از آن جهت که محجورین اعم از صغیر و سفیه و مجنون در بسیاری از موارد، حق تصرف در اموال خود را ندارند ، لازم است که در بیشتر موارد، تعیین مهریه با اجازه ولی و یا توسط وی انجام شود . همچنین برای بررسی اینکه مهریه محجورین چه حکمی دارد ، باید آن را در حالات مختلفی همچون صداق یا مهریه محجورین در صورت طلاق ، شرایط مهریه محجورین در صورت فوت و شرایط مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح مورد بررسی قرار داد .
بر اساس قانون مدنی ، دسته ای از افراد جامعه اصطلاحا " محجور " هستند ؛ به این معنا که از انجام دادن برخی تصرفات در اموال و یا انجام معاملات ممنوع شده اند که مهم ترین انواع محجورین بر اساس قانون مدنی عبارتند از اشخاص صغیر ، اشخاص غیر رشید یا سفیه و اشخاصی که مجنون یا دیوانه هستند .
با این حال ، اشخاص ذکر شده نیز مانند سایر افراد ممکن است ازدواج کنند و یکی از مهم ترین آثار مالی عقد ازدواج یا نکاح محجوران ، بحث مهریه یا صداق آنها است . لذا این سوال مطرح می شود که اصولا تعیین مهریه محجورین به چه صورت است و اگر شخص محجور فوت کند ، طلاق بگیرد و یا اینکه ازدواج وی فسخ شود، تکلیف مهریه وی چیست ( زنان محجور ) و پرداخت مهریه توسط محجوران چگونه است ( مردان محجور ) .
به همین مناسبت ، در این مقاله قصد داریم ابتدا به این سوالات پاسخ دهیم که محجورین چه کسانی هستند و چه کسی حق تعیین صداق یا مهریه محجورین را دارد ؟ در ادامه نیز به بررسی مهریه محجورین در صورت طلاق آن ها ، مهریه محجورین در صورت فوت آن ها و مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح خواهیم پرداخت .
محجورین چه کسانی هستند
در اصطلاح فقهی ، " حجر " ( به فتحه برای ح و سکون برای ج ) به معنای منع است و محجور به معنای کسی است که از برخی تصرفات قانونی در اموال و دارایی ها و یا برخی حقوق قانونی ممنوع شده است . این ممنوعیت به دلیل آن است که اگر شخص محجور به عنوان مثال، اقدام به انجام معامله کند و تعهدات مالی را قبول کند ، به دلیل اینکه به نحو درستی نمی تواند منافع خود را لحاظ کند ، دچار ضرر و زیان می شود . پس در واقع ، ایجاد حجر برای برخی اشخاص جنبه حمایت از آنان را دارد .
در پاسخ به این سوال که انواع محجورین چه کسانی هستند ، ماده 1207 قانون مدنی قابل توجه است که بر اساس آن ، محجورین به سه دسته کلی تقسیم شده اند . بر اساس این ماده ، اشخاص ذیل محجور بوده و از تصرف در اموال و حقوق مالی خود ممنوع هستند : صغار ، اشخاص غیر رشید ، مجانین . در توضیح این ماده باید گفت :
صغار یا اشخاص صغیر به آن دسته افرادی گفته می شود که به سن قانونی بلوغ نرسیده اند . صغیر را می توان به دو دسته صغیر ممیز ( کسی که خوب و بد را تشخیص می دهد ) و صغیر غیر ممیز تقسیم بندی کرد . مطابق قانون ، دختران در سن نه سال تمام قمری و پسران در سن پانزده سال تمام قمری به سن بلوغ می رسند .
دسته دوم محجوران، اشخاص سفیه هستند ؛ طبق تعریفی که ماده 1208 قانون مدنی از این مفهوم ارائه داده است ، سفیه یا غیر رشید به کسی گفته می شود که تصرفات او در اموال و حقوق مالی خود عقلانی نباشد . مانند اشخاصی که قادر به تشخیص ضرر یا سود خود نیستند و التفاتی به امور مادی ندارند . طبق ماده 1214 قانون مدنی ، معاملات و تصرفات اشخاص غیر رشید یا سفیه در اموال شان نافذ نیست ؛ مگر اینکه ولی قهری یا قیم اجازه بدهد .
علاوه بر این ، طبق ماده 1211 قانون مدنی ، جنون به هر اندازه که باشد موجب حجر است و اشخاص مجنون یا دیوانه که قوه تعقل ندارند ، به طور کلی از تصرف در اموال خود ممنوع یا محروم شده اند و نمی توانند به صورت مستقل به امور مالی و یا حتی امور غیر مالی بپردازند ؛ چرا که قصد و اراده لازم جهت اعمال حقوقی خود را ندارند .
حتما بخوانید: محجور کیست
چه کسی حق تعیین مهریه محجورین را دارد
در قسمت قبل به توضیح این مطلب پرداختیم که محجورین چه کسانی هستند و همانطور که ذکر شد ، محجورین به سه دسته صغیر ، سفیه و مجنون می باشند . وجه مشترک اشخاص محجور آن است که از تصرفات مالی یا مادی در اموال خود ممنوع بوده و نمی توانند تعهدات مادی به کسی بدهند یا لااقل، دادن تعهدات مالی شان باید با اجازه ولی قهری ایشان باشد .
با این توضیحات ، این سوال مطرح می شود که اگر محجور، قصد ازدواج داشته باشد و بخواهد برای همسر خود مهریه یا صداق تعیین کند ، با توجه به اینکه تعیین مهریه نوعی تکلیف یا تعهد مادی ( پولی ) الزام آور است و شوهر به لحاظ قانونی مکلف است هر زمان همسرش بخواهد مهریه او را بدهد ، آیا خود محجور به تنهایی می تواند این کار را انجام بدهد و یا شخص دیگری باید اقدام به تعیین مهریه محجور نماید ؟
به عبارت دیگر در این قسمت می خواهیم به این سوال پاسخ دهیم که چه کسی حق تعیین مهریه محجورین را دارد ؟ همانطور که در قسمت قبل توضیح داده شد ، صغیر شامل دو نوع صغیر ممیز و غیر ممیز است . بر اساس قانون، صغیر غیر ممیز، فاقد اراده لازم برای ازدواج و تعیین مهر و صداق است ، ولی صغیر ممیز قادر است برخی اعمال حقوقی را خودش انجام بدهد .
البته بر اساس قانون مدنی حداقل سن ازدواج برای دختران سیزده سال و برای پسران پانزده سالگی تعیین شده است . بنابراین چون در زمان ازدواج ، دختران و پسران به سن بلوغ هم رسیده اند و دیگر صغیر نیستند می توانند خودشان به صورت مستقل و بدون اجازه ولی قهری اقدام به تعیین مهریه نمایند . هر چند دختران، نیازمند اذن ولی قهری یعنی پدر و جد پدری برای ازدواج شان هستند .
همچنین گفتیم محجور بودن سفیه مربوط به مسائل مالی اوست . به همین دلیل، سفیه یا غیر رشید می تواند اقدام به ازدواج ( به عنوان عقد غیر مالی ) نماید ؛ ولی از آن جهت که عقد نکاح، دارای آثار مالی همچون مهریه و نفقه است ، نمی تواند مستقلا اقدام کند . بلکه تعیین مهریه سفیه باید با اجازه ولی قهری یا قیم او باشد . همچنین در مورد بخشیدن مهریه بدون اذن پدر نیز نمی توانند اقدام کنند .
بنابراین اگر سفیه یا غیر رشید بدون اذن ولی یا قیم با توافق طرفین مهریه را تعیین کند ، این امر غیر نافذ است . یعنی ولی قهری یا قیم سفیه می توانند با رعایت مصلحت سفیه مهریه تعیین شده را تنفیذ ( اجازه ) داده و یا آن را رد کنند .
در مورد اشخاص مجنون ، چون به کلی فاقد قوه عقل و درک هستند ، نمی توانند هیچ عمل حقوقی انجام دهند . طبق قانون برای ازدواج و تعیین مهریه ، ابتدا باید پزشک ازدواج مجنون را لازم بداند و موافقت داشته باشد . به همین دلیل ، اشخاص مجنون نمی توانند به صورت مستقل اقدام به ازدواج و به طریق اولی تعیین مهریه نمایند . به همین دلیل است که در ماده 1213 قانون مدنی ذکر شده است : مجنون دائمی مطلقا و مجنون دوره ای در حال دوره جنون خود ، نمی توانند هیچ گونه تصرفی در اموال و حقوق مالی خود بنمایند .
پس ازدواج و تعیین مهریه توسط مجنون ، بر خلاف تعیین مهریه توسط سفیه - که با اجازه ولی قهری بلا اشکال است - ، حتی با اجازه ولی قهری یا قیم مجنون نیز صحیح نخواهد بود . پس ازدواج مجنون و تعیین مهریه فقط باید توسط ولی قهری یا قیم او انجام بشود . با این توضیح که اگر جنون متصل به زمان صغر ( کودکی ) بود ، ولی قهری باید مهریه را تعیین کند و اگر پس از بالغ شدن مجنون بشود قیم می تواند مهریه وی را مشخص کند .
بیشتر بخوانید: مهریه زن چیست
مهریه محجورین در صورت طلاق
در این قسمت قصد داریم به توضیح این سوال بپردازیم که مهریه محجوران در صورت طلاق چه حکمی دارد ؟ برای پاسخ دادن به این سوالات بهتر است بحث را در مورد انواع محجورین به صورت جداگانه مورد بررسی قرار دهیم .
از آن جهت که بر اساس حکم شرع و قانون ازدواج دختر صغیر ( زیر نه سال ) موضوعیت ندارد ، بحث مطالبه مهریه وی در صورت طلاق نیز منتفی است ؛ چون ازدواج دختر صغیر ( زیر نه سال ) اصولا ممنوع است و لذا ازدواجی صورت نگرفته که طلاق و حکم دریافت مهریه و صداق وی را بررسی نماییم .
در مورد مهریه دختر سفیه هم نمی توان حکم خاصی در قانون یافت که وی را از دریافت مهریه محروم نماید . بنابراین طبق قانون ، مهریه زن محجور از نوع سفیه و غیر رشید در صورت طلاق گرفتن به قوت خود باقی است و در صورت طلاق دادن زن سفیه ، باید مهریه وی پرداخت بشود . البته برای مطالبه مهریه توسط دختران غیر رشید و زیر 18 سال ، ولی قهری یا قیم باید به جای آنها اقدام قانونی انجام دهد .
در مورد مهریه مجنون در صورت طلاق نیز همین حکم بر قرار است . به این صورت که اگر زنی مجنون یا دیوانه باشد ، شوهر حق دارد هر زمان بخواهد وی را طلاق بدهد که البته مهریه زن مجنون بعد از طلاق به قوت خود باقی است .
اگر هم مرد محجور باشد ، به عنوان مثال مرد مجنون و یا سفیه باشد ، باز هم به لحاظ حقوقی مکلف است که مهریه ای که برای همسر خود تعیین کرده است را در صورت طلاق ، به وی بپردازد . البته ذکر این نکته ضروری است که طلاق دادن زن توسط مردان سفیه نیازمند اجازه ولی قهری او نمی باشد ، ولی مرد مجنون نمی تواند مستقلا همسر خود را طلاق بدهد .
بیشتر بخوانید: نحوه طلاق فرد مجنون
مهریه محجورین در صورت فوت
در قسمت قبل به توضیح مهریه و صداق مجوران اعم از صغیر ، سفیه و مجنون بعد از طلاق پرداختیم و اشاره شد که مهریه زن اصولا حق مالی است که به قوت خود باقی می ماند و اصولا نمی توان آن حق را از بین برد ؛ مگر با دلایل موجه قانونی ؛ که محجور بودن زن جزء موارد عدم تعلق مهریه نمی باشد . اما در این قسمت قصد داریم به این سوال نیز پاسخ دهیم که مهریه محجورین در صورت فوت آنها چه حکمی دارد .
پاسخ به این سوال نیز روشن است ؛ حق مهریه زن محجور سفیه و دیوانه در صورت فوت وی کماکان به قوت خود باقی است . به همین دلیل وراث زن محجوری همچون سفیه یا حتی دیوانه و مجنون می توانند مهریه وی را پس از فوت ، به نیابت از طرف وی مطالبه کنند .
علاوه بر این ، در صورتی هم که مردی محجور بوده ( مجنون یا سفیه ) و فوت کرده باشد و اموالی از وی به عنوان ارثیه یا ترکه وجود داشته باشد ، زن او می تواند با ارائه دادخواست ، مهریه خود را از اموال شوهر محجورش مطالبه کند و فوت شوهر محجور، سبب از بین رفتن مهریه همسرش نخواهد شد .
بیشتر بخوانید: مهریه زن بعد از فوت شوهر
مهریه محجورین در صورت فسخ نکاح
علاوه بر تعیین تکلیف مهریه محجورین در صورت طلاق یا فوت ، لازم است تا به بررسی مهریه محجوران در صورت فسخ نکاح نیز پرداخته و به این سوال پاسخ دهیم که آیا در صورت فسخ نکاح نیز به زنان محجور مهریه تعلق می گیرد ؟
در قانون مدنی ، یکی از شرایطی که زنان می توانند به موجب آن اقدام به فسخ نکاح کنند ، این است که شوهر آنها مجنون باشد . بنابراین ، سفیه بودن دلیل موجهی برای فسخ نکاح نمی باشد . همچنین ، مردان نیز علاوه بر مواردی که عیوب زن برای فسخ نکاح وجود دارد ، در صورتی که زن دیوانه یا مجنون باشد، می توانند اقدام به فسخ نکاح کنند ؛ چرا که بر اساس ماده 1121 قانون مدنی ، جنون هر یک از زوجین برای طرف مقابل موجب ایجاد حق فسخ می شود .
در این شرایط ، اگر زن به دلیل مجنون بودن شوهر، اقدام به فسخ نکاح نماید و رابطه زناشویی اتفاق نیفتاده باشد ، زن حق دریافت صداق و مهریه ندارد . اما اگر فسخ نکاح به دلیل جنون زوج بعد از رابطه زناشویی باشد ، مهریه زن به صورت تمام و کمال باید پرداخت شود و او می تواند اقدام به مطالبه مهریه نماید .
همچنین بر اساس قانون مدنی ، تنها در شرایطی که زن قبل از ازدواج ، مجنون یا دیوانه بوده باشد و مرد از آن مطلع نباشد ، مرد می تواند اقدام به فسخ نکاح با زن مجنون نماید . ولی اگر زن بعد از ازدواج، دیوانه و مجنون و به اصطلاح محجور شود ، شوهر فقط می تواند او را طلاق دهد، نه اینکه ازدواج را فسخ کند . در این شرایط ، اگر شرایط فسخ نکاح زن محجور به لحاظ جنون وجود داشت و شوهر خواست فسخ نکاح کند ، باز هم رابطه زناشویی است که ملاک تعلق مهریه به زن محجور می باشد .
به این معنا که اگر فسخ نکاح قبل از رابطه زناشویی با زوجه مجنون باشد ، مهریه به زن مجنون تعلق نمی گیرد، ولی اگر فسخ نکاح بعد از رابطه زناشویی باشد ، مهریه زن محجور باید تمام و کمال پرداخته شود .
در ادامه بخوانید: مهریه زن در فسخ نکاح
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص مهریه محجورین در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون مهریه محجورین پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- انواع محجوران کدامند ؟
بر اساس قانون مدنی محجوران شامل اشخاص صغیر و اشخاص سفیه یا غیر رشید و اشخاص مجنون یا دیوانه هستند که اطلاعات کامل در این خصوص در مقاله ذکر شده است .
2- تعیین مهریه محجوران توسط چه کسی باید انجام شود ؟
اشخاص غیر رشید می توانند مهریه تعیین کنند اما ولی قهری می تواند مهریه تعیین شده را تنفیذ یا رد کند ولی مهریه اشخاص مجنون لزوما باید توسط ولی قهری یا قیم آنها تعیین شود که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید .
3- در چه صورتی به زن مجنون بعد از طلاق مهریه تعلق می گیرد ؟
بله حق دریافت مهریه توسط زن مجنون بعد از طلاق از شوهر وجود دارد و در صورتی که رابطه زناشویی رخ داده باشد زن مجنون مستحق تمام مهریه است که برای دریافت اطلاعات کامل در خصوص مهریه محجورین پس از طلاق ، فسخ نکاح و یا فوت می توانید مقاله را مطالعه نمایید .
منبع : مهریه محجورین