نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و کیفری ، ممکن است شاکی یا خواهان را برای اثبات موضوع ، با دشواری مواجه نماید ؛ اما در صورتی که بتوان به سایر ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری استناد نمود ، نداشتن شاهد ، مشکل خاصی ایجاد نمی کند . البته نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، گاهی آثار حقوقی خاصی ایجاد می کند ؛ از جمله اینکه در صورت عدم امکان اثبات جرم ، متهم می تواند علیه شاکی ، اعاده حیثیت نماید .
یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوی ، هم در امور حقوقی و هم در امور کیفری ، شهادت شهود می باشد . به عبارت دیگر ، بر اساس قوانین ، بسیاری از دعاوی حقوقی و کیفری ، با شهادت دادن شهود و مطلعین در خصوص پرونده ، قابل اثبات هستند و قاضی دادگاه ، می تواند به استناد شهادت شهود ، رای صادر کند ؛ البته به این شرط که تعداد شهود و همچنین شرایط شهادت را داشته باشند ؛ در غیر این صورت ، قاضی دادگاه ، مکلف به پذیرش شهادت ایشان نیست .
اما گاهی ، برخی تصور می کنند که برای اثبات هر گونه دعوایی ، اعم از دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری ، باید شاهد داشته باشند و این شهود ، می بایست تمامی شرایط قانونی را داشته باشند و در غیر این صورت ، دعوی آنها ، قابل اثبات نخواهد بود . در حالی که این موضوع ، همیشه صحیح نیست . بنابراین ، قصد داریم به این سوال پاسخ دهیم که حکم نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و کیفری چیست و چه آثاری دارد .
برای پاسخ دادن به سوال فوق ، به بررسی این موضوعات می پردازیم که حکم نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و نداشتن شاهد در دادگاه کیفری چیست . سپس ، به این سوال پاسخ می دهیم که آیا در صورت نداشتن شاهد در دادگاه ، باز هم می توان ادعای خود را اثبات کرد ؟ همینطور اینکه آثار نداشتن شاهد در دادگاه چیست ؟
نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی
بر اساس قوانین ایران ، یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری ، شهادت شهود و مطلعین در خصوص پرونده است که نقش مهمی در اثبات بسیاری از دعاوی حقوقی و کیفری خواهد داشت . به طور کلی ، شهادت در دادگاه حقوقی یا کیفری ، عبارت است از اینکه ، شخصی ، موضوعی را که ممکن است به نفع یا ضرر دیگری باشد ، نزد قاضی دادگاه ، اعلام نموده و به این ترتیب ، در شناخت ابعاد موضوع ، قاضی را یاری نماید .
البته ، برای اینکه شهود و مطلعین پرونده ، بتوانند شهادت بدهند ، می بایست به لحاظ قانونی ، صفات و ویژگی های خاصی را داشته باشند . از جمله مهم ترین شرایط شاهد در دادگاه ، آن است که شاهد ، عاقل و بالغ و مومن و حلال زاده باشد . علاوه بر این ، شهود ، نباید نفع شخصی در موضوع دعوا داشته و یا دشمنی خاصی بین شاهد ، با طرفی که علیه وی شهادت می دهند ، وجود داشته باشد . به علاوه ، اشتغال به تکدی گری و ولگردی ، مانع از پذیرش شهادت شهود در دادگاه خواهد شد .
با توجه به شرایط ذکر شده ، ممکن است اشخاصی که در جریان یک دعوی حقوقی در دادگاه هستند ، بگویند « ما شاهد نداریم » ؛ « حکم نداشتن شاهد در دادگاه چیست » ؟ به عبارت دیگر ، آیا نداشتن شاهد ، در اثبات دعوی حقوقی در دادگاه تاثیری دارد ؟ همچنین اینکه آثار نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی چیست ؟ البته برای پاسخ دادن به این سوالات ، باید دو فرض را از هم تفکیک نمود .
گاهی ، خواهان یا خوانده دعوی حقوقی ، شاهد دارد ؛ اما شهود وی ، به تعداد لازم نیستند و یا اینکه شرایط ذکر شده در قانون ، برای ادای شهادت شرعی را ندارند . در این فرض ، اصولا می توان اشخاص ذکر شده را به عنوان شاهد ، به دادگاه معرفی نمود ؛ ولیکن پذیرش شهادت و اعتبار بخشیدن به شهادت شان ، کاملا در اختیار قاضی دادگاه است ؛ ممکن است شهادت ایشان را رد کند . اما این امکان نیز وجود دارد که سخنان آنها را استماع نموده و به موجب گفته های آنها ، علم قاضی ایجاد شود و بر اساس آن ، حکم صادر کند .
ولیکن ، اگر شهود به تعداد کافی در پرونده موجود باشد و شرایط ذکر شده را نیز داشته باشند ، قاضی دادگاه ، اصولا موظف است که به شهادت آنها ترتیب اثر داده و به نفع شخص ، حکم صادر کند . چنین شهادتی را در اصطلاح ، شهادت شرعی نام گذاری می کنند که شهادت ایشان ، بر قاضی تحمیل می شود و نمی تواند شهادت را نادیده گیرد .
اما گاهی ، خواهان یا خوانده دعوی حقوقی ، اصلا شاهد ندارند ؛ یعنی هیچ فردی که بتواند با ادای شهادت ، حقانیت ادعای آنها را در دادگاه تصدیق کند ، موجود نیست . در چنین فرضی ، نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی نیز اصولا مانع از اثبات شدن دعوا نخواهد بود ؛ چرا که می توان به سایر ادله اثبات دعوی در امور حقوقی ، از قبیل ارائه سند ، تحقیق یا معاینه محل ، استفاده از کارشناسی دادگاه یا سایر اسناد و مدارک لازم ، استناد نمود که پذیرش هر یک از آنها ، شرایط و احکام خاص خود را دارد .
بنابراین ، در خصوص نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی ، باید گفت که نداشتن شاهد و یا نداشتن شاهدی که شرایط شهادت را داشته باشد ، مانع از جریان یافتن دعوی نخواهد شد و هر یک از طرفین ، حتی بدون داشتن شاهد نیز می توانند با توسل به سایر ادله اثبات دعوی ، ادعای خود را اثبات نمایند ؛ فلذا بعضا نداشتن شاهد در دعاوی حقوقی ، آثار خاصی به دنبال ندارد .
حتما بخوانید: شرایط شهادت در قانون مدنی
نداشتن شاهد در دادگاه کیفری
در قسمت قبل ، نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی را مورد بررسی قرار دادیم . اما همه دعاوی ، حقوقی نیستند و بعضا ، جرایمی رخ داده است که شاکی ، خواهان اثبات آنها می باشد . گاهی این تصور ایجاد می شود که جرم را فقط می توان به شهادت شهود اثبات نمود ؛ لذا این سوال مطرح می شود که حکم نداشتن شاهد در دادگاه کیفری چیست و نداشتن شاهد در دعاوی کیفری ، چه آثاری در پی دارد ؟
به طور کلی ، زمانی که از شهادت شهود در دعاوی کیفری صحبت می کنیم ، به این معناست که شخصی ، شاهد اعمال یا گفتارهایی بوده که نقش تعیین کننده ای در اثبات موضوع شکایت کیفری داشته است . به عنوان نمونه ، در جرم قذف ، تنها شخصی می تواند شهادت دهد که قذف یا تهمت جنسی وارد نمودن به دیگران را شنیده و دیده باشد و همچنین ، در جرمی مثل جرم زنا ، آمیزش جنسی میان زن و مرد را مشاهده نموده و شاهد چنین جرمی شده باشد .
بنابراین ، علاوه بر اقرار مرتکب یا علم قاضی ، شهادت شهود ، نقش مهمی در اثبات این جرایم خواهد داشت . در چنین مواردی ، شخص شاکی ، باید شهود خود را به دادگاه معرفی نموده و دادگاه ، با لحاظ تشریفات استماع شهادت شهود ، به شرط دارا بودن شرایط قانونی شهادت و همچنین ، به نصاب رسیدن شهود ، حکم مقتضی را صادر نماید .
اما گاهی ، نحوه اثبات برخی جرایم ، با آوردن شهود ، بسیار سخت است ؛ مثلا اثبات زنا ، از طریق 4 شاهد مرد یا 3 مرد و 2 زن امکان پذیر است که در بسیاری از موارد ، نداشتن شهود به تعداد کافی ، مانع از اثبات جرم زنا خواهد شد . در این گونه موارد ، نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، مانع بزرگی برای اثبات موضوع به شمار می آید و دیگر نمی توان گفت که شخص ، هر تعداد شاهد دارد ، به دادگاه معرفی کند ؛ تا شاید شهود وی ، وجدان قاضی را اقناع نماید .
لذا باید توجه داشت که ارائه نکردن شهود به تعداد لازم ، به ویژه در جرایمی که جنبه حیثیتی دارند ، به این مساله منجر می شود که متهم ، بعد از اثبات نشدن موضوع و برائت ، بتواند علیه شاکی ، اعاده حیثیت نماید . چرا که بر اساس قانون مجازات اسلامی ، در صورتی که شخصی ، جرمی را به دیگری نسبت داده و نتواند صحت آن را اثبات کند ، متهم پس از برائت ، می تواند به اتهام افترا از وی شکایت کند .
بنابراین ، اصولا نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، مانع مهمی برای اثبات برخی جرایم محسوب می شود . اما نداشتن شاهد در دعاوی کیفری ، همیشه هم مانع از اثبات جرم نیست . چرا که بعضا می توان با سایر ادله اثبات دعوی در امور کیفری نیز جرم را اثبات کرد . مثلا در جرمی مثل سرقت ، فیلم دوربین های مداربسته یا انگشت نگاری و تحقیقات پلیس ، نقش مهمی در اثبات جرم سرقت دارند و در برخی دیگر از جرایم ، ممکن است که قاضی با سوال و جواب از متهم ، به نوعی ، از وی اقرار بر ارتکاب جرم بگیرد .
لذا به طور کلی ، در پاسخ به این سوال که نداشتن شاهد در دادگاه کیفری چه آثاری دارد ، باید گفت که هر جرم ، دلایل اثباتی خاص خود را دارد . در صورتی که بتوان با استفاده از سایر ادله اثبات دعوی ، جرم را اثبات نمود ، نداشتن شاهد در دادگاه کیفری ، اثر حقوقی خاصی ندارد . اما در جرایمی که شهادت شهود ، مهم ترین راه اثبات آنها است ، نداشتن شهود شرعی ، ممکن است در اثبات دعوی ، تاثیر گذار باشد ؛ فلذا بهتر است در صورت نداشتن شاهد ، از شکایت صرف نظر کرد .
بیشتر بخوانید: دعاوی قابل اثبات با شهادت شهود
آیا در صورت نداشتن شاهد در دادگاه می توان ادعای خود را اثبات کرد
در قسمت های قبل ، کلیاتی در خصوص نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی و کیفری ذکر شد . با این حال ، در این قسمت ، قصد داریم به این سوال نیز پاسخ دهیم که آیا در صورت نداشتن شاهد در دادگاه ، می توان ادعای خود را اثبات نمود یا خیر ؟
در پاسخ به این سوال ، باید خاطر نشان کرد که شهادت شهود یا گواهی گواهان ، هنوز هم یکی از مهم ترین و قابل اطمینان ترین دلایل ، برای اثبات دعوی حقوقی و کیفری محسوب می شود . با این حال ، اثبات یک دعوی ، منحصر به شهادت شهود نیست ؛ بلکه عمده جرایم و مجازات ها ، با دلایل دیگری همچون علم قاضی ، اقرار متهم و یا حتی سوگند و قسامه ( در برخی جرایم ) ، قابل اثبات هستند .
فلذا در صورت نداشتن شاهد در دعاوی کیفری ، اگر بتوان از سایر ادله اثباتی نیز استفاده نمود ، فقدان شهود شرعی ، اشکال و اثر خاصی به وجود نمی آورد ؛ مگر اینکه امکان استناد به سایر دلایل نیز میسر نباشد، که در چنین شرایطی ، از آن رو که قاعده کلی ، البینه علی المدعی و الیمین علی من انکر است ، در صورت نبود دلیل برای اثبات ادعا ، باید از آن چشم پوشید .
دعاوی حقوقی نیز به همین ترتیب هستند ؛ در بسیاری از دعاوی حقوقی ، می توان در صورت نبود شهود ، از دادگاه تقاضای تحقیق محلی و معاینه محلی نمود و یا تقاضای صدور قرار کارشناسی را داشت . هر چند اعتبار شهادت کتبی در دادگاه ، بعضا محل تردید است ، می توان به جای حاضر نمودن شهود در دادگاه ، استشهادیه محلی تنظیم نموده و شهود و مطلعین پرونده ، اظهارات خود را بر روی برگه ثبت نمایند . لذا نداشتن شهود در دعاوی حقوقی نیز در بسیاری از موارد ، اشکالی برای اثبات دعوی ایجاد نمی کند .
البته ، ذکر یک نکته ضروری است و آن هم این است که بر اساس قانون فعلی ، اقوام و بستگان نیز می توانند در صورتی که موضوع دعوی یا جرم را مشاهده کرده باشند ، در دادگاه حاضر شده و شهادت بدهند ؛ لذا بر خلاف گذشته ، شهادت اقوام و بستگان در دادگاه ، با اشکال حقوقی مواجه نیست .
بیشتر بخوانید: شهادت اقوام و بستگان در دادگاه
آثار نداشتن شاهد در دادگاه
همانطور که اشاره شد ، در صورت نداشتن شاهد در دادگاه نیز می توان در برخی موارد ، ادعای خود را اثبات کرد . گاهی این پرسش نیز مطرح می شود که آثار نداشتن شاهد در دادگاه چیست ؟ آیا اقامه دعوی در دادگاه حقوقی و کیفری ، بدون معرفی شهود برای اثبات آن ، آثار حقوقی خاصی را ایجاد خواهد کرد یا نه؟
در پاسخ به این سوال ، باید گفت که اصولا اقامه دعوی حقوقی علیه دیگری ، آزاد است ؛ منتها برای جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه ، بهتر است که خواهان ، دلایل لازم برای اثبات ادعای خود را فراهم نماید . در صورتی که شاهد واجد شرایط قانونی در پرونده وجود دارد ، می توانید آنها را به دادگاه معرفی نمایید ؛ حتی اگر به تعداد نصاب ذکر شده نرسیده باشند . در این حالت ، پذیرش میزان اعتبار شهادت شهود ، با قاضی است .
البته برای اثبات دعوای حقوقی ، می توانید به سایر ادله اثباتی از جمله سند ، استشهاد محلی و همچنین ، تحقیق یا معاینه محل نیز استناد کنید . لکن نبودن شاهد در دادگاه حقوقی و عدم پذیرش شهادت آنها ، آثار حقوقی خاصی را ایجاد نمی کند .
البته ، در دعاوی کیفری ، موضوع قدری متفاوت است ؛ به این معنا که برای اثبات هر جرم ، ابتدا باید ادله اثباتی آن را به دقت مد نظر قرار داده و سپس ، اقدام به شکایت نمایید . به این دلیل که گاهی نداشتن شاهد در دادگاه کیفری برای اثبات یک ادعا ، منجر به ایجاد آثاری از قبیل اعاده حیثیت ، توسط متهم می شود .
البته اگر به جز شهادت شهود ، دلایل دیگری دارید ، می توانید آن را نیز به دادگاه ارائه نمایید ؛ چرا که ممکن است در ایجاد علم قاضی موثر باشند . مثلا، نداشتن شاهد در اثبات جرم سرقت ، مانع از آن نیست که انگشت نگاری از سارق و اعتراف او ، منجر به حصول علم قاضی و صدور حکم محکومیت وی گردد .
در ادامه بخوانید: رجوع شاهد از شهادت در دادگاه و پیامدهای آن
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص نداشتن شاهد در دادگاه در کانال تلگرام آیین دادرسی عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون نداشتن شاهد در دادگاه پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- حکم نداشتن شاهد در دادگاه حقوقی چیست ؟
در صورت نداشتن شاهد برای اثبات دعاوی حقوقی می توان از سایر ادله اثبات دعوی همچون معاینه محل و تحقیق محلی استفاده نموده و یا استشهادیه محلی تنظیم کرد که برای آشنایی بیشتر با این موضوع می توانید مقاله را مطالعه نمایید .
2- حکم نداشتن شاهد در دادگاه کیفری چیست ؟
در صورتی که شاهد در پرونده وجود نداشته باشد می توان از سایر ابزارها برای ایجاد علم قاضی و یا اقرار متهم استفاده نمود تا دعوی اثبات شود که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید .
3- آثار نداشتن شاهد در دادگاه چیست ؟
در برخی دعاوی کیفری ممکن است نداشتن شاهد یا عدم امکان استفاده از سایر ادله اثباتی سبب شود که متهم بتواند علیه شاکی اعاده حیثیت نماید که برای آشنایی دقیق تر با جزییات این موضوع می توانید به متن مقاله مراجعه نمایید .
منبع : نداشتن شاهد در دادگاه