لازم است افراد برای آشنایی با حقوق و وظایفشان در رابطه با ازدواج، در مورد پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج، که شامل مواردی، مانند اصطلاحات حقوقی مربوط به ازدواج، انواع نکاح و قوانین و آثار مربوط به هر یک از آنها، انواع مهریه و شیوه مطالبه آن بوده، آگاهی کامل داشته باشند. همچنین می توان، علاوه بر حقوق و وظایفی که در قانون تصریح شده، موارد دیگری را نیز در قالب شروط ضمن عقد، تعیین نمود.
از آنجا که ازدواج در فرهنگ ایرانی و اسلامی، از اهمیت بالایی برخوردار است، احکام و آداب و رسومی برای آن تعریف شده، که قانون از بسیاری از آنها حمایت می کند. قانون گذار، برای هر یک از طرفین، حقوق و وظایفی، تعریف کرده و برای عدم اجرای وظایف، ضمانت اجرا نیز تعیین نموده است. همچنین، شرایطی وجود دارد تا بتوان حقوقی فراتر از آنچه در قانون، تصریح شده را برای طرفین عقد نکاح لحاظ نمود.
در زندگی مشترک، به همان میزان که انجام وظایف اخلاقی، حائز اهمیت است، انجام وظایف حقوقی نیز از اهمیت بالایی برخوردار بوده و بی توجهی به این موارد می تواند، آسیب جدی، به زندگی طرفین وارد کند. بی اطلاعی افراد از قوانین، یکی از دلایل اصلی افزایش پرونده های قضایی محسوب می شود. لذا، لازم است پیش از ازدواج، در مورد پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج، مطالعه کافی داشته و با وظایف خود و قوانین مرتبط با آنها آشنا شوند تا از مشکلات بعدی، جلوگیری شود.
به همین دلیل، در ادامه این مقاله، به بررسی اصطلاحات مهم حقوقی برای ازدواج، دانستنی های حقوقی در مورد عقد و صیغه محرمیت، دانستنی های حقوقی در مورد مهریه، دانستنی های حقوقی در مورد شروط ضمن عقد و دیگر دانستنی های حقوقی قبل از ازدواج خواهیم پرداخت. برای اطلاعات بیشتر، با ما همراه باشید.
اصطلاحات مهم حقوقی برای ازدواج
هنگام صحبت از پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج، قطعا با اصطلاحات حقوقی، برای ازدواج مواجه می شویم. از آنجا که ممکن است، نا آشنایی با این اصطلاحات، ما را در پیگیری پرونده های قضایی، دچار سردرگمی کند، به همین دلیل در این قسمت، قصد داریم تا به توضیح اصطلاحات مهم حقوقی برای ازدواج بپردازیم.
قصد و رضای طرفین: قصد طرفین، یعنی زوجین قصد انجام عقد را داشته باشند. خواب، مستی و بی هوشی، این قصد را زایل می کند. داشتن قصد، شرط صحت عقد می باشد، بدین معنی که نبود آن، موجب بطلان عقد است. رضای طرفین، نیز به معنای رضایت طرفین به اجرای عقد است که شرط نفوذ عقد، محسوب می شود. اکراه هر یک از طرفین، هنگام عقد، عنصر رضایت را از بین برده که با اجازه بعدی، عقد، تنفیذ و صحیح می گردد.
اهلیت طرفین: اهلیت به معنی عاقل ( دیوانه یا مجنون نبودن طرفین)، بالغ ( به سن بلوغ رسیدن) و رشید بودن طرفین است. بر اساس ماده 1041 قانون مدنی، عقد نکاح دختر، قبل از رسیدن به سن 13 سال تمام شمسی و پسر، قبل از رسیدن به سن 15 سال تمام شمسی، با اجازه ولی و داشتن حکم دادگاه انجام می شود و برای ازدواج دختران در صورت بکارت در بالاتر از سن مذکور، نیز اجازه ازدواج از سوی پدر یا جد پدری، الزامی می باشد.
موانع ازدواج: مواردی، مانند قرابت به معنای محرمیت نسبی و سببی، شوهر داشتن زن، عده زن در مورد طلاق، وفات و انقضای مدت عقد موقت که طول مدت عده، برای هر یک در قانون تعیین شده است، طلاق مرتبه سوم و نهم، غیر مسلمان بودن، بدین معنی که ازدواج دائم مرد یا زن مسلمان با غیر مسلمان جایز نیست، داشتن چهار همسر دائمی برای مرد که شرعا و قانونا، از موانع ازدواج محسوب می شوند.
مهریه: مهریه، حقی مالی است برای زوجه که می تواند به صورت منقول ( سکه ، وجه نقد و ...) یا غیر منقول ( زمین و ملک ) تعیین شود. مهریه به دو شکل عندالمطالبه و عند الاستطاعه، تعیین می شود. در صورت طلاق پس از نزدیکی، به عنوان مهرالمثل پرداخت می شود که بر اساس شان زن تعیین می شود و در صورت طلاق قبل از نزدیکی، به عنوان مهر المتعه پرداخت می شود که بر اساس شان مرد تعیین می شود.
مهریه عندالمطالبه: زوجه، در هر زمانی، می تواند مهریه عندالمطالبه را از زوج تقاضا و دریافت نماید و در صورت امتناع از پرداخت، از اموال وی وصول، می شود. در صورتی که دادگاه، اموالی به اندازه تمام مهریه، شناسایی نکند و مرد، معسر باشد، دادگاه، زمان و مقدار پرداخت را مشخص می کند تا در فواصل زمانی معین پرداخت شود.
مهریه عندالاستطاعه: این نوع از مهریه، تنها در صورت استطاعت مالی زوج پرداخت می شود و در صورتی که زوج، مال دار نباشد یا اموال او توسط زوجه و دادگاه شناسایی نشود، قابل پیگیری نیست. برای دریافت مهریه عندالاستطاعه ، زوجه باید با ارائه لیست اموال و دارایی مرد، اثبات نماید که مرد، توان پرداخت مهریه را دارد.
نفقه: بر اساس ماده 1107 قانون مدنی، نفقه شامل، همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن می شود. مثل مسکن، پوشاک، غذا، اثاثیه منزل و هزینه های درمان و حتی خادم، در صورتی که زن عادت به داشتن خادم داشته باشد و یا به واسطه مریضی، نیاز به آن داشته باشد. در صورت اشتغال و تمکن مالی زوجه، باز هم زوج، موظف به پرداخت نفقه می باشد.
اجرت المثل: طبق تبصره ماده 336 قانون مدنی: « چنانچه، زوجه کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار، اجرت المثل تعلق می گیرد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم مینماید.»
وعده ازدواج: خواستگاری، نامزدی و هر آنچه قبل از اجرای عقد نکاح، اتفاق می‌افتد، با عنوان وعده ازدواج شناخته می شوند و برای طرفین، ایجاد التزام نمی کند. یعنی، هیچ یک از طرفین نمی تواند، دیگری را به استناد وعده یا صحبت قبلی در این زمینه، ملزم به اجرای عقد کند.
تمکین: انجام وظایف همسری، از سوی زوجه تمکین، نامیده می شود. از آنجا که مرد، ریاست خانواده را بر عهده دارد، تمکین و اجرای وظایف همسری نیز برعهده زن می باشد. تمکین در حقوق، به دو نوع تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می شود. تمکین خاص، به معنای اطاعت زن در امور جنسی، به حد متعارف است و تمکین عام به معنای تبعیت زوجه از شوهر در دیگر امور زندگی، در راستای ریاست مرد بر خانواده است.
حتما بخوانید: تعریف ازدواج در قانون و انواع آن
دانستنی های حقوقی در مورد عقد موقت
عقد نکاح، به دو شکل دائمی و موقت، امکان انعقاد دارد. از آنجا که برخی از افراد، به دلایل مختلفی، نظیر شناسایی بهتر طرف مقابل، در دوران نامزدی و عدم امکان ازدواج دائم، عقد موقت را انتخاب کرده و همچنین، این نوع نکاح، در مقایسه با عقد دائم، دارای احکام خاصی بوده، به منظور توضیح پیش نیاز های حقوقی قبل از ازدواج، در این بخش، به بیان قوانین مربوط به ازدواج موقت خواهیم پرداخت.
در عقد موقت، تعیین مدت عقد و مقدار مهریه در زمان عقد، ضروری است و اگر تعیین نشود، عقد باطل است. اتمام دوره عقد موقت، یا با پایان مدت عقد است یا با بخشیدن مدت عقد موقت پایان می پذیرد. همچنین، مرد می تواند وکالت اتمام عقد را به زن بدهد، بدین معنی که زن نیز بتواند به عقد موقت پایان دهد.
در ازدواج موقت به طرفین، ارث، تعلق نمی گیرد، اما به فرزند حاصل از این ازدواج، تعلق خواهد گرفت. ثبت ازدواج موقت نیز مگر در صورت بارداری زوجه یا توافق طرفین، الزامی نیست. بر خلاف عقد دائم که ثبت عقد، الزامی می باشد و عدم ثبت آن، مجازات کیفری دارد.
بیشتر بخوانید: عده در عقد موقت
دانستنی های حقوقی در مورد مهریه
در قسمت های قبل به بیان اصطلاحات حقوقی مربوط به ازدواج و بیان قوانین مربوط به عقد موقت پرداختیم. در راستای بیان پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج، در این قسمت، قوانین مربوط به مهریه و شیوه مطالبه آن را توضیح خواهیم داد. همانطور که گفته شد، مهریه از حقوق مالی زن، محسوب می شود که دارای احکام و قوانین خاص خود می باشد.
از زمان اجرای عقد نکاح، زوجه، مستحق تمام مهریه می شود. اما در صورت طلاق، قبل از نزدیکی، نیمی از مهریه را دریافت می کند و اگر تمام مهریه را دریافت کرده باشد، ملزم به بازگرداندن نیم دیگر آن است. زوجه می تواند قبل از نزدیکی، تا دریافت مهریه از تمکین خودداری نماید، که در اصطلاح حقوقی به آن، حق حبس گفته می شود.
در مورد مهریه بالای 110 سکه، در صورت عدم پرداخت مهریه، توسط زوج و نداشتن استطاعت مالی، تنها تا 110 سکه از مهریه، قابلیت اجرا دارد و برای بیشتر از این مقدار، برای مرد، حکم جلب صادر نمی شود در واقع، مقدار بیشتر از 110 سکه، در حکم مهریه عند الاستطاعه است.
برای مطالبه مهریه از طریق ثبت، زوجه به دفتر ازدواجی که عقد در آنجا، ثبت شده، مراجعه نموده و پس از ارائه درخواست کتبی صدور اجرائیه به دفتر خانه و پرداخت هزینه حق الاجرا صدور اجرائیه توسط دفتردار، اجرائیه پرداخت مهریه، در مهلت 10 روزه به زوج ابلاغ می شود. در صورتی که مالی از شوهر برای توقیف و اجرا پیدا نشود، با ارائه گواهی به دفتر خدمات، مراجعه نموده و طی دادخواستی دریافت مهریه را از دادگاه خانواده مطالبه می نماید.
از جمله نکات قانونی که پیش از عقد باید بدانیم، این است که، در صورتی که زن در حال دریافت مهریه از همسر سابق خود باشد، ازدواج مجدد او، حق دریافت مهریه از همسر سابق را، از او ساقط نمی کند. در صورت مفقود شدن سند ازدواج، برای دریافت مهریه می توان، به دفتر ازدواج محل ثبت سند مراجعه نمود و رو نوشت آن را دریافت کرد، که در حکم اصل سند می باشد.
بیشتر بخوانید: توقیف اموال برای مهریه
دانستنی های حقوقی در مورد شروط ضمن عقد
از جمله نکات قانونی که پیش از عقد، باید بدانیم، شروط ضمن عقد می باشند. شروط ضمن عقد، شروطی مبنی بر کاهش یا افزایش حقوق و وظایف طرفین هستند، که ضمن عقد نکاح، قید می شوند. شرط تنصیف اموال و حق طلاق در موارد خاص، به طور پیش فرض، در سند ازدواج قید شده است. همچنین می توان شروط دیگری، مانند حق اشتغال، حق خروج از کشور و ... را نیز قید نمود. در ادامه، به توضیح این شروط به عنوان پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج، می پردازیم.
شروط 12 گانه: 12 شرط در عقدنامه، به عنوان شروط ضمن عقد گنجانده شده که در صورت امضا توسط زوج و اثبات هر یک، توسط زوجه، برای او حق طلاق وجود خواهد داشت. به جز موارد مذکور در این بند، می توان شروط دیگری را نیز قید نمود، به شرط آنکه این شروط، مخالفتی با قوانین آمره نداشته باشد.
حق طلاق: حق طلاق، از دیگر نکات قانونی است، که پیش از عقد باید بدانیم. حق طلاق در اصل از حقوق مرد شناخته می شود، اما طرفین می‌توانند حق طلاق را برای زوجه نیز قرار دهند. بدین معنی که زوج به زوجه وکالت می دهد، بتواند در هر زمانی که خواست، خود را به طور یک طرفه مطلقه نماید. بدین منظور، لازم است که زوجین به یکی از دفاتر اسناد رسمی مراجعه کنند و این حق را برای زوجه ثبت نمایند.
حق تعیین مسکن: تامین مسکن، جزء نفقه زن می باشد، و باید بر اساس شان زن تعیین شود؛ با این وجود، زن، موظف است، در منزلی که زوج انتخاب و تهیه می نماید، سکونت کند و این، یکی از جلوه های عام تمکین زوجه می باشد. البته، زوجه می تواند در صورت درج شرط در عقدنامه و با داشتن حق تعیین مسکن، محل سکونت مشترک را انتخاب کند.
حق تنصیف اموال: با داشتن حق تنصیف اموال، هنگام طلاق در صورتی که تقاضای طلاق از سوی زن نباشد و طلاق به دلیل سوء اخلاق زن و تخلف او از وظایف همسری اش نباشد، نصف اموال و دارایی که زوج، در زمان زندگی مشترک، کسب نموده است، به زوجه تعلق می گیرد.
حق اشتغال: از جمله نکات قانونی که پیش از عقد باید بدانیم، این است که، در صورت نداشتن حق اشتغال زوجه، زوج می تواند با دو دلیل عدم سازگاری شغل زن با شان و حیثیت خانوادگی و همین طور، مصالح خانوادگی، از شغل زن جلوگیری کند. ناسازگاری با مصالح خانوادگی، مانند اینکه شغل زوجه، مانع از انجام وظایف همسری بشود. در این حالت، زوج به دادگاه مراجعه و عدم اشتغال زوجه را درخواست می نماید،
حق خروج از کشور: بر اساس قوانین ایران، خروج زوجه از کشور باید با اجازه همسرش انجام شود که این می تواند، برای ورزشکاران یا کسانی که برای تحصیل، قصد خروج از کشور را دارند، مشکل ساز شود. همچنین برای افرادی که قصد مسافرت مداوم دارند، حق خروج از کشور، کمک می کند برای هر بار مسافرت، نیاز به اجازه جداگانه نباشد. این حق باید در دفتر اسناد رسمی ثبت شود و ثبت در سند ازدواج، کافی نیست.
بیشتر بخوانید: شروط ضمن عقد نکاح چیست
دانستنی های حقوقی قبل از ازدواج
در قسمت های قبل، به بیان اصطلاحات حقوقی مورد نیاز در مورد ازدواج و توضیح برخی از موارد مرتبط با ازدواج، مانند عقد موقت، مهریه، شروط ضمن عقد پرداختیم. در این قسمت به توضیح در مورد اذن پدر در ازدواج دختر، وعده ازدواج، هدایای دوران نامزدی، جهیزیه و موارد فریب در ازدواج که از جمله پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج هستند، خواهیم پرداخت.
اذن پدر: اجازه پدر در ازدواج دختر باکره، یکی از پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج می باشد و اگر دختر به هر دلیلی، فاقد بکارت باشد، نیاز به اجازه پدر ندارد. به موجب ماده 1043 قانون مدنی « ... هر گاه پدر یا جد پدری، بدون دلیل موجه، از دادن اجازه، مضایقه کند، اجازه او، ساقط و در این صورت، دختر می تواند با معرفی کامل مردی که می خواهد با او ازدواج نماید و شرایط نکاح و مهریه که بین آنها قرار داده شده، پس از اخذ اجازه از دادگاه مدنی خاص، به دفتر ازدواج، مراجعه و نسبت به ثبت ازدواج، اقدام نماید.»
وعده ازدواج: وعده ازدواج یا همان نامزدی، هیچ یک از طرفین را مجبور و متعهد به ازدواج نمی کند. بنابراین، در صورتی که بین زن و مرد وجه التزامی، تعیین شود که مرد، زن را به عقد خود در آورد، در صورت امتناع مرد، زن نمی تواند وجه را مطالبه نماید. همچنین، در صورتی که بین زن و مرد، رابطه نامشروع، اتفاق بیفتد، زن نمی تواند به این دلیل، مرد را ملزم به ازدواج نماید، حتی اگر منجر به ازاله بکارت شده باشد.
هدایای دوران نامزدی: در صورت به هم خوردن نامزدی، طرفین می توانند عین هدایای مصرف نشدنی دوران نامزدی ( مانند طلا، پارچه و ...) یا قیمت آن را پس بگیرند؛ مگر اینکه بدون تقصیر دارنده، هدیه از بین رفته باشد. در مورد هدایای مصرف شدنی دوران نامزدی ( مانند عطر و خوراکی ها)، در صورتی که اصل آن موجود نباشد، حق مطالبه وجود ندارد. در صورت فوت هر یک از طرفین، در نامزدی، طرف دیگر، صرفا می تواند، اصل هدایای دوران نامزدی را مطالبه کند و اگر فروخته شده یا از بین رفته باشد، قابل مطالبه نیست.
جهیزیه: از دیگر نکات قانونی که پیش از عقد باید بدانیم، مساله جهیزیه می باشد؛ با این توضیح که تهیه تمام مخارج زندگی مشترک، برعهده مرد است، اما در بیشتر مناطق و فرهنگ های ایران، جهیزیه، توسط زوجه تهیه می شود. در این شرایط، جهیزیه از اموال زوجه محسوب می شود و می تواند هر زمان که خواست، درخواست استرداد آن را نماید. درخواست استرداد جهیزیه، با ارائه لیست جهیزیه و در صورت نداشتن لیست، با شهادت شهود، انجام می شود.
فریب در ازدواج: فریب طرف مقابل، از طریق اظهار به داشتن شغل، تحصیلات یا بکارت یا هر ویژگی مثبتی می باشد که طرف مقابل را ترغیب، به عقد نکاح می کند. همچنین وجود برخی از ویژگی ها، مانند مجرد بودن آقا یا بکارت دختر از ویژگی های عرفی است که هنگام خواستگاری، اصل بر وجود آنها است و بیان نکردن آنها نیز، از مصادیق فریب محسوب می شود.
در ادامه بخوانید: مجازات وعده و فریب در ازدواج
برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج در کانال تلگرام حقوق خانواده عضو شوید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون پیش نیازهای حقوقی قبل از ازدواج پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- آیا مهریه بالاتر از 110 سکه قابلیت اجرا دارد؟
مهریه بالاتر از 110 سکه برای زوجی که توان پرداخت بالاتر از این مقدار را ندارد تنها تا همین مقدار ضمانت اجرا دارد و بیشتر از این در حکم مهریه عند الاستطاعه است که در متن مقاله با جزئیات بیشتری بیان شده است.
2- در صورت شاغل بودن زن آیا نفقه بر عهده مرد است؟
لازم به ذکر است حتی در صورت تمکن مالی زن زوج ملزم به پرداخت نفقه زوجه است که می توانید برای مطالعه بیشتر به متن مقاله مراجعه کنید.
3- آیا دادن حق طلاق به زوجه این حق را از زوج می گیرید؟
خیر حق طلاق به معنای دادن وکالت این حق به زوجه است و این حق را از زوج ساقط نمی کند برای آشنایی بیشتر با حق طلاق به متن مقاله مراجعه بفرمایید.