تفاوت قصاص با اعدام آن است که اعدام ، سلب حیات از قاتل است ، اما قصاص ، گاها ناظر بر قصاص عضو است . از جمله شرایط قصاص قاتل ، آن است که قتل ، عمدی بوده و اولیای دم متقول ، درخواست اعدام قاتل را داشته باشند و در برخی موارد ، همچون مقتول بودن زن و قاتل بودن مرد ، پرداخت تفاضل دیه ، شرط اعدام شدن قاتل است .
متاسفانه در شرایطی ، ممکن است که فردی ، سهوا یا به عمد ، بر تمامیت جسمانی دیگری ، آسیبی وارد نماید . به این صورت که یا اعضای بدن دیگری را دچار نقص نموده و یا اینکه حتی جان یا نفس دیگری را گرفته و او را بکشد . برای تمامی این حالات ، مجازات تعیین شده است که بر اساس قانون مجازات اسلامی ، ارتکاب جرم علیه اعضای بدن یا جان دیگری ، در مواردی ، مشمول پرداخت دیه و یا حتی قصاص و اعدام مرتکب است که بسته به عمد یا غیر عمدی بودن ارتکاب جرم ، دادگاه ، حکم مقتضی صادر می کند .
بر این اساس ، قاتل ، در مواردی ، ممکن است به قصاص و اعدام محکوم شده و یا اینکه ، ملزم به پرداخت دیه قتل شود . اما قصاص نمودن قاتل یا مرتکب قتل ، در همه موارد امکان پذیر نیست ؛ بلکه در قانون مجازات اسلامی ، قصاص نمودن یا اعدام قاتل ، شرایطی دارد که باید مد نظر قرار گیرد ؛ در غیر این صورت ، به جای قصاص ، دیه پرداخت می شود . به همین مناسبت ، قصد داریم به بررسی این موضوع بپردازیم که شرایط قصاص نمودن قاتل چیست ؟
برای پاسخ دادن به این سوال ، ابتدا تفاوت قصاص قاتل با اعدام را مورد بررسی قرار داده و سپس ، شرایط قصاص نمودن مرتکبان قتل را بر اساس قانون مجازات اسلامی ذکر می نماییم و در ادامه نیز ، به این پرسش پاسخ خواهیم داد که آیا برای قصاص نمودن قاتل ، باید به وی دیه پرداخت نمود یا خیر .
تفاوت قصاص قاتل با اعدام
بر اساس قانون مجازات اسلامی ، مرتکبان جرایم مختلف ، ممکن است بر حسب مورد ، به یکی از مجازات های حدود ، قصاص ، دیات و تعزیرات محکوم شوند که هر یک ، شرایط و احکام ویژه و خاص خود را دارند و در ارتباط با جرایم خاصی ، قابل اعمال هستند . حدود ، مجازات هایی هستند که در قانون ، مقدار و میزان آن تعیین شده است ؛ مثل تعیین حد برای جرم قذف یا تهمت جنسی به دیگران که 80 ضربه شلاق حدی می باشد . در مقابل ، تعزیر ، مجازات هایی هستند که میزان آنها ، توسط قاضی تعیین می شود و خفیف تر از مجازات های حدی می باشند .
علاوه بر این ها ، دو مجازات دیگر نیز تحت عنوان قصاص و دیه وجود دارد . قصاص ، همانطور که در عرف نیز مرسوم است ، به معنای تلافی نمودن عملی است که مرتکب ، انجام داده است . به معنای اینکه اگر فردی ، علیه تمامیت جسمانی دیگری ، آسیبی وارد نماید ، می توان دقیقا همین امر را بر روی وی انجام داده و با تلافی کردن عمل انجام شده ، وی را قصاص نمود . دیه نیز ، به معنای آن است که اگر به هر دلیل ، امکان قصاص یا تلافی عمل ارتکابی وجود نداشته باشد ، از مرتکب ، مالی با عنوان دیه ، برای جبران آسیب وارده ، گرفته شود .
آنچه که در عرف مرسوم است ، این است که قصاص نمودن ، به معنای به قتل رسانیدن یا اعدام قاتل است . در حالی که قصاص ، علاوه بر کشتن قاتل ، در موارد دیگری هم کاربرد دارد . به عنوان نمونه ، در صورتی که در جرم ضرب و جرح ، فردی دچار نقص عضو شود ، تحت شرایطی ، می توان مرتکب را قصاص نموده و بر همان عضو از بدن وی ، همان آسیب را وارد نمود . بر این اساس ، قصاص ، بر دو نوع است ؛ قصاص نفس و قصاص عضو .
لذا در پاسخ به این سوال که تفاوت قصاص قاتل با اعدام چیست ، باید گفت که اعدام نمودن قاتل ، همان قصاص نمودن یا کشتن وی می باشد . در حالی که قصاص ، در حالت کلی ، می تواند به صورت قصاص عضو یا قصاص نفس باشد . به همین لحاظ ، قصاص نمودن ، گسترده تر از اعدام است . این تفاوت قصاص قاتل با اعدام ، این ثمره را دارد که قصاص مجرمان ، همواره به معنای اعدام نیست و در صورتی که مرتکب ، آسیبی بر اعضای بدن دیگران وارد نموده باشد ، قصاص عضو انجام می شود، نه قصاص نفس .
علاوه بر این ، تفاوت دیگر قصاص با اعدام ، آن است که قصاص ، صرفا در جرایمی اتفاق می افتد که مستوجب قصاص هستند . اما ممکن است برخی از جرایم حدی یا تعزیری نیز ، منجر به صدور حکم اعدام شوند ؛ مانند مجازات اعدام در جرایم مربوط به مواد مخدر که تعزیری هستند .
حتما بخوانید: فرق اعدام با قصاص چیست
شرایط قصاص قاتل چیست
در قسمت قبل ، تفاوت قصاص و اعدام را توضیح دادیم . همانطور که اشاره شد ، قاتل یا شخصی که دیگری را می کشد ، بسته به عمدی بودن یا غیر عمدی بودن قتل ارتکابی ، ممکن است به مجازات قصاص یا اعدام و یا پرداخت دیه ، محکوم شود . اما گاهی این سوال ، مطرح می شود که شرایط قصاص قاتل چیست و به لحاظ قانونی ، در چه شرایطی ، می توان کسی را که دیگری را کشته است ، قصاص یا اعدام نمود ؟
قبل از اینکه شرایط قصاص قاتل بر اساس قانون را ذکر کنیم ، باید نکاتی را در ارتباط با آن ، بیان نماییم . یکی از مهم ترین شرایط قصاص نمودن قاتل ، آن است که قتل ، به صورت عمدی انجام شده باشد . جرم قتل عمد ، به قتلی گفته می شود که شخص ، اعمالی که منجر به کشته شدن دیگری می شود را بدون مجوز قانونی ، انجام داده و قصد کشته شدن مقتول را داشته باشد ؛ یعنی هم قصد فعل و هم قصد نتیجه را داشته باشد . در این شرایط ، اولیای دم ، این اختیار را دارند که قصاص قاتل را تقاضا نمایند .
بر این اساس است که در ارتکاب جرم قتل شبه عمد ، امکان قصاص مرتکب ، وجود نخواهد داشت . در قتل شبه عمد ، مرتکب ، قصد انجام فعل را دارد ؛ اما قصد نتیجه ، یعنی کشتن مقتول را ندارد . مثل اینکه شخصی ، تیری شلیک می کند و به دیگری اصابت نموده و منجر به قتل وی می شود . در این شرایط ، به جای قصاص یا اعدام قاتل ، حکم به پرداخت دیه و حبس مرتکب صادر خواهد شد .
در مورد قتل خطای محض هم به همین ترتیب است و در این نوع از قتل نیز ، شرایط قصاص قاتل وجود ندارد . در این نوع از قتل ها ، مرتکب یا قاتل ، نه قصد انجام فعل منجر به قتل را داشته و نه قصد نتیجه فعل ، یعنی کشته شدن مقتول . بر این اساس ، اگر شخص نابالغ یا دیوانه ، دیگری را بکشد ، قتل از نوع خطای محض می باشد و مرتکب ، قابل قصاص نیست و یکی از اعضای خانواده وی ، باید دیه قتل را پرداخت نماید .
علاوه بر شرایط ذکر شده ، اگر دادگاه ، پرونده قتل را بررسی نموده و قتل را از نوع قتل عمد تشخیص دهد ، اولیای دم مقتول ، این اختیار را دارند که قصاص نمودن قاتل را تقاضا نمایند . بنابراین ، یکی از مهم ترین شرایط قصاص قاتل ، آن است که ولی دم مقتول ، بخواهند که قاتل ، قصاص شود .
لذا اگر اولیای دم ، اقدام به گذشت از قصاص کرده باشند ، قصاص یا اعدام قاتل ، موضوعیت ندارد . چرا که حق قصاص ، صرفا متعلق به اولیای دم است . همچنین ، ممکن است که اولیای دم مقتول ، به جای قصاص قاتل ، قصد داشته باشند که از قاتل ، دیه بگیرند و از قصاص یا اعدام وی صرف نظر نمایند .
البته ، در صورتی که ولی دم وجود نداشته باشد و یا اینکه به آنها دسترسی وجود نداشته باشد ، حاکم شرع یا ولی امر نیز می تواند از جانب اولیای دم شخص کشته شده ، تقاضای قصاص یا اعدام قاتل را داشته و یا تقاضای دیه نماید . اجرای قصاص نیز با استفاده از طناب دار یا حلق آویز کردن انجام می شود ؛ یا با هر شیوه دیگری که کمترین آزار را برای شخص داشته باشد .
بیشتر بخوانید: اجرای قصاص نفس
آیا برای قصاص قاتل باید دیه داد
در قسمت قبل ، شرایط قصاص قاتل ، بر اساس قانون مجازات اسلامی را مورد بررسی قرار دادیم . اما علاوه بر شرایط ذکر شده و موارد سقوط قصاص قاتل ، شرط مهم دیگری نیز برای قصاص نمودن قاتل ، پیش بینی شده است و آن ، پرداخت تفاضل دیه اعدام است . به همین دلیل ، در این قسمت ، قصد داریم به بررسی این سوال بپردازیم که آیا برای قصاص قاتل ، باید دیه داد ؟
شاید در ابتدای امر ، اندکی عجیب باشد که چرا لازم است برای قصاص قاتل ، به خانواده یا ورثه وی ، دیه پرداخت کرد . اما پرداخت تفاضل دیه به قاتل ، به دلیل این است که گاهی ، شخص مقتول ، دیه کمتری نسبت به قاتل دارد . به عنوان نمونه ، بر اساس قانون مجازات اسلامی ، دیه زن ، نصف دیه مرد است . به همین دلیل ، بر اساس ماده 382 این قانون ، در صورتی که زن مسلمانی به عمد کشته شود و قاتل ، مرد مسلمان باشد ، ولی دم مقتول ، باید قبل از قصاص نمودن وی ، نصف مبلغ دیه کامل انسان را به وی پرداخت کنند .
علاوه بر این ، در صورتی که چند نفر با مشارکت هم ، فردی را به صورت عمدی ، به قتل رسانده باشند ، هرچند تمام آنها را می توان قصاص نمود ، اما هر فرد ، صرفا به میزان سهم خود ، در قتل مسئولیت دارد . به عنوان نمونه ، اگر دو نفر ، یک فرد را کشته باشند ، هر فرد ، تنها نیمی از مسئولیت قتل را به عهده دارد . به همین دلیل ، خانواده مقتول ، می توانند تقاضا کنند که صرفا یکی از آنها قصاص و اعدام شود و تفاضل دیه اعدام وی ، توسط مرتکب دیگری که قصاص نمی شود ، پرداخت گردد .
هر چند ، اگر اولیای دم بخواهند ، می توانند تقاضای قصاص هر دو مجرمان را داشته باشند . اما در این صورت ، باید تفاضل دیه هر یک از آنها را نیز پرداخت کنند . در این مثال ، چون دو نفر ، برای قتل یک نفر اعدام می شوند ، باید به میزان یک دیه کامل ، به عنوان تفاضل دیه اعدام ، به خانواده دو قاتل ، پرداخت شود . ( برای هر کدام ، نصف دیه انسان کامل ) .
پرداخت دیه برای قصاص قاتل یا پرداخت تفاضل دیه ، در یک مورد دیگر هم موضوعیت دارد و آن هم ، زمانی است که برخی از اولیای دم ، خواهان قصاص باشند و برخی دیگر ، خواهان دریافت دیه یا رضایت دادن بدون دریافت دیه باشند و به بیان دیگر ، صاحب حق قصاص ، چند نفر بوده و در خصوص اعدام یا دریافت دیه از قاتل ، با هم توافق نداشته باشند .
در این صورت ، کسی که خواهان قصاص است ، باید ابتدا ، سهم دیه دیگری را که خواهان دریافت دیه است ، پرداخت نماید . اگر اولیای دم ، بخواهند به جای قصاص ، دیه بگیرند ، این تفاضل دیه اعدام باید به ایشان پرداخت شود و اگر بدون مطالبه دیه ، خواهان گذشت باشند ، تفاضل دیه ، به مرتکب پرداخت می شود .
لازم به ذکر است که اگر اولیای دم مقتول ، تمکن مالی برای پرداخت دیه اعدام قاتل را نداشته باشند و یا اینکه قتل ارتکابی ، احساسات و عواطف عمومی را جریحه دار نماید ، با درخواست دادستان و تایید رئیس قوه قضاییه ، این مقدار تفاضل دیه قاتل و مقتول ، توسط بیت المال پرداخت می شود .
در ادامه بخوانید: هزینه اعدام قاتل و تفاضل دیه آن
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص شرایط قصاص قاتل در کانال تلگرام حقوق کیفری عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون شرایط قصاص قاتل پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- در چه شرایطی می توان قاتل را قصاص نمود ؟
صورتی که اولیای دم تقاضای قصاص قاتل را داشته باشند و جمیع شرایط قانونی مثل پرداخت تفاضل دیه وجود داشته باشد می توان قاتل را اعدام یا قصاص نمود که این شرایط به صورت مفصل در متن مقاله ذکر شده است .
2- آیا برای قصاص یا اعدام قاتل باید به وی دیه پرداخت کرد ؟
بله در مواردی باید برای اعدام قاتل تفاضل دیه پرداخت کرد مثل زمانی که قاتل مرد و مقتول زن است یا زمانی که قاتل متعدد و مقتول یک نفر است یا برخی از اولیای دم گذشت کرده و دیگران خواهان قصاص باشند که شرح آن در مقاله ذکر شده است .
3- در کدامیک از قتل ها می توان قاتل را قصاص یا اعدام نمود ؟
بر اساس قانون مجازات اسلامی قصاص یا اعدام قاتل صرفا مختص قتل هایی است که به صورت عمدی اتفاق می افتند و در قتل غیر عمد یا شبه عمد یا خطای محض شرایط قصاص قاتل وجود ندارد که جزئیات این مطلب در مقاله آمده است .
منبع : شرایط قصاص قاتل