عقد نکاح، عقدی است که به موجب آن، علقه زوجیت، میان زن و مرد ایجاد می شود. این عقد، مانند سایر عقود از شرایط صحت معاملات، مانند قصد و رضا و لزوم اهلیت طرفین پیروی می کند. قرابت سببی و قرابت رضاعی، از موانع نکاح بوده و همچنین، عقد ازدواج، آثار مالی و غیر مالی، همچون لزوم پرداخت نفقه و تمکین را برای زوجین به بار خواهد آورد.
یکی از مهم ترین عقود، در روابط میان افراد، عقد ازدواج است که میان زن و مرد منعقد می شود و آنها را به زوجیت یکدیگر در می آورد. هدف انعقاد این عقد، ایجاد زندگی مشترک و تشکیل خانواده است. عقد نکاح، در هر نظام حقوقی از فرهنگ آن جامعه بسیار تاثیر می گیرد. عقد نکاح را در نظام حقوقی ایران، می توان شامل دو نوع عقد ازدواج دائم و عقد نکاح موقت دانست.
عقد نکاح، نیز مانند سایر عقود، نیازمند رعایت پاره ای از شرایط و تشریفات است ؛ مانند آن که طرفین، برای انعقاد این عقد، بایستی به سن قانونی ازدواج رسیده باشند. اهمیت این شرایط به اندازه ای است که عدم وجود آنها، سبب بطلان عقد نکاح می شود. همچنین، عقد ازدواج، آثار مالی و غیر مالی را در روابط زوجین ایجاد می کند.
به علت اهمیت این موضوع، در این مقاله قصد داریم، در ابتدا به این سوال پاسخ دهیم که عقد نکاح چیست؛ سپس در ادامه، به توضیح شرایط صحت ، موانع و آثار عقد نکاح خواهیم پرداخت . اگر در خصوص این موضوع سوالاتی دارید، در این مقاله همراه ما باشید.
عقد نکاح چیست
در پاسخ به این سوال که عقد نکاح چیست، باید گفت، نکاح، عقدی است که به موجب آن، زن و مرد به منظور تشکیل خانواده و شرکت در زندگی مشترک ، به زوجیت یکدیگر در می آیند . نکاح، از جمله عقودی است که جنبه مالی و غیر مالی را با هم دارا می باشد.
به موجب عقد ازدواج، شوهر، موظف می شود که نفقه زن را بپردازد و همچنین، در صورت توافق، مالی را به عنوان مهریه به زن بدهد؛ زن نیز معمولا مالی را تحت عنوان جهیزیه به خانه شوهر می برد که البته این عمل، تکلیفی برای زن محسوب نمی شود و هر زمان بخواهد، می تواند با ارائه دادخواست استرداد جهیزیه، آن را پس بگیرد . از سوی دیگر، با انعقاد عقد نکاح، زن و مرد، موظف می شوند برای تقویت بنیان خانواده و تربیت فرزندان با هم همکاری کنند .
قانون مدنی، سن قانونی برای انعقاد عقد نکاح را مشخص کرده است. مطابق ماده 1041 قانون مدنی، عقد نکاح دختر، قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر، قبل از رسیدن به سن 15 سال شمسی، منوط به اذن ولی اوست؛ به شرطی که مصلحت طفل نیز رعایت شده باشد و دادگاه صالح نیز آن را تایید کند .
حتما بخوانید: تعریف ازدواج در قانون و انواع آن
شرایط صحت عقد نکاح
در بخش قبل، به این سوال پاسخ دادیم که عقد نکاح چیست و گفتیم که نکاح، عقدی است که میان زن و مرد و برای ایجاد علقه زوجیت منعقد می شود. در این بخش، قصد داریم شرایط صحت عقد نکاح را توضیح دهیم. عقد نکاح، مانند سایر عقود، برای اینکه به صورت صحیح منعقد شود، تایع شرایط صحت قرارداد ها است. همچنین، زوجیت، رابطه حقوقی است که اشخاص، جز در موارد خاص، نمی توانند شرایط و نظام قانونی آن را بر هم بزنند و لزوما باید از مقررات قانونی آن پیروی کنند. شرایط اساسی صحت عقد ازدواج، عباتند از:
قصد و رضای طرفین : زوجین، باید در هنگام انعقاد نکاح، رضایت کامل داشته باشند. به موجب ماده 1070 قانون مدنی: " رضای زوجین، شرط نفوذ عقد است و هر گاه مکره، بعد از زوال کره، عقد را اجازه کند، نافذ است، مگر این که اکراه به درجه ای بوده که عاقد، فاقد قصد باشد." بنابراین، اگر عقد نکاح به اکراه منعقد شود، غیر نافذ است و برای نفوذ آن، اجازه و اعلام رضایت شخص اکراه شده ، مورد نیاز می باشد.
اهلیت طرفین: طرفین عقد نکاح، برای انعقاد قرارداد باید عاقل، بالغ و رشید باشند. همچنین، همان طور که اشاره کردیم، قانون مدنی برای ازدواج، سن قانونی در نظر گرفته است. که زوجین لزوما باید به این سن قانونی رسیده باشند که این سن، برای دختران، 13 سال تمام شمسی و برای پسران، 15 سال تمام شمسی است.
موضوع و جهت عقد ازدواج : عقد نکاح، مانند سایر عقود دارای جهت و موضوع مشخصی است. جهت ازدواج یا هدف ازدواج، باید یک هدف مشروع باشد. به عنوان مثال، ایجاد زندگی مشترک و رابطه زوجیت، از اهداف قانونی و شرعی عقد ازدواج هستند. اما اگر هدف از ازدواج، یک هدف نامشروع باشد، عقد نکاح باطل است.
باید به این نکته، اشاره شود که به موجب ماده 20 قانون حمایت از خانواده مصوب 1391، ثبت نکاح دائم، الزامی می باشد و ثبت نکاح موقت، در سه حالت، باردارشدن زوجه، توافق طرفین و شرط ضمن عقد الزامی است. عدم ثبت نکاح برای مرد، مجازات قانونی دارد. به موجب ماده 21 این قانون، در صورت امتناع شوهر از ثبت ازدواج، مرد ضمن الزام به ثبت نکاح، به پرداخت جزای نقدی درجه پنج و یا حبس تعزیری درجه هفت محکوم می شود.
عقد نکاح موقت، علاوه بر شرایط مذکور، برای آن که به صورت صحیح منعقد شود؛ نیازمند دو شرط اساسی تعیین مهر و تعیین مدت معین است. در نکاح دائم، اگر مهر تعیین نشود، عقد صحیح است، اما در صورت نزدیکی، باید مهر المثل به زوجه پرداخت شود. همچنین، در نکاح دائم و موقت، رضای پدر دختر باکره شرط است.
بیشتر بخوانید: انواع نکاح در قانون مدنی
موانع نکاح
در بخش قبل، راجع به شرایط صحت عقد نکاح توضیح دادیم و گفتیم که عقد نکاح، برای آنکه به طور صحیح واقع شود، باید دارای شرایط عمومی صحت قراردادها باشد. در این بخش، قصد داریم در خصوص موانع نکاح توضیح دهیم. در تعریف موانع نکاح باید بگوییم، در قانون و شرع، مواردی پیش بینی شده است که در صورت وجود داشتن آنها ، زن و مرد نمی توانند با هم ازدواج کنند . به این موارد، در اصطلاح حقوقی، موانع نکاح گفته می شود . موانع نکاح، مطابق قانون مدنی، عبارتند از:
قرابت نسبی : به موجب ماده 1045 قانون مدنی : نکاح با برخی اقارب نسبی، ممنوع است، اگر چه قرابت، حاصل از شبهه یا زنا باشد. این اشخاص، عبارتند از : پدر و اجداد و با مادر و جدات، هر قدر که بالا برود؛ اولاد هر قدر که پایین برود؛ برادر و خواهر و اولاد آنها تا هر قدر که پایین برود؛ عمات و خالات خود و عمات و خالات پدر و مادر و اجداد و جدات. بنابراین، به موجب این ماده قانونی، موارد قرابت نسبی مانع نکاح، به صورت حصری در قانون بیان شده اند.
قرابت رضاعی : به موجب ماده 1046 قانون مدنی : قرابت رضاعی از حیث حرمت نکاح، در حکم قرابت نسبی است و مشروط بر مواردی می باشد. به عنوان مثال، طفل، لااقل یک شبانه روز و یا 15 دفعه متوالی، شیر کامل خورده باشد، بدون این که در این بین، غذای دیگر یا شیر زن دیگر را بخورد و مقدار شیری که طفل خورده است، از یک زن و از یک شوهر باشد.
قرابت سببی : قرابت سببی به موجب ازدواج ایجاد می شود که شامل ممنوعیت ازدواج با مادر زن و مادر شوهر، پدر زن و پدر شوهر، دختر زن در صورت نزدیکی با زن می شود. همچنین، می توان به این مورد اشاره کرد که به موجب ماده 1048 : "جمع بین دو خواهر ممنوع است؛ اگر چه به عقد منقطع باشد."
نکاح با زن شوهردار: احکام مربوط به ازدواج با زن شوهردار در قانون مدنی مشخص شده است. به موجب ماده 1050 قانون مدنی:" هر کس، زن شوهردار را با علم به وجود علقه زوجیت و حرمت نکاح و یا زنی را که در عده طلاق یا در عده وفات است، با علم به عده و حرمت نکاح، برای خود عقد کند، عقد، باطل و آن زن، مطلقا بر آن شخص، حرام مؤبد می شود."
بیشتر بخوانید: موانع نکاح کدامند
آثار عقد نکاح
در بخش قبل، در خصوص موانع نکاح صحبت کردیم و انواع آن را بررسی نمودیم. در این بخش، قصد داریم درباره آثار عقد نکاح توضیح دهیم. عقد ازدواج نیز مانند سایر عقود، آثاری دارد که در قوانین و مقررات مختلف به آن اشاره شده است. به مجرد وقوع عقد نکاح، حقوق و تکالیفی بر عهده زوجین برقرار می شود که این حقوق و تکالیف، مجموعه ای از آثار مالی و آثار غیر مالی را به همراه دارد.
آثار مالی : اولین و مهم ترین اثر مالی عقد نکاح، لزوم پرداخت مهریه و نفقه زن است. به موجب وقوع عقد نکاح، مرد موظف به پرداخت نفقه به زن می شود. نفقه، شامل مسکن، پوشاک ومواردی از این قبیل، در حدود شرایط زندگی زن است. بنابراین، میزان نفقه، در مورد تمامی خانم ها یکسان نیست. تعیین مهریه در عقد ازدواج موقت، الزامی است، اما در عقد ازدواج دائم، ضروری نمی باشد و در صورت وقوع نزدیکی باید، مهر المثل پرداخت شود.
آثار غیر مالی: به لحاظ غیر مالی نیز زن و مرد، موظف به رعایت تکالیفی هستند. از جمله حسن معاشرت، معاونت در حفظ مبانی خانواده و تربیت فرزندان. همچنین، زن در مقابل دریافت نفقه، موظف به تمکین عام و خاص از همسر خود می باشد. تکمین خاص، به معنای ایجاد رابطه زناشویی، در حدود متعارف و تمکین عام، به معنای پذیرش ریاست شوهر است. مثلا، زن باید در مسکن تعیین شده شوهر اقامت کند.
در ادامه بخوانید: اکراه در عقد نکاح و آثار آن
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد عقد نکاح در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون عقد نکاح پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- عقد نکاح چیست؟
نکاح عقدی است که به موجب آن زن و مرد به منظور تشکیل خانواده و شرکت در زندگی مشترک به زوجیت یکدیگر در می آیند که این موضوع در متن مقاله به صورت کامل توضیح داده شده است.
2- شرایط صحت نکاح کدامند؟
قصد و رضا و اهلیت طرفین از شرایط صحت عقد نکاح هستند که این موضوع در متن مقاله به صورت کامل توضیح داده شده است.
3- آثار نکاح چیست؟
از آثار مالی و غیر مالی نکاح می توان به پرداخت نفقه و تمکین اشاره کرد که این موضوع در متن مقاله به صورت کامل توضیح داده شده است.
منبع : عقد ازدواج