در این مطلب به زندگی نامه شیخ بهایی ✅ و 13 راز پنهان و شگفت انگیز این شیخ بزرگ می پردازیم که خواندن آن برای هر ایرانی واجب می باشد.
شیخ بهاء الدین محمدبن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی یکی از معروف ترین و برجسته ترین چهره های علمی در تاریخ ایران است که در زمان حکومت صفویه در ایران می زیسته است. این دانشمند بنام و معروف در سال 953 هجری قمری در جبل عامل (منطقه ای در سوریه فعلی) بدنیا آمد.
این ناحیه از لحاظ نخبه پروری یکی از پربارتین مراکز شیعه در غرب آسیا بوده و از آن دانشمندان و عالمان زیادی برخاسته اند. می توان گفت شیخ بهایی سنین کودکی خود را در خارج از ایران سپری نموده و سپس به ایران مهاجرت کرده است. شیخ بهایی جزو معدود چهره های زبان فارسی است که در علوم مختلف تبحر و تخصص زیادی داشته و علاوه بر علم و دانش، در زمینه شعر و ادبیات نیز آثار زیادی را از خود به جای گذاشته است.
شیخ بهایی در سن 10 سالگی و در همان کودکی به همراه پدرش به کشور ایران سفر کرده و پس از اتمام تحصیلات عالی خود، به عنوان شیخ الاسلام اصفهان انتخاب شد. پس از انتخاب وی به عنوان شیخ الاسلام اصفهان، وی خدمات گران بهایی را به مردم این سرزمین ارائه نمود و سپس در سال 991 هجری قمری با قصد سفر به حج، به بسیاری از سرزمین هایی که اسلام در آن ها رواج داشت از جمله عراق و مصر عزیمت نموده و در این کشورها نیز بسیار شناخته شده می باشد.
وضعیت اقتصادی شیخ بهایی
یکی از نکات جالبی که در زندگی شیخ بهایی وجود دارد، سیری است که زندگی وی از لحاظ اقتصادی داشته است؛ چرا که وی در اواخر عمر در حالت درویشی به سر می برده و از لحاظ مالی بسیار ناتوان شده بود. علت این درویشی را می توان در شخصیت و رفتارهای شیخ بهایی جست و جو کرد اما هرچه باشد واضح است بار علمی و دانایی این فرد به قدری زیاد بوده است که مال و منال دنیا برای وی هیچ ارزشی نداشته است.
سطح علمی شیخ بهایی
اگر بخواهیم به طور خلاصه به علومی که شیخ بهایی در آن ها مهارت داشته اشاره نماییم، می توانیم به فلسفه، منطق و ریاضیات اشاره کنیم. شعر و ادبیات، فقه و اسلام، علم احادیث و ... نیز جزو دیگر مواردی است که شیخ بهایی در زمینه آن ها فعالیت می کرده است. حاصل این فعالیت بیش از 120 جلد کتاب نفیس و ارزشمند است که چراغ راه بسیاری از افراد بعد از او شده است.
عاقبت شیخ بهایی پس از گذراندن عمر با عزت و پربار خود در سال 1031 هجری قمری و در سن 78 سالگی در شهر اصفهان از دنیا رفت و با توجه به وصیت خودش جنازه او را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام جنب موزه آستان قدس دفن کردند. هم اکنون مرقد شیخ بهایی میزبان بسیاری از گردشگران و افرادی است که به این شخصیت علمی برجسته ایرانی ارادت دارند می باشد.
فرهنگ و ادب شیخ بهایی
اخلاقیات شیخ بهایی، یکی از موضوعاتی است که موردتوجه بسیاری از افراد قرار دارد. از آن جا که سطح علمی و بهره مندی از دانش در شیخ بهایی بسیار بالا بود بسیاری از افراد تصور می کنند شیخ بهایی در زمینه اخلاق و رفتار عامیانه و روزمره چندان سرآمد نبود. اما براساس گفته هایی که درباره شیخ بهایی به جای مانده است، او را مردی بسیار فروتن و خوش اخلاق می دانند که از تظاهر به قدرتمندی و فخرفروشی نسبت به دیگران متنفر بود. شیخ بهایی به تصدیق اغلب محققان ایران قدیم، یکی از مردان شایسته ادب و دانش در ایران بود.
البته با توجه به فرهنگ عمیق و ویژه ای که در عصر وی یعنی صفویه وجود داشت، شایستگی رفتار و کردار شیخ بهایی را نمی توان چندان چیز عجیبی دانست چرا که وی در یکی از برترین دوره های ایران از نظر فرهنگ و ادب می زیسته است. این ادب و فرهنگ والای شیخ بهایی در آثار وی نمود پیدا می کند تا جایی که از وی تعداد زیادی غزلیات و رباعیات به همراه دو مثنوی با نام های "نان و حلوا" و "شیر و شکر" به جای مانده است.
به طور کلی اگر بخواهیم از دیدگاه فرهنگ و ادب به شیخ بهایی نگاه کنیم، بایستی او را فردی شایسته و در خور تحسین بدانیم که از نظر رفتار و ادب اجتماعی الگوی بسیاری از هم عصران خویش بوده است. آثار ادبی و اشعاری که از وی به جای مانده است مهر تائیدی بر این موضوع می باشد.
کتاب های شیخ بهایی
مهارت های شیخ بهایی به قدری زیاد است که ذکر آن ها ممکن است تعجب هر شخصی را وا دارد. شیخ بهایی کسی است که در علوم مختلفی تبحر داشته و یکی از برجسته ترین شخصیت های ایرانی در زمان های گذشته است. وی ریاضیدان، حکیم، شاعر، عارف، ادیب، منجم، مورخ و فیلسوف بسیار بزرگی است که در زمینه ریاضیات و فلسفه آثار زیادی را از خود به جا گذاشته است. کتاب هایی که شیخ بهایی آن ها را نوشته است در موضوعات بالا بوده و از بار علمی بسیار بالایی برخوردار است.
کتبی در زمینه حدیث، فقه، فیزیک، فلسفه، هنر، ریاضی و مهندسی که در زمان خود جزو نوعی شاهکار محسوب می شود. با توجه به تعداد کتاب هایی که از شیخ بهایی به جا مانده است، می توان او را یکی از پربرکت ترین علمای جهان اسلام و ایران دانست. برخی از منابع تعداد تالیفات شیخ بهایی را 200 و برخی منابع این آمار را 123 کتاب اعلام کرده اند اما هرچه باشد می توان گفت شیخ بهایی جزو جواهراتی است که ایران و اسلام به او و آثارش بسیار مدیون هستند.
برخی از کتاب های او در کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد و افرادی که علاقه مندند می توانند با مراجعه به این مرکز، به آثار او دسترسی داشته باشند. برخی از کتاب های معروف شیخ بهایی عبارتند از:
- اربعین حدیث
- رسایل خمس اثنی عشریه
- رساله اثنی عشریه
- اثنی عشریات خمس
- مشرق الشمسین
- جامع عباسی
- حل الحروف القرآنیه
- مصباح العابدین
- مصباح العابدین
- الحساب
- اکسیر السعادتین
- و ...
تعداد آثار شیخ بهایی
تعداد آثار وی در هر زمینه به شکل زیر استخراج شده است:
- فقه 29 جلد
- علوم قرآنی 9 جلد
- حدیث 2 جلد
- ادعیه و مناجات 6 جلد
- اصول اعتقادات 5 جلد
- اصول فقه 5 جلد
- رجال و اجازات 8 جلد
- ادبیات و علوم عربی در حدود 28 جلد
- وقایع الایام 1 جلد
- ریاضیات در حدود 20 جلد
- حکمت و فلسفه 3 جلد
- علوم غریبه 4 جلد
ارج و بزرگی شیخ بهایی به قدری بالاست که به فرخندگی وی سوم اردیبهشت را روز شیخ بهایی نامگذاری کرده اند. همچنین سازمان بین المللی یونسکو در سال 2009 میلادی را به عنوان سال نجوم و شیخ بهایی نامگذاری کرد و این موارد حاکی از جایگاه والای شیخ بهایی است.
معرفی برخی از آثار شیخ بهایی
آشنایی با آثار شاخص شیخ بهایی به شما کمک می کند با سبک فکری و شیوه آثار وی بیشتر و بهتر ارتباط برقرار کنید. در این قسمت سه کتاب شاخص از شیخ بهایی را برای شما عزیزان آورده ایم.
کشکول
کشکول یکی از آثار جذاب و بسیار پربار شیخ بهایی است که افراد زیادی آن را به عنوان برترین اثر این شخص برجسته درنظر دارند. کتاب کشکول کتابی است که به صورت پراکنده شامل شعر و نثرهایی است که شیخ بهایی به آن ها علاقه زیادی داشته است. این شعرها و نثرها گاها سروده خود شخص شیخ بهایی بوده و گاها از کتاب ها و دیوان های دیگر گردآوری میشده است. همچنین مطالبی که در کتاب کشکول ذکر شده دارای ترتیب بندی خاصی نبوده و کلیت آن نشان دهنده حالات فکری شیخ بهایی در طول زندگی خود است.
مثنوی نان و حلوا
کتاب مثنوی نان و حلوا یکی از کتاب های ترکیبی شیخ بهایی است که در آن از موعظه، اشعار و لطایف طنز و عرفانی و ... به میان آورده شده است. این کتاب رسیمی است از ریاکاری، غرور و تکبر به مال و منال دنیا که با لحنی بسیار شیرین و دلنشین مطالب جذابی را بیان می کند. یکی از نکات جالبی که کتاب مثنوی نان و حلوا آن را شامل است، قسمتی از آن است که به شیخ بهایی به دوری از شاهان و سلاطین زمان خود اشاره دارد در حالی که خود این مورد را از نزدیک تجربه کرده است.
در این قسمت او دوری از شاهان را امری نیک می داند چرا که نزدیکی با آنها غارت دل و دین را به همراه داشته و توجهات را به این دنیا زیاد می کند. کتاب مثنوی نان و حلوا جزو آن دسته از کتاب های شیخ بهایی است که برای رسیدن به اندیشه و دیدگاه دینی و سیاسی او می توان به این کتاب استناد کرد.
کتاب اربعین شیخ بهایی
کتاب ارزنده اربعین یکی دیگر از دیگر آثار ارزشنده شیخ بهایی است. تألیف و گردآوری کتاب اربعین از سوی نقل کنندگان حدیث و تعدادی از عالمان و بزرگان شیعی است که بر اساس حدیث معروفی از پیامبر اسلام نقل شده است. شیخ بهایی نیز به پیروی از این سنت معمول و رایج که در آن زمان بسیار انجام می شد، به تألیف اربعین حدیث پرداخت. یکی از نقاط قوتی که کتاب اربعین نسبت به سایر کتاب های هم موضوع خود دارد، شرح کافی و جامعی است که درباره احادیث یاد شده در آن وجود دارد و در مجموع، می توان آن را با قطعیت یکی از بهترین و معروف ترین اربعین ها دانست.
در ضمن کتاب اربعین جزو معدود آثار شیخ بهایی است که وی در آن به بیان نظرات و عقاید سیاسی خود پرداخته است. از این رو اگر مایلید با عقاید سیاسی شیخ بهایی در زمینه های مختلف مثل رفتار حاکمان اطلاعات خوبی کسب کنید، مطالعه این کتاب به شما کمک زیادی خواهد کرد.
همسر و فرزندان شیخ بهایی
درباره همسر و فرزندان شیخ بهایی روایات مختلفی وجود دارد که ما با تکیه بر قوی ترین آن ها، این قسمت را تهیه نموده ایم. براساس گفته ها همسر شیخ بهایی زنی دانشمند و فرزانه بود که از درجات علمی بالایی برخوردار بود. وی دختر شیخ منشار عاملی بوده و پس از مرگ پدرش کتابخانه او را که در آن تعدادی بالغ بر 4 هزار جلد کتاب وجود داشت به ارث برد و شیخ بهایی این کتابخانه را در سال های بعد وقف کرد. شایان ذکر است که این کتابخانه پس از وفات شیخ بهایی به دلیل نگهداری نامناسب و بی توجی به آن از بین رفت.
در مورد فرزندان شیخ بهایی، گفته های زیادی حاکی از آن است که هیچ فرزندی به شیخ بهایی نسبت داده نشده و این دو دلیل دارد: یکی که برخی معتقدند شیخ بهایی بخش زیادی از عمر خود را در سفر بوده و در این سفرها همسر وی همراهش نبوده به همین علت فرزندی را ندارد. برخی منابع نیز او را عقیم دانسته و به این علت هیچ فرزندی را به او نسبت نداده اند.
عجایب و اختراعات شیخ بهایی
همان طور که در طول این مقاله عرض کردیم، شیخ بهایی جزو افرادی است که در زمینه های مختلف علمی و ادبی آثار و اختراعات زیادی را از خود برجای گذاشته است. تخصص و مهارت شیخ بهایی در موضوعات مختلف او را به یکی از شایسته ترین مردان زمان خود تبدیل کرده است. در این قسمت قصد داریم به گوشه ای از اختراعات و ابداعات شیخ بهایی اشاره نماییم. لازم به ذکر است تعداد اختراعات و خدماتی که این شخص ارائه کرده است بسیار بیشتر از موارد ذکر شده در این مقاله می باشد.
اختراعات غذایی شیخ بهایی
شیخ بهایی جزو افرادی است که علاوه بر اختراعات علمی، در زمینه اختراعات غذایی نیز موارد زیادی را به نام خود ثبت کرده است. بر اساس گفته ها و منابعی که به شیخ بهایی مرتبط هستند، نان سنگک، حلوا شکری و فرنی سه مورد از مواردی هستند که ایجاد آن را به شیخ بهایی نسبت داده اند. این موضوع در تقویمی که توسط کمیته نانوایان نیز منتشر شده است ذکر شده و در پیدایش نان سنگک، آورده اند که شیخ بهایی نان سنگک را در زمانی که نیروهای رزمنده و لشگریان ارتش نیاز به غذا نیاز داشتند اختراع نموده و آن را به عنوان تغذیه لشگریان به سرداران معرفی کرده است.
سیستم آبیاری شاخه ای زاینده رود
یکی از جالب ترین و جذاب ترین خدماتی که شیخ بهایی آن را انجام داده است، تقسیم مهندسی شده شاخه های آبیاری رود زاینده رود به محلات و باغ های شهر اصفهان است. شاید در نگاه اول این خدمت چندان به چشم نیاید اما این خدمت زمانی جذاب می شود که بدانید شیخ بهایی برای آبیاری شاخه ای محلات و باغ های اصفهان میزان بارندگی سالانه، میزان آب مورد نیاز هر منطقه با توجه به وسعت آن و میزان شیب و عرض جویبارهای این مناطق را به طور دقیق محاسبه نموده و با استفاده از داده های بدست آمده اقدام به ایجاد شبکه آبرسانی کرده است.
مطلب مرتبط: کتاب گنج نامه شیخ بهایی
این کار اگرچه امروزه کار سختی نبوده و با استفاده از سیستم های کامپیوتری می توان به راحتی آن را انجام داد، اما در زمان صفویه، شیخ بهایی این کار را بدون دارا بودن تکنولوژی های امروزی و هیچ کمکی صورت داد تا نام خود را در این عرصه برای همیشه ثبت کند.
مدرسه چهارباغ
یکی دیگر از ابداعات شیخ بهایی که در آن ابتکار زیادی خرج کرده است، ساخت بنای مسجد مشهور چهارباغ در اصفهان است. این مسجد از آن جایی که بر روی یکی از کانال اصلی آب زاینده رود قرار داشت با خطر ریزش مواجه بوده و امکان داشت هر لحظه از بین برود. با پیش آمدن این شرایط شیخ بهایی تصمیم گرفت با ابتکار خود این مشکل را حل کند. او برای حل این مشکل در ابتدا پیشنهاد کرد که مقدار زیادی زغال چوب به ضخامت دو متر در سرتاسر پی ساختمان پخش کرده و پس از کوبیدن زغال هایی که در کف پی قرار داشت، روی آن ها را با ساروج و شفته پر کرده و پی های ساختمان را روی ساروج و شفته قرار دهند.
سپس وی دستور داد در هر صبح چند سکه طلا را در میان خاک ملات ها ریخته و گل درست کنند و وجود چند سکه طلا را به مردم اطلاع دهند. مردم با دانستن این موضوع سعی می کردند با لگدمال کردن گل ها سکه ها را پیدا کنند و این موضوع باعث می شد گل ملات ها به طور کامل به عمل آمده و امنیت سازه تامین شود. سال های بعد این روش را اروپاییان برای ساخت سازه های خود در لجنزارها و مکان هایی که استحکام کافی را نداشت استفاده نمودند.
حمام با یک شمع
داستان گرمابه شیخ بهایی که یکی از عجایب باورنکردنی منتسب به وی است، مشهورترین داستانی است که ممکن است افراد از شیخ بهایی به یاد داشته باشند. این حمام یکی از شاهکارهای معماری و مهندسی جهان است که در عصر صفویه ساخته شده است. سیستمی که این گرمابه از آن برای گرم کردن استفاده می کند تماما علمی بوده و برپایه علم فیزیک و شیمی است به همین علت برای بسیاری از مردم باورنکردنی است که یک حمام تنها با یک شمع گرم بماند.
بنابر گفته هایی که از قدیمیان برجای مانده است و با استناد بر سخنان مقامات اصفهان، وجود سیستم گرمایشی در گرمابه شیخ بهایی که تنها با یک شمع عمل می کرد چیزی است که بر همگان ثابت شده است اما چگونگی عملکرد این سیستم هنوز به طور کامل مشخص نشده است و به همین علت در این قسمت تنها به بیان کلیت این مورد اکتفا می کنیم.
اختراعات و خدمات عمرانی دیگر
علاوخ بر موارد ذکر شده، شیخ بهایی خدمات ارزشمند دیگری را ارائه نموده است که تعداد آن ها بسیار است. به همین علت در این قسمت تنها به چند مورد به طور کامل اشاره کرده و مواردی را نیز به صورت تیتروار بیان می کنیم:
- معماری و شهرسازی پیشرفته شهر نجف آباد اصفهان
- ایجاد قبله یاب با استفاده از ابزارهای قدیمی
- طراحی مسجد منارجنبان اصفهان
- ایجاد طرح کاریز نجف آباد اصفهان
- معماری مسجد امام خمینی اصفهان
- طراحی و ساخت ساعت آفتابی موجود در مسجد امام خمینی
و خدمات ارزشمند دیگری که این شخصیت برجسته علمی به انجام آن ها پرداخته است.
اشعار شیخ بهایی
شیخ بهایی جزو چهره هایی است که از وی اشعار بسیار زیبا و ماندگاری به جای مانده است. طبع شاعرانه شیخ بهایی و ذوق او در سرودن اشعار در زمینه های مختلف زبانزد مردمان دوران وی بوده است. یکی از مسائلی که باعث شده اشعار شیخ بهایی چندان لطافت نداشته باشد، درجه والا و دقتی است که شیخ بهایی در مسائل علمی داشته است.
مطلب مرتبط: شیخ بهایی کیست؟
به همین دلیل بیشتر اشعاری که شیخ بهایی سروده است در نگاه اول زیباست اما آن لطافتی که اشعار شاعران دیگر مثل مولانا یا حافظ از آن بهره مند هستند در اشعار شیخ بهایی دیده نمی شود. در رابطه با سبک اشعاری که شیخ بهایی می سروده نیز نظرات مخلتفی وجود دارد اما با توجه به اشعاری که از وی برجای مانده است، می توان گفت سبک اشعار شیخ بهایی در هر سروده متفاوت بوده و او در مثنوی از مولوی و عطار، در غزل از سعدی و عراقی و در سروده های عرفانی خویش از غزلیات شمس پیروی کرده است.
مقبره شیخ بهایی
مقبره شیخ بهایی یکی از مکان های جذاب در مشهد است. این مقبره در نزدیکی آرامگاه امام هشتم شیعیان یعنی امام رضا (ع) و پس از رواق وسیع امام خمینی، در رواقی که به نام و به یادش نامیده اند واقع شده است. علت اصلی که شیخ بهایی را در این مکان دفن کرده اند این است که به استناد گفته های قدیمیان شیخ بهایی در این مکان کلاس های درسی خود را برگزار می کرده است و این مکان به نوعی کلاس درس شیخ بهایی بوده است. برهمین اساس و با توجه به وصیت شیخ بهایی او را در این مکان دفن کرده اند. جالب است بدانید مقبره شیخ بهایی یکی از جذاب ترین سازه های معماری اسلامی است که با استفاده از آینه کاری های جذاب تزئین شده است.
به طور روزانه تعداد زیادی از ساکنین محلی و توریست ها از مقبره سنایی بازدید نموده و علاقه شان را نسبت به این شخصیت برجسته نشان می دهند. یکی از دلایل اصلی که تعداد بازدیدکنندگان این مقبره را افزایش می دهد، نزدیکی آن به حرم مطهر امام رضا (ع) است و اغلب کسانی که با پیشینه شیخ بهایی آشناییت داشته و به این شخصیت برجسته علاقه مند هستند پس از زیارت امام رضا (ع) به این مقبره آمده و برای شادی روح شیخ بهایی فاتحه می فرستند.
این مطلب به صورت اختصاصی توسط کاربر نیک در شبکه اجتماعی مداد نوشته شده.