در اتاق معاینه، خانم «م. الف»، ۵۶ ساله، آرام روی صندلی نشسته بود. با صدایی آرام گفت: «دکتر، چند ماهه که موقع دفع کمی خون می‌بینم، ولی فکر می‌کردم بواسیره. الان هم یه توده کوچیک حس می‌کنم…». این جمله‌ای است که بارها در مطب یا بخش انکولوژی می‌شنویم. سرطان مقعد، هرچند نادر، اغلب در سایه بیماری‌های شایع‌تری مثل بواسیر یا شقاق پنهان می‌ماند.
روایت بیمار
خانم «م. الف» زنی سالمند و بدون سابقه بیماری جدی بود. حدود هشت ماه قبل، برای اولین‌بار متوجه رگه‌های خون در مدفوع شد. چون سابقه هموروئید خفیف داشت، این علامت را جدی نگرفت. در طول ماه‌های بعد، خون‌ریزی گهگاه ادامه داشت و چند بار احساس درد خفیف و فشار در ناحیه مقعد پیدا کرد.
در سه ماه اخیر، متوجه شد که مدفوعش باریک‌تر شده و یک برآمدگی کوچک نزدیک دهانه مقعد لمس می‌کند. وقتی خون‌ریزی شدیدتر شد، به پزشک عمومی مراجعه کرد که او را به متخصص جراحی عمومی ارجاع داد.
مرحله تشخیص
در معاینه فیزیکی، پزشک با استفاده از معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) توده‌ای کوچک و سفت در کانال مقعد حس کرد.
سپس آنوسکوپی انجام شد که ضایعه‌ای به قطر حدود ۲ سانتی‌متر با سطح نامنظم نشان داد. نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام و برای پاتولوژی ارسال شد.
نتیجه گزارش: Squamous Cell Carcinoma – سرطان سلول سنگفرشی مقعد، مرحله بالینی احتمالی T2N0M0.
برای تکمیل بررسی، بیمار تحت MRI لگن و CT اسکن قفسه سینه و شکم قرار گرفت تا گسترش بیماری ارزیابی شود. خوشبختانه شواهدی از متاستاز وجود نداشت.
عوامل خطر در این بیمار
با بررسی سابقه پزشکی، مشخص شد که بیمار هیچ‌گاه واکسن HPV دریافت نکرده، و سال‌ها پیش یک رابطه جنسی پرخطر بدون محافظت داشته است. او سیگار نمی‌کشید و بیماری نقص ایمنی هم نداشت.
این نشان می‌دهد که حتی در غیاب عوامل خطر کلاسیک، عفونت HPV می‌تواند زمینه‌ساز بروز سرطان مقعد شود (CDC, 2023).
رویکرد درمانی
بر اساس NCCN Guidelines, 2024، برای بیماران با مرحله T2N0M0 درمان استاندارد ترکیب شیمی‌درمانی و رادیوتراپی (Chemoradiation) است، که به آن Nigro Protocol نیز گفته می‌شود.
۱. شیمی‌درمانی
دو داروی اصلی استفاده‌شده در این پروتکل عبارتند از:
- 5-Fluorouracil (5-FU) – مهار سنتز DNA در سلول‌های سرطانی
- Mitomycin C – عامل آلکیله‌کننده با اثر سیتوتوکسیک مستقیم
این داروها همزمان با رادیوتراپی تجویز می‌شوند تا اثر تخریبی روی سلول‌های تومور افزایش یابد (Gunderson et al., Journal of Clinical Oncology, 2012).
۲. رادیوتراپی
دوز کلی 45 تا 59.4 Gray در طول 5 تا 6 هفته، با تمرکز روی تومور اولیه و غدد لنفاوی منطقه‌ای.
هدف، تخریب سلول‌های تومور و پیشگیری از گسترش موضعی بیماری است.
روند درمان خانم «م. الف»
بیمار شش هفته شیمی‌درمانی همزمان با رادیوتراپی دریافت کرد. در هفته دوم، عوارضی مانند التهاب پوستی (Radiodermatitis) و اسهال خفیف ایجاد شد که با مراقبت حمایتی کنترل گردید.
سه ماه بعد از پایان درمان، MRI پیگیری نشان داد که ضایعه کاملاً برطرف شده و هیچ نشانه‌ای از عود بیماری وجود ندارد. این پاسخ کامل (Complete Response) به معنی موفقیت درمان و عدم نیاز به جراحی در این مرحله است.
پیگیری و مراقبت پس از درمان
بر اساس توصیه‌های American Society of Clinical Oncology (ASCO, 2023):
معاینه فیزیکی و DRE هر 3-6 ماه برای 5 سال
تصویربرداری سالانه در دو سال اول برای بیماران پرخطر
پایش برای بروز عوارض دیررس رادیوتراپی (مثل تنگی مقعد یا اختلال عملکرد اسفنکتر)
نکات آموزشی از این پرونده
علائم شایع، همیشه خوش‌خیم نیستند – خون‌ریزی مقعدی باید تا تشخیص قطعی بررسی شود.
تشخیص زودهنگام، کلید درمان موفق – در مراحل اولیه، شانس حفظ عملکرد طبیعی مقعد بسیار بالاست.
HPV نقش مهمی دارد – حتی بدون عوامل خطر کلاسیک، واکسیناسیون می‌تواند پیشگیری مؤثر باشد.
پروتکل‌های غیرجراحی کارآمدند – بسیاری از بیماران بدون نیاز به برداشتن مقعد درمان می‌شوند.
جمع‌بندی
سرطان مقعد، هرچند بیماری نادری است، اما پیامدهای روانی و جسمی زیادی دارد. تجربه خانم «م. الف» نشان می‌دهد که نادیده گرفتن علائم ساده می‌تواند به بیماری‌های جدی منجر شود، ولی تشخیص به‌موقع و درمان استاندارد، می‌تواند کیفیت زندگی و بقا را حفظ کند.
منابع:
National Comprehensive Cancer Network. Anal Carcinoma Guidelines. Version 2.2024.
CDC. HPV and Anal Cancer. 2023.
Gunderson LL, et al. Combined modality therapy for anal cancer. J Clin Oncol. 2012.
ASCO. Follow-up Care for Anal Cancer Survivors. 2023.
Palefsky JM. Anal cancer prevention in high-risk populations. NEJM. 2022.