سازمان های مردم نهاد یا همان NGO ها سازمان هایی هستند که به صورت داوطلبانه و غیر انتفاعی اهداف بشر دوستانه و اخلاقی و به طور کلی اهداف غیر مادی و به دور از انگیزه های سودجویانه را دنبال می کنند . در کشور ما نیز این سازمان ها فعالیت رو به رشدی دارند که در آیین نامه ای چارچوب و ساز و کار فعالیتشان مشخص شده است .
ما به عنوان فرد در جامعه ، تاثیر گذاری زیادی در بهتر شدن وضعیت خود و هم نوعانمان داریم . بارزترین نمونه این تاثیرگذاری را می توانیم در سازمان های مردم نهاد مشاهده کنیم . سازمان هایی که بدون وابستگی به هیچ دولت و حکومتی در پی کمک به انسان ها ، طبیعت و ... هستند . این کمک ها و فعالیت ها بدون انگیزه مادی و کسب سود و زیان صورت می گیرد .
سازمان های مردم نهاد یا NGO ها در ایران توسط آیین نامه آیین نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمان های غیر دولتی به رسمیت شناخته شده اند . ما در این مقاله پس از معرفی اجمالی سازمان مردم نهاد ، آن را در قانون ایران مورد توجه قرار داده و در پایان فعالیت آن را با توجه به آیین نامه مذکور بررسی خواهیم کرد .
تعریف NGO یا سازمان مردم نهاد
سازمان های مردم نهاد گروه هایی هستند که به وسیله ی اشخاص بدون وابستگی به دولت یا هر نهاد دولتی دیگری تشکیل می شود . این سازمان ها که غیر انتفاعی بودن یکی از ویژگی های اصلی آن است ، برای اهداف انسان دوستانه ، محیط زیستی ، آموزشی ، امداد رسانی و .. تشکیل می شوند . سازمان مردم نهاد ترجمه ی عبارت nongovernmental organization یا همان NGO است که در فارسی به اختصار سمن گفته می شود .
در عصر حاضر که اهمیت جامعه ی مدنی برای همه روشن و واضح است ، سمن ها نقش پررنگی در ارتقای وضعیت جوامع در سطح ملی و بین المللی دارند . پس می توان فهمید که این سازمان ها ماهیتی اجتماعی دارند ؛ هر چند یک فرد آن را تشکیل دهد و ثبت کند . به علاوه باید توجه داست که روابط در NGO ها افقی بوده و کسی بر دیگری برتری ندارد . به همین خاطر است که تصمیمات با مشورت اعضاء گرفته می شود .
نکته ی دیگر همان غیر انتفاعی بودن است که لازم است توضیح داده شود . ترجمه دقیق NGO ، سازمان غیر دولتی است . ممکن است این اشتباه پیش بیاید که غیر دولتی همان خصوصی است . چرا که شرکت ها در ایران به دولت و بخش خصوصی تعلق دارند . شرکت های خصوصی جدا از بخش دولتی ، در پی کسب سود فعالیت می کنند .
اما ویژگی اصلی سمن ها ، غیر انتفاعی بودن به معنای در نظر نگرفن سود و زیان است . چرا که اهداف این سازمان ها ، اهداف انسان دوستانه و اخلاقی است . به همین خاطر هم در فارسی به جای سازمان غیر دولتی به سازمان مردم نهاد ترجمه شده است . البته که نهاد های عمومی غیر دولتی نیز در سیستم حقوقی ایران وجود دارد که ما در مقاله ای به آن پرداخته ایم . شرح کامل چیستی سازمان مردم نهاد در در مقاله NGO چیست ؟ بیان شده است .
سازمان مردم نهاد در قانون
وزارت اطلاعات بنا به اختیار خود طبق اصل یکصد و سی و هشت قانون اساسی ، آیین نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمان های غیر دولتی را تصویب نمود . این آیین نامه ، از سازمان غیر دولتی نام برده است و آن را به تشکل هایی اطلاق کرده است که توسط گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیر حکومتی به صورت داوطلبانه با رعایت مقررات تشیکل شده و دارای اهداف غیر انتفاعی و غیر سیاسی است . پس قانون ما ایجاد سمن برای فعالیت سیاسی را مورد پذیرش قرار نداده است . منظور از سیاسی نبودن این است که مشمول ماده یک قانون احزاب نباشد .
ماده یک قانون احزاب در تعریف حزب عنوان کرده است که : حزب تشکیلاتی است متشکل از اشخاص حقیقی که با برنامه مشخص در جهت کسب و مشارکت در قدرت سیاسی و نقد و اصلاح آن، در چهارچوب قوانین و مقررات نظام جمهوری اسلامی ایران براساس مرامنامه و اساسنامه مصوب خود در سطح ملی یا استانی فعالیت می کند .
آیین نامه سازمان غیر دولتی را سازمانی دانسته است که دستگاه های حکومتی در تاسیس و اداره سازمان دخالت نداشته باشند . البته مشارکت مقامات و کارکنان دولتی در تاسیس و اداره سازمان اگر به صورت شخصی بوده و به دلیل وابستگیشان به دستگاه های حکومتی نباشد ایرادی ندارد .
فعالیت غیر انتفاعی در این قانون عبارت است از انجام ندادن فعالیت های تجاری و صنفی انتفاعی برای تقسیم سود و منافع بین اعضاء ، موسسان ، مدیران و کارکنان سازمان .
آیین نامه در تعریف خود از داوطلبانه بودن یاد کرده است . این داوطلبانه بودن به معنای تاسیس ، اداره و عضویت و مشارکت بر مبنای اصل آزادی اراده افراد است .
فعالیت سازمان های مردم نهاد
بر اساس آیین نامه ، سازمان مردم نهاد حق دارد متناسب با موضوع فعالیت خود ، با رعایت این آیین نامه و سایر قوانین ومقررات مربوط فعالیت نموده و علاوه بر آن نسبت به موارد زیر اقدام نماید :
ارائه خدمات امدادی مورد نیاز دستگاه های دولتی و عمومی غیر دولتی
اظهار نظر و پیشنهاد راهکار های مناسب در فرایند برنامه ریزی مراجع دولتی و عمومی غیردولتی در سطوح شهرستان ، استان یا ملی برحسب مورد ، در مورد آثار و نتایج فعالیت های دستگاه های دولتی و عمومی غیر دولتی ، نقائص و مشکلات موجود به مراجع و دستگاه های قانونی ذی ربط
کمک به اجرای برنامه ها و پروژه های دستگاه های دولتی و عمومی غیر دولتی از طریق توافق و تفاهم با آنها
برگزاری اجتماعات و راهپیمایی ها در جهت تحقق اهداف سازمان
انتشار نشریه
انجام هر گونه عملیات دیگر برای تأمین اهداف مقرر در اساسنامه سازمان مردم نهاد
حق دادخواهی درمراجع قضایی و شبه قضایی ( برای مطالعه بیشتر درباره حق دادخواهی NGO ها در دادگاه های بین المللی به مقاله مربوط به آن مراجعه کنید .
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد وضعیت NGO ها در ایران به کانال تلگرام موضوعات حقوقی مراجعه کنید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی دینا نیز آماده اند تا با ارائه خدمات مشاوره حقوقی تلفنی دینا به سوالات شما عزیزان پیرامون وضعیت NGO ها در ایران پاسخ دهند .
سوالات متداول
1- آیا سازمان های مردم نهاد در ایران پذیرفته شده اند ؟
سمن ها در ایران توسط آیین نامه ای مورد پذیرش قرار گرفته اند که شرح کامل آن در مقاله نوشته شده است .
2- آیا سازمان های مردم نهاد در فعالیت های دستگاه های دولتی مشارکت می کنند ؟
بله می توانند در صورت تمایل خود سازمان و درخواست نهاد دولتی و حکومتی در زمینه ی فعالیت خود با آن ها مشارکت کنند . موارد بیشتر و توضیحات در متن مقاله به نگارش در آمده است .
3- سازمان های مردم نهاد در قوانین و آیین نامه ها چگونه نام برده شده است ؟
آیین نامه مربوط به سازمان های مردم نهاد ، این سازمان ها را دولتی خطاب کرده است . توضیحات تفاوت های این واژگان و منظور اصلی آیین نامه در متن مقاله بیان شده است .
منبع : NGO ها در ایران