دوستان عزیز سلام ! در این بخش قرار است از بینابین خیابان های گرما زده ی یزد بگذریم و در خنکای سایه ی یکی از زیبا ترین مکان های شهر تاریخی یزد، گرما و حرارت را همچون قصه ای به دست های تاریخ بسپاریم!
اساسا این عادت مردمان کویری است، که با دستان خود اعجاز را به کویر و بیابان ببخشند! اگر تا به حال موفق به دیدن معجزه نشده اید باید با ما همراه شوید تا با چشم ببینید چگونه در گذشته مردمان خون گرم کویر، با دست خالی معجزه ای به نام قنات را به خود میبخشند و به طبیعت اجازه خودنمایی را درست در دل کویر میدهند؟!
مکانی که همراه باهم سعی میکنم آن را بهتر و از نو بشناسیم باغ روح نواز دولت آباد است. باغ دولت آباد از قدیمی ترین باغ های ایرانی است که به ثبت یونسکو نیز رسیده است. زیبایی و اعجاز این باغ از مرزها گذشته و دل هر جهانگردی را بیتاب دیدنش کرده است. باغی با وسعت 6.4 هکتار و قدمتی که به دوران افشاریه و زندیه بازمیگردد.
به هنگام ورود هشتی زیبای در ورودی با معماری ایرانی به مهمان هایش خیر مقدم میگوید و پس از ورود صدای روح نواز فواره ها، جوی های آب و عطر گل های باغ، تو را در این که یزد یک شهر کویری است دچار تردید میکند! اما شهرت باغ دولت آباد بیش از همه چیز بخاطر معماری بینظیر آن می باشد. یزد به بادگیرهایش معروف است و باغ دولت آباد به بلند ترینِ این بادگیر ها! مرتفع ترین بادگیر های خشتی جهان در باغ دولت آباد یزد قرار گرفته است که همین امر سبب شهرت مضاعف این باغ شده است.
معماری و قدمت باغ دولت آباد :
باغ دولت آباد در اواخر دوره ی افشاریه ( سال 1160ه.ق ) به دستور محمد تقی خان بافقی ( بزرگ خان ) بنا میشود که بعد ها به عنوان محلی برای اقامت شاهرخ میرزا و پس از آن کریم خان زند مورد استفاده قرار میگیرد. هندسه ی باغ دولت آباد دو مستطیل عمود بر هم هستند که شامل باغ های بیرونی و اندرونی میشوند. ساختار معماری باغ دولت آباد از نوع " باغ-حیاط " است. معماری باغ حیاط معماری ست که در آن فضای باغ در وسط قرار دارد سپس عمارت های دیگر در اطراف آن شکل میگیرد.
ساختار این باغ از چهار بنای اصلی تشکیل شده است که سه عمارت : هشتی، سردر و تالار طَنَبی همچنان پا برجا مانده اند، همچنین بخش هایی از عمارت زمستانی این باغ همچنان باقی مانده اما باقی قسمت ها ویران شده اند.
بخش های اندرونی و بیرونی باغ، همانطور که گفتیم به صورت دو مستطیل عمود بر هم طراحی شده اند.
اندرونی :
اندرونی مستطیل بزرگ تر را تشکیل میدهد. این قسمت که در گذشته بخش خانوادگی و خصوصی این باغ را تشکیل میداده است امروزه توسط عموم مردم به باغ دولت آباد معروف است و خود شامل چندین بنا میشود. معماری این بخش بر اصل تقارن استوار است و در مسیر منتهی به عمارت با ایجاد یک ردیف قرینه از درختان، که محور اصلی باغ را تشکیل میدهند، با ترفند معماری بنا را در اصل قرار داده شده است ضمن اینکه سبب طولانی تر جلوه دادن بنا میشود.
عمارت هشتی :
از جمله دیگر بناهای مهم، عمارت هشتی است که منزلگاه بلند ترین بادگیر باغ به ارتفاع 33.8 متر میباشد. معماری این عمارت ساختمان دو طبقه با طراحی هشت ضلعی است که با درهای مشبک چشم نواز، اتاقک بادگیر، حوض خانه و پستو ها، مجموعه ی کلی این بنا را تشکیل میدهند. در طبقه بالا این عمارت ایوانی قرار دارد که امکان لذت بردن از فضای باغ را در اختیار بازدیدکنندگان قرار میدهد. عمارت هشتی در انتهای محور اصلی قرار دارد که به سبب معماری هوشمندانه بادگیر و ترکیب هوا هدایت شده از بادگیر با آب حوض های مرمرین حوض خانه، هوای خنک را به قسمت شاه نشین و دیگر تالار ها میفرستد. از این جهت به این بخش لقب عمارت تابستانه نیز داده شده است.
اندرونی شامل بخش های دیگری همچون حرمخانه، بخش مستخدمین، مطبخ، اصطبل و همچنین عمارت دیدبانی میشود.
بیرونی :
مستطیل کوچکتر بخش بیرونی باغ دولت آباد را تشکیل میدهد که در گذشته محل مستقر شدن کاروان ها و مراسمات حکومتی و ورزشی بوده است. بهشت آیین محور تقارن بخش اندرونی و بیرونی را تشکیل میدهد. عمارت سر در که بخش اصلی بهشت آیین به حساب می آید نیز دقیقا مرز مشترک دو باغ اندرونی و بیرونی است.
این باغ برای مدتی به فراموشی سپرده می شود تا اینکه وزارت فرهنگ و هنر ضمن اجراه ی این باغ از سازمان اوقاف آنرا به دفتر حفاظت آثار باستانی کشور واگذار میکند( سالهای 1348-1364) و عملیات مرمت باغ ( سال 1348) صورت میگیرد. مرمت باغ در بخش های : تالار آیینه، عمارت مستخدمان، عمارت تهران، کوچه ی سرپوشیده یا ساباط، عمارت حرمخانه، عمارت بادگیر، عمارت بهشت آیین، عمارت سرو، آب انبارو آشپزخانه انجام شده است.
تامین آب باغ :
قدرت مردم کویر در حفر معجزه ای به نام قنات بر هیچ کس پوشیده نیست. در آن زمان آب باغ دولت آباد توسط قناتی به طول 65 کیلومتر و به دستور خود محمد تقی خان احداث گردیده بود، تامین میشد. این قنات از طویل ترین و مهم ترین قنات های شهر یزد به شمار می آید که وظیفه انتقال آب از مهریز به یزد و به طور خاص باغ دولت آباد را برعهده داشته است. از نکات قابل توجه در حفر این قنات وقف نامه قنات است که به شرح دقیق وقف پرداخته است و در بخشی از آن برای استفاده از آب اینچنین آمد است که : " بر هیچ احدی مباح و روا نیست که پیش از گذشتن آب از باغ مذکور در آن تصرف نماید، اگر چه فی المثل، همه آب دادن یک وجب زمین باشد. مگر در صورتی که به جهت آفات سماوی، کمی آب به جایی برسد که گذشتن آب از باغ ممکن نباشد که در این صورت متولی را جایز است که در هر موضع که صلاح باشد آب را به مصرف برساند. خدا لعنت کند آن کسی را که قبل از بیرون آمدن آب از این باغ، حتی به اندازه سیراب کردن گنجشکی از آن استفاده کند. محصول اینجا وقف بارگاه مولا در نجف است. "
مشهور است که این آب پس از گذر از باغ به جوی ها و زمین های کشاورزی اطراف سرازیر می شده است و در مسیر خود سبب آبادانی بسیاری گردیده به گونه ای که نقل میشود که خیابانی که در قسمت شمالی این باغ قرار داشته به علت وفور درختان به خیابان هزار درخت معروف بوده است و این درختان مانع دیدن باغ میشده اند. هرچند متاسفانه امروزه این قنات ها خشک شده و آب باغ از چاه های عمیق حفر شده در باغ تامین میشوند.
در پایان بازدید از باغ شما را به لذت چشیدن شربت های خنک محلی و شیرینی های بی نظیر یزدی در کافی شاپ هایی که برای بازدیدکنندگان در فضای داخلی باغ در نظر گرفته شده است، دعوت میکنم! نکته قابل توجه این کافی شاپ این است که ساختمان آن در واقع بخشی از مطبخ عمارت اندرونی بوده است.
لذت این گردش خنک را در سفر خود به شهر کویری یزد از دست ندهید!
با دانایی سفر کنید.
مارکوپولو.