معامله اضطراری، به این معنا است که شخصی ، در شرایط ناشی از اضطرار ، معامله ای انجام می دهد که در شرایط عادی ، این معامله را انجام نمی داد . البته ، حکم معامله اضطراری ، بر خلاف معاملات اکراهی که غیر نافذ هستند ، کاملا صحیح و معتبر می باشد و آثار معاملات اضطراری ، به محض انعقاد ، بر آن معامله مترتب خواهد شد .
هر گونه انعقاد قرارداد و معامله میان اشخاص ، نیازمند آن است که طرفین ، قصد و رضایت باطنی و قلبی، برای انجام آن داشته باشند . در غیر این صورت ، در برخی موارد ، ممکن است معامله انجام شده ، باطل بوده و هیچ اثر حقوقی نداشته باشد و یا اینکه ، به اصطلاح ، غیر نافذ بوده و برای اینکه واجد آثار حقوقی و قانونی شود ، به تنفیذ یا رضایت شخص ، نیاز داشته باشد .
به طور کلی ، عواملی که به نوعی می توانند موجب مخدوش شدن خواست و نیت طرفین معامله می شوند ، به سه نوع اجبار ، اکراه و اضطرار تقسیم می شوند که هر یک از آنها ، حکم و آثار خاص خود را دارد . به عبارت دیگر ، معامله اجباری و اکراهی ، با معامله اضطراری ، متفاوت است . اما سوالی که ممکن است مطرح شود آن است که معامله اضطراری چیست و چه احکام و آثاری دارد ؟
برای پاسخ دادن به این سوال ، به بررسی این موضوعات می پردازیم که معامله اضطراری به چه معنا است ، تفاوت این معامله و معامله اکراهی در چیست ، حکم معامله اضطراری چیست و چه آثاری دارد .
معامله اضطراری چیست
یکی از مهم ترین شرایط صحت معامله ، وجود قصد و رضایت طرفین ، برای انجام معامله می باشد . در حالت عادی که اشخاص با میل و رضای باطنی خود، معامله ای را انجام می دهند ، معامله به صورت کاملا صحیح و قانونی منعقد شده و از همان زمان ، آثار حقوقی ناشی از آن معامله ، ایجاد خواهد شد .
اما گاهی ممکن است شخص ، برای انجام معامله ، قصد و نیت نداشته باشد و یا رضایت وی ، مخدوش شده باشد و در اینجا بحث ، از معاملات اجباری یا معاملات اکراهی به میان می آید . برای اطلاع از این مطلب که معامله اکراهی و اجباری، چه تفاوت هایی با معامله اضطراری دارند ، ابتدا باید به تعریف معامله اضطراری پرداخته و به این سوال پاسخ دهیم که منظور از معامله اضطراری چیست .؟
به لحاظ لغوی ، اضطرار، به معنای احتیاج پیدا کردن به چیزی ، ناچار شدن و ناگزیر شدن به چیزی ، درمانده شدن ، تنگدستی ، بیچارگی ، بی اختیاری و مواردی از این قبیل است . بر این اساس ، منظور از معامله اضطراری، آن است که شخصی ، در شرایطی قرار گیرد که به ناچار و از روی درماندگی و حالاتی از این قبیل ، معاملاتی را انجام بدهد که در شرایط عادی و معمولی ، حاضر به چنین معامله ای با چنین کیفیتی ، نبوده است .
به عنوان نمونه ، زمانی که شخصی ، به منظور جلوگیری از تشدید بیماری فرزند خود ، اقدام به معامله ملک یا خودروی خود می نماید و آن را به مبلغی کمتر از قیمت متعارف آن، به فروش می رساند تا بتواند هزینه های عمل بیمارستان را بپردازد ، به دلیل اینکه از روی اضطرار و ناچاری، دست به انجام این معامله زده است ، چنین معامله ای را با عنوان معامله اضطراری نام گذاری می کنند .
حتما بخوانید: اکراه در قانون مدنی
تفاوت معامله اضطراری و معامله اکراهی
در قسمت قبل ، مفهوم معامله اضطراری را توضیح دادیم ؛ نکته ای که باید به آن توجه شود، آن است که اضطرار و اکراه ، با هم متفاوت می باشند، در حالی که بعضا به اشتباه، به جای هم مورد استفاده قرار می گیرند . با توجه به اینکه حکم و آثار ناشی از معاملات اضطراری و معاملات اکراهی ، با هم تفاوت دارد ، در این قسمت به بررسی تفاوت معامله اضطراری و معامله اکراهی خواهیم پرداخت .
معامله اکراهی ، به این معنا است که شخص ، بر اثر یک عامل بیرونی که معمولا ناشی از فشارهای دیگری است ، اقدام به انعقاد عقد یا قرارداد می کند که نسبت به انجام آن ، کراهت دارد . البته ، در اکراه ، شخص ، مجبور به انجام معامله نشده است و صرفا با در نظر گرفتن آثار و عواقب سوء ناشی از اکراه ، دست به انجام معامله می زند . بنابراین ، بر خلاف اجبار ، در اکراه ، اراده فرد، مخدوش و معیوب نشده و شخص مکره ، قصد انجام معامله را دارد ؛ ولی نسبت به انجام معامله ، راضی نیست .
بر اساس قانون ، حکم معامله اکراهی ، به دلیل فقدان رضایت شخص ، عدم نفوذ معامله است . به عبارت دیگر ، معامله اکراهی ، غیر نافذ بوده و شخص ، بعد از پایان شرایط اکراهی ، می تواند معامله را تنفیذ یا قبول نموده و یا آن را رد کند . حتی اکراه در عقد نکاح نیز به شخص اکراه شده ، این اختیار را می دهد که پس از عقد نکاح ، آن را قبول یا رد کند .
تفاوت معامله اضطراری و معامله اکراهی، در آن است که در اضطرار ، عامل بیرونی ، شخص را به انجام معامله وادار نکرده است و صرفا خود فرد ، با در نظر گرفتن شرایط ، معامله ای را انجام می دهد . در این معامله ، نه قصد و نه رضایت شخص مضطر ، معیوب نشده است و به همین دلیل ، حکم این معامله ، با معامله اکراهی ، تفاوت دارد که در قسمت بعد ، به بررسی آن می پردازیم .
بیشتر بخوانید: حق فسخ قرارداد
حکم معامله اضطراری
پس از پرداختن به اینکه معامله اضطراری چیست و چه تفاوتی با معامله های اکراهی دارد ، لازم است که به بررسی حکم معامله اضطراری نیز بپردازیم . به عبارت دیگر ، ممکن است این سوال مطرح شود که بر اساس قانون ، معامله اضطراری چه حکمی دارد ؟ آیا معامله های اضطراری، باطل و بدون اثر هستند یا اینکه می توان آنها را صحیح و معتبر تلقی نمود ؟
به طور کلی ، حکم معامله اضطراری ، در ماده 206 قانون مدنی بیان شده است که بر اساس ماده مذکور : « اگر کسی در نتیجه اضطرار ، اقدام به معامله کند ، مُکرَه محسوب نشده و معامله اضطراری ، معتبر خواهد بود » . به عبارت دیگر ، اگر شخصی ، در نتیجه اضطراب ، شرایط ، چالش ها و دشواری هایی که به لحاظ فردی با آن مواجه است ، دست به انجام معامله اضطراری بزند ، این معامله به لحاظ حقوقی ، صحیح می باشد .
حکم صحیح بودن معامله های اضطراری در این ماده ، به دلیل آن است که معمولا اضطرار و ناچاری که ناشی از شرایط و حالات درونی خود فرد است ، تا حدی نیست که قصد و رضایت را تحت الشعاع قرار دهد و اراده وی را بلااثر نماید . از همین رو ، شاید به دلیل آنکه شخص مضطر ، بتواند بر شرایط اضطراری غلبه نموده و حوایج ضروری خود را به طریق دیگری، بر طرف نماید ، قانونگذار ، حکم به صحت معامله های اضطراری صادر نموده است .
بیشتر بخوانید: موارد انحلال قرارداد
آثار معامله اضطراری
در قسمت قبل ، حکم معامله اضطراری را مورد بررسی قرار دادیم و همانطور که اشاره شد ، بر اساس قانون مدنی ، معامله های اضطراری ، به لحاظ حقوقی ، کاملا معتبر و صحیح محسوب می شوند . در تکمیل موضوع ، لازم است به بررسی این سوال نیز بپردازیم که آثار معامله اضطراری چیست ؟ آیا در معامله های اضطراری نیز ، شخص مضطر ، نیاز است که بعد از انجام معامله اضطراری ، آن را تنفیذ یا اجازه نماید یا خیر ؟
در پاسخ به این سوال ، باید گفت که بر اساس قانون مدنی ، معامله اضطراری ، به لحاظ حقوقی ، نافذ و معتبر است . به این معنا که بر خلاف معامله های اکراهی که غیر نافذ هستد و پس از انجام معامله ، شخص اکراه شده ( مکره ) ، قادر است معامله اکراهی را تنفیذ یا قبول کرده و یا آن را رد نماید ، اصولا در معاملات اضطراری ، مضطر ، چنین حقی ندارد . لذا ثبات معاملاتی مثل عقد بیع ، ایجاب می کند که معاملات اضطراری ، حتی بدون تنفیذ یا رضایت مضطر نیز صحیح و معتبر باشند و نیازی به اجازه بعدی وی نباشد .
با این حال ، باید به یک نکته نیز توجه نمود و آن هم اینکه گاهی ، معامله های اضطراری ، بر اثر اکراه واقع می شوند . به عبارت دیگر ، گاهی ، شخصی از بیرون ، شرایطی را ایجاب می نماید که فرد ، در درون خود احساس اضطرار نماید و بر اساس آن ، معامله ای را انجام دهد . در چنین شرایطی ، هرچند معامله اضطراری صحیح است ، اما به دلیل اینکه شخصی از بیرون ، وی را دچار اکراه نموده است ، می توان حکم به عدم نفوذ معامله داد .
در ادامه بخوانید: معامله اکراهی چیست
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد معامله اضطراری در کانال تلگرام حقوق قراردادها و عقود عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون معامله اضطراری پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- معامله اضطراری چیست ؟
معامله اضطراری به این معنا است که شخص در شرایط ناشی از اضطرار و درماندگی و بر اساس یک عامل درونی اقدام به انعقاد معامله می نماید که در شرایط عادی آن را انجام نمی داد که شرح بیشتر این موضوع در مقاله ذکر شده است .
2- تفاوت معامله اکراهی و معامله اضطراری چیست ؟
در معاملات اکراهی شخص بر اساس یک عامل خارجی اقدام به معامله ای می کند که از آن کراهت داشته و راضی به آن نمی باشد اما در معامله اضطراری عامل بیرونی برای اجبار شخص به معامله دخالت ندارد که برای دریافت اطلاعات بیشتر می توانید به متن مقاله مراجعه نمایید .
3- حکم معامله اضطراری چیست ؟
بر اساس قانون مدنی معاملات اضطراری بر خلاف معاملات اکراهی که غیر نافذ هستند کاملا صحیح و معتبر می باشند و آثار قانونی ناشی از آن به محض انعقاد معامله ایجاد می شود که شرح بیشتر این موضوع در مقاله بیان شده است .
منبع : معامله اضطراری چیست