ترخیص کالا از گمرک یک فرایند در گمرک‌ها است که توسط صاحب کالا یا نمایندهٔ قانونی صاحب کالا (بند ب ماده ۱ قانون امور گمرکی مصوب سال ۱۳۹۰ مجلس شورای اسلامی) نزد گمرک جهت صادرات یا واردات کالا صورت می‌گیرد و در طی آن کالا با انجام تشریفات گمرکی مربوط از اماکن گمرکی خارج می‌گردد.[۱] فرایند ترخیص کالا شامل تهیه آماده‌سازی و ثبت اسناد و مدارک به صورت فیزیکی یا الکترونیک و محاسبه هزینه‌ها شامل مالیات، سود بازرگانی و حقوق گمرکی و دیگر تسهیلات ارائه شده به واردکنندگان و صادرکنندگان می‌باشد. برای هر فرد تاجر که به عنوان یک بازرگان بین المللی فعالیت های تجاری انجام می دهد، لازم است تا حدودی با مفاهیم و اصول تجارت و بازرگانی آشنا باشد. ترخیص کالا در تجارت یکی از مراحل مهم برای واردات و صادرات کالا می باشد که برای هر فرد تازه کار که قصد تجارت دارد، لازم است تا مواردی را در مورد آن بداند.
می توان برای تعریف ساده ترخیص کالا این چنین گفت که ارائه مدارک و آماده سازی جهت تسهیل در صادرات و , واردات کالا به کشور را گویند. این آماده سازی شامل پرداخت هزینه های گمرکی، حمل و غیره و تحویل گرفتن محموله کالا از گمرک و ترخیص کالا به انضمام مدارک مربوطه می باشد.
در واقع پروسه ای که کالا برای ورود به کشور و یا خروج از کشور طی می کند را ترخیص کالا می نامند. همچنین برای طی کردن این پروسه نیاز به دانش و تجربه کافی و بهره گیری از مشاورین و ترخیص کار حرفه ای است تا بتوان کارهای پروسه ترخیص را با صرف کمترین وقت و هزینه ممکن انجام داد.
همینطور توجه به نوع کالا در پروسه ترخیص برای اخذ مجوزهای لازم ضروری و مهم می باشد. سازمان هایی که می توان برای دریافت مجوزهای استاندارد برای ترخیص کالا به آنها مراجعه کرد شامل سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان مبارزه با مواد مخدر، سازمان بهداشت برای مجوز استاندارد، کانون پرورش فکری کودکان و سایر سازمان های مربوطه با توجه به نوع کالا هستند.
ترخیص از گمرک
پس از رسیدن محمولات توسط وسیله حمل‌کننده کالا به گمرک، کالا در انبارهای گمرکی قرار می‌گیرد. با ارسال اسناد توسط فروشنده و دریافت اسناد توسط خریدار امکان دریافت قبض انبار و ترخیصیه کالا از شرکت حمل‌کننده توسط ترخیص کار به عنوان نماینده صاحب کالا ایجاد می‌شود. قبل از حضور در گمرک باید تشریفات قبل از اظهار صورت بگیرد و پس از ورود اطلاعات به سامانه گمرک از طریق درگاه اینترنتی ترخیص کار به همراه اسناد کامل و وکالت نامه قانونی در گمرک حاضر می‌شود و از این پس تشریفات گمرکی شکل می‌گیرد. نوع تشریفات گمرکی با توجه به اهداف واردات کالا و صادرات کالا و نوع رویه گمرکی متفاوت است.
رویه‌های گمرکی ترخیص کالا
با توجه به نوع هدف از واردات و صادرات هر کالایی رویه‌های متعدد گمرکی در جهت تسهیل امور و ترخیص کالا توسط هیئت وزیران تدوین شده و به وزارت امور اقتصاد و دارایی کشور و به طبع آن گمرک جمهوری اسلامی ایران ابلاغ گردیده‌است.[۲
ورود قطعی
واردات کالایی که به صورت دائمی و به قصد مصرف وارد کشور شود.
ورود موقت
برای کالاهای نمایشگاهی یا کالاهای پروژه‌ای که به مبدأ بازگردانده می‌شوند از این کنوانسیون استفاده می‌گردد. کنوانسیون آ ت آ برای ورود موقت نمایشگاهی در ایران نیز به تصویب مجلس رسیده‌است. ورود موقت رویه گمرکی است که براساس آن کالاهای معینی می‌تواند تحت شرایطی به‌طور موقت به قلمرو گمرکی وارد شود. این کالاها باید ظرف مهلت معینی که گمرک ایران تعیین می‌نماید بدون اینکه تغییری در آن ایجاد شود، خارج گردد. البته تغییرات ناشی از استهلاک، از این حکم مستثنی است.
کالای مرجوعی
کالایی که پس از ورود به گمرک نتوانسته ترخیص شود بنابراین مرجوع می‌شود.
ترانزیت خارجی
کالایی که از مبدأیی در خارج از کشور به مقصدی در خارج از کشور می‌رود و صرفاً از خاک کشور ثالث عبور می‌کند.
ترانزیت داخلی
کالا از گمرکی به گمرک دیگر در داخل کشور به قصد انجام تشریفات ورود قطعی ترخیص غیر قطعی می‌شود.
صدور قطعی
صادرات کشور به منظور مصرف در مقصد
صدور موقت
صادرات موقت و برگشت کالا پس از دوره‌ای
استرداد حقوق ورودی
استرداد مآخذ زمان ورود کالا در خصوص کالای وارداتی که باید صادر شود.
ترخیص کالا در ایران
ترخیص کالا در ایران به مفهوم آماده‌سازی و ارائه اسناد و مدارکی از جمله مجوزات لازم جهت ترخیص کالا می‌باشد. مجوزات استاندارد، بهداشت، وزارت ارشاد و کانون پرورش فکری کودکان، سازمان انرژی اتمی، وزارت ارتباطات و مخابرات، مبارزه با مواد مخدر، قرنطینه مرزی و قرنطینه نباتی و هر مجوز الزامی دیگری و البته مجوز وزارت راه که به کلیه کالاهایی که با ناوگان غیر ایرانی به حمل و نقل بین‌المللی خود مبادرت کرده‌اند تعلق می‌گیرد که خود شامل پرداخت هزینه ۱۰٪ کرایه حمل کالا می‌باشد.[
ترخیص کالا همچنین شامل حمل و ارسال کالا به مقصد نهایی درون مرزی می‌باشد. بسیاری از ترخیص کار ان در حوزه‌هایی چون صنایع فلزی، شیمیایی و ماشین آلات و مواد اولیه به تخصص رسیده‌اند. ترخیص کاران معمولاً در گمرکات بنادر و فرودگاه‌ها یا مناطق آزاد متمرکز و مستقر می‌شوند.
ارزش کالای ورودی وارداتی
ارزش گمرکی کالای ورودی در همه موارد عبارت است از ارزش بهای خرید کالا در مبدأ به اضافه هزینه بیمه و حمل و نقل سیف به اضافه سایر هزینه‌هایی که به آن کالا تا ورود به اولین دفتر گمرکی تعلق می‌گیرد؛ که از روی سیاهه خرید یا سایر اسناد تسلیمی صاحب کالا تعیین می‌شود؛ و براساس برابری نرخ ارز اعلام شده توسط بانک مرکزی در روز اظهار است.