آشنایی با گیاه گل گاو زبان
گل گاوزبان با نام علمی Echium amoenum بومی مناطق محدودی از بخش های شمالی ایران و قفقاز است. این گیاه در بسیاری از مناطق اروپا، غرب آسیا و آمریکای شمالی می روید و اغلب به صورت وحشی در کناره ی رودخانه ها دیده می شود. در اوایل قرن نوزدهم قسمت های جوان گیاه مثل شاخ و برگ آن، به صورت پخته شده یا سالاد مصرف می شد. گیاه شناسان قدیم، گاهی این گیاه را Bugloss هم نامیده اند. برپایه ی برخی مستندات، Borago، نام لاتین گل گاوزبان، تحریفی از کلمه ی Corago( Cor به معنی قلب و ago به معنی گذشته) است. این نامگذاری به سبب تأثیر این گیاه بر قلب انسان بود. هر چند، جان استیو هنسلو(۱۸۶۱-۱۷۹۶) گیاه شناس انگلیسی، معتقد بود این کلمه از barrach، واژه ای از زبان ایرلندی کهن (سلتی) به معنی مرد دلاور، مشتق شده است.
خواص گل گاوزبان
کاهش اضطراب و استرس
در پژوهشی، ۳۵ بیمار مبتلاء به اختلال افسردگی عمده ی خفیف تا متوسط را بررسی کردند. این بیماران، به صورت تصادفی دارونما یا ۳۷۵ میلی گرم از عصاره ی آبی گل گاوزبان دریافت کردند. آنها، طی شش هفته بررسی شدند و نتایج نشان داد، در هفته های پایانی، عصاره ی گل گاوزبان نسبت به دارونما برتری داشت البته این اختلاف در هفته ی چهارم معنی دار و در هفته ی ششم نزدیک به معنی دار بود. عصاره ی گل گاوزبان در هیچ کدام از هفته ها بیش از دارونما عوارض جانبی ایجاد نکرد.
همچنین کارآزمایی بالینی با هدف بررسی اثربخشیِ عصاره ی آبی گل گاوزبان در درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی ـ اجباری(۳۳ بیمار) نشان داده است، این عصاره، می تواند دارویی مؤثر و بی خطر برای درمان اینگونه بیماران باشد؛ هرچند مطالعات بیشتری برای تأیید آن لازم است. عصاره آبی گل گاو زبان احتمالا با اثر بر سیستم سروتونرژیک سبب کاهش ناراحتی های اعصاب می شود.
تنظیم ضربان قلب
در پژوهشی به ۱۰ گروه موش صحرایی نر به ترتیب ۱۰۰ و ۲۰۰ و ۴۰۰ و ۶۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم جوشانده ی گل‌گاوزبان، به مدت ۶ روز خورانده شد. در حالیکه، گروه کنترل آب دریافت می‌کردند. سپس ضربان قلب پیش و پس از تزریق فنیل اِفرین از طریق دم حیوان، با روش غیر تهاجمی اندازه‌گیری شد. مصرف گل‌گاوزبان به همراه لیموعمانی، موجب کاهش ضربان قلب پایه و ضربان قلب پس از تزریق فنیل اِفرین شد. بیشترین اثر مربوط به عصاره ی لیمو عمانی و گل‌گاوزبان با دوز ۱۰۰میلی‌گرم بر کیلوگرم بود و بین گروه دمکرده ی گیاهان مزبور و گروه کنترل، از نظر ضربان قلب پایه، اختلاف معنی داری وجود داشت. خاصیت پایین‌آورندگی ضربان قلب این عصاره‌ها بیش از خاصیت پایین‌آورندگی فنیل اِفرین با دوز ۶/۶۸۸ میلی‌گرم بر کیلوگرم بود. یافته های این آزمایش نشان می دهد مصرف دمکرده ی گل گاوزبان سبب افزایش فشار خون می شود ولی مصرف آن به همراه لیمو عمانی برای کاهش ضربان قلب مفید است.
ضد تشنج
در پژوهشی اثر ضد تشنجی عصاره ی متانولی گل گاوزبان ایرانی بر تشنج ناشی از پیکروتوکسین در موش های سوری بررسی شد. ابتدا حیوانات از طریق تزریق داخل صفاقی دوزهای مختلفِ عصاره ی این گیاه، پیش درمانی شدند و پس از ۲۰ دقیقه به آنها پیکروتوکسین تزریق شد، سپس میزان تأثیر عصاره در تغییر زمان شروع حملات تشنجی، دوام تشنج ها و زمان مرگ ناشی از پیکروتوکسین در گروههای داوطلب و شاهد اندازه گیری و مقایسه شد. مطالعات فیتوشیمیایی، وجود فلاونوئیدها را در این گیاه نشان داده و ثابت شده است که این ترکیب ها مـی تواننـد بـا اتصـال بـه گیرنـده هـای بنزودیازپینی، اثری مشابه آنها از خود بـر جـای گذارنـد. در ایـن مطالعـه، نتایج به دسـت آمـده، نشـان داد کـه عصـاره ی متـانولی گل گاوزبان در موش سوری، آثار ضـد تشنجی دارد. عصاره ی این گیاه، زمـان شـروع تشـنج را نسبت به گروه شاهد که فقط پیکروتوکسـین دریافـت کردنـد، بـه میــزان چشمگیری بــه تــأخیر انداخت.
ترمیم و جلوگیری از پیری پوست
پژوهشی منتشر شده در فصلنامه ی دانشگاه علوم پزشکی لرستان اثر گل گاوزبان بر بهبودی و عود درماتیت اتوپیک (یک بیماری مزمن پوستی) را بررسی کرد. این مطالعه برای مقایسه ی تأثیر کورتون و عصاره ی گل گاوزبان بر بهبودی و عود ضایعات کودکان مبتلا به درماتیت اتوپیک انجام گرفت. در این کارآزمایی بالینی دو گروه ۲۵ نفره(کودکان تا ۱۲ سال) بیمار مبتلا به درماتیت اتوپیک به طور تصادفی انتخاب و به صورت یک درمیان برای آن ها کورتون موضعی یا عصاره ی گل گاوزبان تجویز شد. یافته های این بررسی ۲۰ روز پس از شروع درمان مشخص کرد که میزان بهبودی در پاسخ به مصرف عصاره ی گل گاوزبان ۷۲ درصد، خوب، ۴ درصد، متوسط و ۲۴ درصد، ضعیف بوده است. در حالیکه با مصرف کورتون، میزان بهبودی، ۲۴ درصد خوب، ۱۲ درصد متوسط و ۶۴ درصد ضعیف بود. ضایعات پوستی هم، پس از مصرف عصاره و تا ۱۰ روز پس از قطع مصرف آن اصلأ عود نداشت؛ در حالیکه پس از استفاده ی کورتون موضعی، ۶۴ درصد عود متوسط و ۳۶ درصد عود کم مشاهده شد. با توجه به نتایج به دست آمده به دلیل میزان بیشتر بهبودی و عود کمترِ بیماری با عصاره ی گل گاوزبان نسبت به کاربرد داروی کورتون می توان از عصاره ی این گیاه در درمان درماتیت پوستی استفاده کرد.
سال ۲۰۰۹، پژوهشی در مجله ی British Journal of Nutrition منتشر شد. براساس نتایج این پژوهش، مصرف عصاره یا روغن گل گاوزبان سبب کاهش التهاب و قرمزی پوست در زنان شد. برمبنای همین پژوهش، اختلالات پوستی ناشی از عدم تعادل اسیدهای چرب با این گیاه درمان می شود یعنی این گیاه به درمان آکنه، اگزما و پسوریازیس هم کمک می کند.
کاهش التهاب مفاصل
پژوهشی به منظور بررسی عصاره ی گل گاوزبان در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید انجام شد. در این کارآزمایی بالینی دو سوکور، به مدت ۲۴ هفته، به ۳۷ فرد مبتلا به آرتریت روماتوئید، به میزان ۱/۴ گرم عصاره ی گل گاوزبان داده شد. نتایج این بررسی نشان داد که مصرف عصاره ی این گیاه علائم بالینی آرتریت در این افراد را بدون ایجاد عوارض جانبی کاهش داد.
پژوهش دیگری در افراد مبتلا به آرتریت نشان می دهد که مصرف گل گاوزبان علائم صبحگاهی این بیماری مثل خشکی و درد مفاصل را کاهش می دهد. مطالعات نشان می دهد که عصاره ی گل گاوزبان پس از وارد شدن به بدن به ماده ای به نام دی هومو گاما لینولئیک اسید(DGLA) تبدیل می شود. این ترکیب با مهار سنتز لکوترین به کاهش التهاب در بدن کمک می کند.
بهبود عملکرد کلیه
پژوهشی با هدف تعیین تأثیر مصرف دمکرده ی گل گاوزبان بر بیوشیمی ادرار و خون بیماران غیر دیالیزی مبتلا به نارسایی کلیه انجام گرفت. در این کارآزمایی بالینی یک گروه ۲۵ نفره از بیماران بالغ مبتلا به CRF (نارسایی مزمن کلیه) به طور تصادفی انتخاب و برای آنها دمکرده ی گل گاوزبان به مدت یک هفته، روزی دوبار تجویز شد. بهبودی نسبی و پیشگیری از شدت نارسایی مزمن کلیه با افزایش میزان تصفیه ی گلومرولی (GFR) مشخص شد. استفاده از دمکرده ی گل گاوزبان دو بار در روز به مدت یک هفته، نشان داد که GFR بیماران به میزان کاملاً مشخصی افزایش یافته است. از دیگر شاخص های بهبودی و کنترل پیشرفت CRF، کاهش میزان فشار خون و وزن بیماران است زیرا تجمع مایعات در بدن سبب افزایش این دو شاخص می شود. در این مطالعه پس از مصرف گل گاوزبان، کاهش مشخصی در میزان فشار خون و وزن بیماران مشاهده شد. براساس نتایج این بررسی، دفع کراتینین، سدیم و فسفر ادرار بیماران، افزایش یافت که نشانه های خوبی از تأثیر مصرف این گیاه بود. با توجه به بی عارضه بودن گیاه و تأثیر مصرف خوراکی آن بر بهبود برخی معیارهای عملکرد کلیه مثل افزایش GFR، می توان مصرف دمکردهی آن را به بیماران مبتلا به نارسایی کلیه ی خفیف تا پیشرفته توصیه کرد.
براساس پژوهش دیگری از اینگرام و همکارانش، روی موش های آزمایشگاهی در اُنتاریوی کانادا، پس از ۷ روز مصرف خوراکی روغن بذر گاوزبان، التهاب و صدمه های گلومرولی و اسکلروز کاهش یافته بود.
تنظیم قند خون
پس از بررسی تأثیر عصاره ی هیدروالکلی گیاه گل گاوزبان بر بهبود بیماری قندخون، پژوهشی در مجله ی علوم پزشکی پارس منتشر شد. در این مطالعه تأثیر گل گاوزبان روی ۳۰ موش صحرایی نر دیابتی شده به صورت تزریق عصاره ی داخل صفاقی، به مدت ۳۰ روز بررسی شد. سطح انسولین درحیوانات تحت تیمار با دوز۶۰۰ میلی گرم برکیلوگرم عصاره ی گل گاوزبان نسبت به گروه دیابتی افزایش معنی‌داری را نشان داد و فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز هم درگروه‌های دریافت‌کننده ی دوزهای ۴۰۰ و ۶۰۰ میلی گرم بر کیلوگرم نسبت به گروه دیابتی افزایش یافت. این مطالعه ثابت کرد که عصاره ی گل‌گاوزبان ایرانی دارای اثر کاهندگی قندخون است و می‌تواند از کاهش وزن دیابتی جلوگیری کند. همچنین سطوح تری‌گلیسرید، کلسترول تام و LDL در همه ی گروه‌ها به صورت وابسته به دوز کاهش یافت، که این کاهش در دوزهای ۴۰۰ و۶۰۰ میلی‌گرم در کیلوگرم از عصاره در مقایسه با گروه کنترل دیابتی معنی‌دار بود. این اثرها احتمالا به دلیل وجود ترکیباتی چون فلاونوئیدها، ساپونین‌ها و خواص آنتی‌اکسیدانی آن است.
ضد سرطان
تحقیقات نشان می دهد که گیاه گل گاوزبان، خواص آنتی اکسیدانی و ضد جهش زایی دارد که با رشد سلول های سرطانی مبارزه می کند. مطالعات آزمایشگاهی نشان می دهد که عصاره ی این گیاه فعالیت سلول های سیتوتوکسیک را افزایش می دهد (سلول های سیتوتوکسیک به طور چشمگیری از عمر سلول های سمی و سرطانی می کاهد). مکمل های گل گاوزبان از DNA سلولی محافظت می کنند و آسیب های اکسیداتیو که باعث التهاب و بیماری می شوند را به طور طبیعی کاهش می دهند.
منبع : فروشگاه دمنوش نیوشا