نفقه، براساس تعریف قانون مدنی، هزینه لازم برای زندگی بوده که شامل هزینه مسکن، خوراک و پوشاک می شود. نفقه، به دو گروه از افراد، یعنی زوجه و اقارب نسبی در خط عمودی تعلق می گیرد. میزان نفقه، دارای مبلغ ثابتی نیست و اگر زن و شوهر در خصوص آن توافق نکنند، تعیین میزان آن توسط کارشناس انجام می گیرد.
بر اساس مقررات قانونی و شرعی، یکی از وظایفی که بر عهده مرد قرار دارد، پرداخت نفقه زن و فرزندان خود است. انجام این تکلیف توسط مرد، ضمانت اجرای حقوقی عدم پرداخت نفقه و ضمانت اجرای کیفری ترک انفاق را در پی دارد؛ یعنی زن در صورت انجام وظایف زوجیت و عدم دریافت نفقه، می تواند از دادگاه، مطالبه نفقه کرده و در صورت عدم پرداخت، تقاضای تعقیب کیفری شوهر را نماید. علاوه بر زوجه، نفقه به گروه دیگری از افراد، یعنی اقراب نسبی در خط عمودی نیز تعلق می گیرد.
براساس قانون مدنی دو گروه از افراد مستحق دریافت نفقه هستند. بنابراین، ممکن است، در تعیین این افراد، ابهاماتی به وجود بیاید. همچنین، این موضوع که نفقه شامل چه مواردی می شود و تعیین میزان آن چگونه است، از سری موضوعاتی می باشند، که افراد معمولا در خصوص نفقه با آنها درگیر هستند.
با توجه به اهمیت نفقه در رفع نیازهای مالی، در این مقاله، قصد داریم در ابتدا به این سوال پاسخ دهیم، که نفقه چیست؟ و مواردی که نفقه شامل آن می شود چیست؟ و در ادامه به معرفی افرادی که نفقه به آنها تعلق می گیرد، پرداخته و میزان نفقه را بررسی نماییم.
نفقه چیست
لازمه ادامه زندگی خانوادگی، آن است که هزینه های مربوط به آن تامین بشود. هزینه و خرجی لازم برای گذراندن زندگی را نفقه می گویند. براساس مواد مندرج در قانون مدنی، نفقه به دو گروه از افراد تعلق می گیرد: زوجه و اقارب نسبی در خط عمودی. نفقه فرزند، نفقه اقارب محسوب شده و تابع قواعد و مقررات آن می باشد.
در خصوص پرداخت نفقه زوجه، انجام وظایف زوجیت شرط شده است، که شامل تمکین می شود و اگر زن از انجام آن ممانعت ورزد، نفقه به او تعلق نمی گیرد. در رابطه با نفقه اقارب در خط عمودی، استطاعت مالی انفاق کننده و عدم توانایی مستحق نفقه، در اشتغال به شغلی برای تامین وسایل معیشت خود، شرط دئریافت نفقه می باشد.
حتما بخوانید: ضمانت اجرای عدم پرداخت نفقه
نفقه به چه کسانی تعلق می گیرد؟
همان طور که در بخش قبل توضیح دادیم، نفقه، لازمه ادامه زندگی است، زیرا هزینه ها و نیاز های کسی که مستحق نفقه است، با آن تامیین می شود. براساس مواد مندرج در قانون مدنی، نفقه به دو گروه از افراد تعلق می گیرد:
نفقه اقارب در خط عمودی: به موجب ماده 1196 قانون مدنی، "در روابط بین اقارب، فقط اقارب نسبی در خط عمودی اعم از صعودی یا نزولی، ملزم به انفاق یک دیگر هستند." منظور از اقارب در خط عمودی، یعنی اقارب نسبی که ترتیب قرار گرفتن آنها، پشت سر هم و نسل به نسل است که شامل پدر بزرگ، مادر بزرگ، پدر، مادر، فرزند، نوه و فرزندان فرزند به درجات پایین می شود. براساس این ماده قانونی، قرابت های سببی و رضایی، مشمول دریافت نفقه نمی باشند. همچنین، اقارب نسبی که در خط افقی قرار دارند، که شامل خواهر، برادر، عمه، خاله و غیره می باشند، در ذیل موارد این ماده قرار نمی گیرند.
نفقه فرزند، جزو نفقه اقارب نسبی در خط عمودی قرار دارد و از این جهت، مستحق دریاقت نفقه است. به علاوه، قانون گذار در ماده 1199 قانون مدنی، پدر را در صورت داشتن استطاعت مالی، ملزم به پرداخت نفقه فرزند کرده است. البته، اگر پدر، استطاعت مالی نداشته باشد، پرداخت نفقه، به ترتیب بر عهده اجداد پدری و مادر بوده که این ماده، تاکید بر پرداخت نفقه فرزند دارد.
نفقه زوجه: براساس ماده 1106 قانون مدنی، در نکاح دائم، پرداخت نفقه زن، جزو وظایف شوهر است که به واسطه ازدواج، بر عهده او قرار می گیرد. البته باید به این نکته اشاره شود، که اگر زن، بدون مانع مشروع، از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود ، بنابراین لازمه دریافت نفقه، انجام وظایف زوجیت و تمکین زن از شوهر می باشد.
بیشتر بخوانید: ویژگی ها و خصوصیات نفقه اقارب
نفقه شامل چیست
با توجه به توضیح بخش قبل، نفقه به دو گروه از افراد، یعنی زوجه و اقارب نسبی در خط عمود، تعلق گرفته و قانون گذار در دو فصل حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یک دیگر و فصل خانواده، موضوع نفقه آن ها را مطرح کرده است.
در پاسخ به این سوال که نفقه زوجه شامل چیست؟ باید گفت که ماده 1107 قانون مدنی، تعیین تکلیف کرده است. مطابق این ماده: " نفقه، عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج، به واسطه نقصان یا مرض"
البته مصادیق نفقه زن، که در این ماده به آنها اشاره شده است، انحصاری نمی باشد. به این معنا که نفقه زن، فقط شامل این موارد نیست؛ بلکه، شامل تمام نیازهایی می شود، که زن به طور متعارف به آن ها احتیاج دارد و با شأن وی نیز متناسب می باشد.
در فصل در خانواده از قانون مدنی، قانون گذار در ماده 1204 قانون مدنی، مواردی که شامل نفقه اقارب می شود را به این شکل مقرر کرده است: " نفقه اقارب، عبارت است از: مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت، با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق" علاوه بر این، قانون گذار، لزوم دریافت نفقه را مشروط به دو شرط کرده است؛ استطاعت مالی انفاق کننده و عدم توانایی مستحق نفقه به اشتغال شغلی برای معشیت و تهیه وسایل زندگی وی.
بیشتر بخوانید: راه های مطالبه نفقه
میزان نفقه
همانگونه که گفتیم، در ماده 1107 قانون مدنی، قانون گذار، مصادیقی از نفقه را مورد پیش بینی قرار داده است. اما پرداخت نفقه زن، تنها منحصر به این موارد نیست؛ بلکه تمام نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن، باید پوشش داده بشوند. بنابراین، مبلغی که برای نفقه زوجه تعیین می شود، به صورتی نیست که برای همه زنان به صورت یکسان تعیین شود، بلکه نیازهای مادی اقشار مختلف از بانوان، دارای تفاوت هایی با یکدیگر می باشند.
اگر زن و مرد نتوانند در تعیین میزان نفقه به توافق برسند، هریک از آنان می تواند، برای تعیین میزان نفقه به دادگاه مراجعه کند. در این شرایط، دادگاه به تقاضای هر یک از زوجین (غالبا زوجه) ، قرار کارشناسی صادر می کند و پرونده را به کارشناس نفقه ارجاع می دهد تا نفقه زن را محاسبه و میزان آن را تعیین نماید که رای دادگاه، برای هر یک از طرفین، الزامی و لازم الاجرا می باشد. در تعیین میزان و مبلغ نفقه زن، توانایی مالی مرد، به عنوان پرداخت کننده نفقه نیز مطرح است. به همین دلیل است که اصولا، تعیین مبلغ و میزان دقیق و نرخ ثابت نفقه زوجه، امکان پذیر نمی باشد.
در ماده 1204 قانون مدنی، مصادیق نفقه اقارب ذکر شده است که با مصادیق نفقه زوجه، تفاوت هایی دارند؛ مانند داشتن خدمه، اما با وجود این تفاوت ها، دادگاه برای تعیین میزان نفقه اقارب مانند نفقه زوجه، به نیاز های نفقه گیرنده و توانایی مالی نفقه دهنده توجه می کند.
در ادامه بخوانید: نحوه محاسبه نفقه زن
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد نفقه شامل چیست در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نفقه شامل چیست پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- نفقه شامل چه مواردی است؟
نفقه شامل هزینه هایی مانند مسکن، البسه، خوراک، پوشاک و غیره هست که در متن مقاله این موضوع به صورت کامل توضیح داده شده است.
2- نفقه به چه کسانی تعلق می گیرد؟
زوجه و اقارب نسبی در خط عمودی دو گروهی هستند که نفقه به آنها تعلق می گیرد و فرزند جزو دسته دوم است که از مستحقین نفقه می باشد که در مقاله این موضوع به صورت کامل توضیح داده شده است.
3- مبلغ و میزان نفقه چگونه تعیین می شود ؟
در تعیین میزان نفقه به نیاز های نفقه گیرنده و توانایی مالی نفقه دهنده توجه می شود که در متن مقاله این موضوع به صورت کامل توضیح داده شده است.