، خیار عیب، خیار تدلیس، خیار تبعض صفقه و خیار تخلف شرط.
همانطور که در این ماده ملاحظه می کنید، مطابق این ماده،در کنار خیاراتی مانند خیار شرط و خیار تبعض ضفقه، یکی ازانواع خیارات در قانون مدنی، خیار شرط می باشد بنابراین ممکن است این سوال مطرح شود که خیار شرط چیست؟
در پاسخ به این سوال که خیار شرط چیست؟ باید گفت خیار شرط، یکی از انواع خیارات بوده که به موجب آن، به طرفین قرارداد یا یکی از آن ها یا شخص ثالث، این حق داده می شود تا در مدت زمان معین، قرارداد را برهم زند. به عبارت دیگر، دو طرف قرارداد توافق می کنند که هر دو آنها یا یکی از آنها یا یک شخص ثالث در یک مدت مشخص که ابتدا و انتهای آن مشخص بوده، این امکان را داشته باشد تا در صورت تمایل، قرارداد را فسخ نماید.
خیار شرط در ماده 399 قانون مدنی، مورد توجه قانون گذار قرار گرفته است. به موجب این ماده: «در عقد بیع ممکن است شرط شود که در مدت معین برای بایع یا مشتری یا هر دو یا شخص خارجی اختیار فسخ معامله باشد»
حتما بخوانید : خیارات در حقوق و انواع آن
شرایط اعمال خیار شرط
در بخش قبل به تعریف خیار شرط پرداخته و به این سوال پاسخ دادیم که خیار شرط چیست؟ اما برای اجرا و اعمال هر خیاری من جمله خیار عیب، لازم است که شرایطی وجود داشته باشد و اجرای خیار شرط نیز مستثنی از این مساله نمی باشد. به همین دلیل، در این بخش به توضیح و بررسی شرایط اعمال خیار شرط می پردازیم. شرایط اعمال خیار شرط عبارتند از:
۱در خیار شرط، ابتدا و انتهای مدت حق فسخ قرارداد باید مشخص بوده و اگر مدت به طور دقیق مشخص نشود، قرارداد باطل می گردد. بنابراین، اگر در قرارداد، خیار شرط ذکر شود اما مهلتی برای آن تعیین نشود ، هم قرارداد هم شرط باطل خواهد شد . مثلا باید ذکر شود تا 2 ماه بعد از انعقاد قرارداد، هر دو طرف یا یکی از آنها یا یک شخص ثالث معین، حق فسخ قرارداد را دارد.
۲بر خلاف سایر انواع خیارات از جمله خیار تدلیس، در خیار شرط ، ممکن است شرط شود که شخص ثالثی که نقشی در انعقاد قرارداد نداشته و از طرفین قرارداد نمی باشد، حق فسخ قرارداد را داشته باشد. برای مثال، قراردادی بین شخص الف و شخص ب منعقد گردیده و در قرارداد شرط می شود که شخص ج تا 2 ماه از تاریخ قرارداد، خیار شرط داشته و حق فسخ آن قرارداد را دارد.
۳برخلاف آنچه در ماده 399 قانون مدنی، مورد تصریح قرار گرفته، خیار شرط اختصاص به عقد بیع یا همان قرارداد خرید و فروش نداشته و جز در موارد استثنایی، در تمام قراردادها قابل درج می باشد.
۴در عقد نکاح، وقف و ضمان، طرفین نمی توانند درج خیار شرط نمایند.
در ادامه بخوانید : اسقاط کافه خیارات یعنی چه
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص خیار شرط و شرایط اعمال آن ، به کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون خیار شرط و شرایط اعمال آن پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- خیار شرط چیست ؟
خیار شرط خیاری است به موجب آن به طرفین قرارداد یا یکی از آن ها یا شخص ثالث این حق داده می شود تا در مدت زمان معین قرارداد را برهم زند و برای اطلاع از جزییات متن مقاله را مطالعه نمایید.
2- شرایط اعمال خیار شرط چیست؟
لزوم تعیین مدت برای خیار شرط امکان تعیین خیار شرط برای شخص ثالث و ممنوعیت تعیین خیار شرط در نکاح وقف و ضمان از شرایط اعمال خیار شرط می باشند و برای اطلاع از جزییات متن مقاله را مطالعه نمایید.
3- نحوه تعیین مدت در خیار شرط باید به چه صورت باشد؟
در خیار شرط ابتدا و انتهای مدت حق فسخ قرارداد باید مشخص بوده و اگر مدت به طور دقیق مشخص نشود قرارداد باطل می گردد و برای اطلاع از جزییات متن مقاله را مطالعه نمایید.
منبع : شرایط خیار شرط چیست