گذشتن زمان انجام تعهد، وجود ضرر، خودداری مدیون از انجام تعهد و پیش بینی جبران خسارت در عرف، قانون یا قرارداد، شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد هستند. خودداری از انجام مسئولیت قراردادی، نباید به واسطه عوامل خارج از اراده متعهد باشد و ضرر ناشی از عدم انجام آن، باید ثابت گردد. همچنین، جبران خسارت، باید در قانون، عرف یا قرارداد طرفین، پیش بینی شده باشد.
ماده 10 قانون مدنی، در مورد اثر توافقات خصوصی افراد، مقرر می دارد: "قراردادهای خصوصی، نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است." بر اساس این ماده، کلیه قراردادهای منعقد شده توسط افراد، در صورت قانونی بودن، معتبر و محترم هستند و بنابراین افراد باید به تعهدات و مسئولیت قرادادی خود پایبند باشند.
اگر کسی که در قرارداد، متعهد به انجام کاری یا تحویل دادن مالی است، از انجام تعهدش خودداری کند، می توان از طریق مراجعه به دادگاه ها و اقامه دعوای حقوقی، او را مجبور به انجام تعهد کرد. البته، مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد، در شرایط خاصی، امکان پذیر است و دعوای مطالبه خسارت، در صورتی به نتیجه می رسد که آن شرایط وجود داشته باشند..
از این رو، در این مقاله، به بررسی شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد پرداخته و این شرایط، از جمله گذشتن زمان قرارداد، عدم اجرای قرارداد توسط متعهد، وارد شدن ضرر و جبران خسارت طبق قانون، قرارداد یا عرف را مورد بررسی قرار خواهیم داد. چنانچه، پیرامون این موضوع سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.
شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد
قراردادها، محترم هستند و به موجب ماده 10 قانون مدنی، کلیه قراردادهایی که افراد با یکدیگر منعقد می کنند، چنانچه خلاف قواعد آمره نباشد، محترم است و افراد به موجب آن، دارای مسئولیت قراردادی شده و باید به عهد خود وفا کنند. اما ممکن است یکی از طرفین قرارداد، از اجرای مفاد آن، خودداری کرده که در این صورت، طرف متضرر از عدم ایفای تعهد، می تواند، اقدام به مطالبه خسارت کند. البته، مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد، شرایطی دارد که عبارتند از:
گذشتن زمان انجام تعهد: مدت مقرر برای انجام تعهد، باید منقضی شده باشد.
وجود ضرر: طلبکار، باید ثابت کند که از عدم انجام تعهد و یا تاخیر در انجام تعهد، ضرر کرده است.
خودداری مدیون از انجام تعهد : این عدم انجام تعهد، باید به واسطه بی مسئولیتی متعهد باشد، نه ناشی از عوامل خارجی.
خسارت و جبران آن، پیش بینی شده باشد: این پیش بینی جبران خسارت، می تواند به موجب عرف، قرارداد یا قانون باشد.
پس از بیان شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد، در ادامه، به تفصیل، به توضیح هریک از این شرایط خواهیم پرداخت.
حتما بخوانید: مفهوم عقد و قرارداد
گذشتن زمان انجام تعهد
در قسمت قبل، در خصوص شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد یا عدم انجام مسئولیت قراردادی توضیح دادیم. همچنین، اشاره کردیم که بدون وجود این شرایط، مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد ممکن نیست. یکی از این شرایط، گذشتن زمان انجام تعهد است که در این قسمت، قصد داریم، در خصوص آن صحبت کنیم.
اغلب، در قراردادها، زمان انجام تعهد، تعیین می شود و دو طرف قرارداد باید، در زمان مشخص شده، تعهد خود را انجام دهند. زمان تعیین شده، می تواند یک روز خاص و یا یک مهلت مشخص باشد. مثلا، فروشنده متعهد می شود، در روز سوم اردیبهشت 99، کالا را به خریدار تحویل دهد و یا اینکه، خریدار و فروشنده توافق می کنند که فروشنده، 3 ماه مهلت دارد تا کالا را به خریدار تحویل دهد.
با توجه به این مسئله، می توان گفت: اولین شرطی که برای مطالبه خسارت لازم است، این می باشد که طرف قرارداد، تعهد خود را در مدت مشخص شده، انجام ندهد و موعد، منقضی شده باشد. بعد از پایان یافتن مدت مقرر شده در قرارداد و عدم انجام مسئولیت قراردادی، طلبکار می تواند، بدون اینکه نیاز به اثبات داشته باشد ، اقدام به مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد نماید.
بیشتر بخوانید: دادخواست الزام به اجرای تعهد و صدور دستور موقت
عدم انجام تعهد توسط متعهد
در قسمت قبل، در خصوص یکی از شروط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد یا مسئولیت قراردادی، توضیح دادیم. در این قسمت، قصد داریم، در خصوص شرط دوم مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام مسئولیت قراردادی، یعنی عدم انجام تعهد توسط متعهد، صحبت کنیم و بگوییم که این شرط به چه معنا است.
عدم انجام تعهد، توسط متعهد که یکی از شروط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد و مسئولیت قراردادی است، به این معنا می باشد که متعهد، تعهد خود را انجام نداده است. البته، این عدم انجام تعهد، در مواردی که اجرای قرارداد، ناممکن بوده و به علت عواملی، خارج از اراده متعهد اتفاق افتاده، تاثیری در ایجاد مسئولیت ندارد و تنها مواردی در نظر گرفته می شود که مدیون، پیمان شکنی کند و عامدانه از انجام تعهد خودداری کند. به عنوان مثال، عدم انجام تعهد، به واسطه تصادف، پیمان شکنی عامدانه لحاظ نمی گردد.
بیشتر بخوانید: اقاله قرارداد یعنی چه و آثار آن
وجود ضرر
در قسمتهای قبل، در خصوص دو شرط از شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد و مسئولیت قراردادی، توضیح دادیم. همچنین گفتیم، گذشتن موعد قرارداد و عدم انجام تعهد توسط متعهد، نباید به علت عوامل خارج از اراده متعهد باشد. در این قسمت، قصد داریم، در خصوص وجود ضرر که یکی دیگر از شروط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد و مسئولیت قراردادی است، صحبت کنیم.
برای مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد و مسئولیت قراردادی، طلبکار باید ثابت کند که از عدم انجام تعهد و یا تاخیر در انجام تعهد، ضرر کرده است. اگر طلبکار بتواند این موضوع را ثابت کند، مدیون باید بر اساس نحوه جبران خسارت، اقدام به پرداخت ضرری نماید که با انجام ندادن تعهدش یا دیر انجام دادن آن ، به طرف دیگر قرارداد رسیده است.
نکته ای که در اینجا باید به آن دقت کرد، این است که ضرر وارد شده به طلبکار، باید ناشی از عدم انجام مسئولیت قراردادی یا تاخیر در انجام تعهد توسط متعهد باشد؛ یعنی ضرر، باید نتیجه مستقیم عهد شکنی باشد تا بتوان خسارت را مطالبه کرد.
بیشتر بخوانید: تعهد به انجام کار در قرارداد
جبران خسارت به موجب قرارداد ، عرف یا قانون لازم باشد
در قسمت های قبل، در خصوص سه شرط از شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد و مسئولیت قراردادی، توضیح دادیم و گفتیم که چنانچه متعهد دارای مسئولیت قراردادی، عامدانه از انجام تعهد خودداری کند و از این راه، ضرری به طرف دیگر قرارداد وارد آورد، مسئول جبران آن است. در این قسمت، قصد داریم، درباره لزوم جبران خسارت به موجب قرارداد، عرف یا قانون صحبت کنیم.
اگر شخصی، طبق قرارداد، تعهد کند که کاری را انجام می دهد و از تعهد خود تخلف کند، مسئول خسارتی می باشد که به طرف مقابل وارد کرده است. این موضوع، در ماده 221 قانون مدنی، ذکر شده است که به موجب آن، در صورتی که متعهد به تعهد خود عمل نکند، طبق قانون، ملزم به جبران خسارت خواهد بود.
البته، جبران خسارت ناشی از عدم انجام تعهد، در عرف هم آنقدر قوی و پذیرفته شده است که بدون ذکر این ماده در قانون هم، باید جبران خسارت را ضروری دانست. شایان ذکر است، طرفین قرارداد می توانند، برای جلوگیری از خسارت های احتمالی، شرط جبران خسارت را در متن قرارداد ذکر کنند و بدین ترتیب، پیشاپیش از حقوق خود، محافظت نمایند.
در ادامه بخوانید: خسارت ناشی از تاخیر در انجام تعهد
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد پاسخ دهند.
سوالات متداول
1- شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد کدامند؟
شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد وجود ضرر گذشت موعد مقرر برای انجام تعهد و سایر شرایطی است که جزئیات آن در متن مقاله ارائه شده است.
2- پیش بینی خسارت در قرارداد به چه معنا می باشد؟
پیش بینی خسارت در قرارداد ها شرطی است که طرفین می گذارند تا در صورت انجام ندادن مورد تعهد و ایجاد ضرر طرف متضرر بتواند مطالبه خسارت کند که جزئیات آن در متن مقاله ارائه شده است.
3- وجود ضرر که از شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد است به چه معنا می باشد؟
یکی از شرایط مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد اثبات وجود ضرری است که از عدم انجام تعهد توسط متعهد ناشی شده است که جزئیات آن در متن مقاله ارائه شده است.